Ο τόπος αγάπης των ταπεινών
Ανήκω σε αυτήν τη γενιά των ανθρώπων που προσπάθησε να σπάσει τα φράγματα και τις αλυσίδες ενός θεοκρατικού παρελθόντος, ενώ ταυτόχρονα συνειδητοποιούσε ότι τα έργα ακόμη και του ίδιου του σκοτεινού Μεσαίωνα ήταν και είναι θαυμαστά έργα του ανθρώπινου πνεύματος στην πορεία προς την απελευθέρωσή του. Θυμόμουν το βράδυ της πύρινης καταστροφής της Notre Dame πως κάποτε έχω σταθεί με σεβασμό – άθεος φοιτητής τότε– μπροστά στο ελάχιστο ιερό του Αϊ-Στράτηγου στους Μπουλαριούς της Μέσα Μάνης. Με το ίδιο δέος, αργότερα, στάθηκα κάτω από την ουράνια στέγη της νάβας του παριζιάνικου γοτθικού καθεδρικού. Πώς ταιριάζει το ένα με το άλλο; Μέσω της περίεργης, ανυπέρβλητης αίσθησης για την προσπάθεια των ανθρώπων να αγγίξουν το υπερφυσικό με όρους φυσικής τέχνης. Μέσω της αρχιτεκτονικής των ναών: από τους πιο ασήμαντους ανώνυμων τεχνιτών ως τα μεγάλα θρησκευτικά τεχνουργήματα του κόσμου. Δεν είναι μόνο η αρχιτεκτονική. Είναι και οι θρύλοι. Το βράδυ μπροστά στις εικόνες της πυρκαγιάς ήταν που οι παιδικές ιστορίες του Κουασιμόδου και της Εσμεράλδας έμπλεξαν με τη – θέλοντας και μη– επιτηδευμένη ωριμότητα του ακαδημαϊκού. Η θλίψη για την καταστροφή ενός μνημείου μας. Οι λέξεις «μνημείο μας» είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε τι έφερε δάκρυα στα μάτια.
Δάκρυα όχι μόνο για τη Notre Dame αλλά, όπως άλλοτε, για τις μεγάλες ανάλογες καταστροφές της εποχής μας: τη γέφυρα του Μόσταρ, τη χαμένη Βαρσοβία, τα κατεστραμμένα από τους πολεμοκάπηλους και τους φανατικούς μνημεία της Βαγδάτης και της Παλμύρας.
Η Notre Dame είναι ένα σύμβολο της θεοκρατίας που μετατράπηκε σε μνημείο του πνεύματος και της τέχνης, ένα έργο επισκόπων και βασιλέων που έγινε σημάδι πασίγνωστο της Γαλλίας της δημοκρατίας, του Παρισιού των Φώτων, ακόμη και της αντίστασης στον ναζισμό. Αντιγράφοντας ένα σχόλιο μιας αγαπημένης φίλης στα κοινωνικά δίκτυα, η Παναγία των Παρισίων είναι ζωντανή απόδειξη πως ο πολιτισμός είναι δυνατό να κερδίσει τη μισαλλοδοξία, τον δογματισμό και τον σκοταδισμό. Διασχίζοντας τούτο το μνημείο τους αιώνες, όπως όλα τα μνημεία, άλλαζε ρόλους, από την εποχή της κατασκευής του, εκείνο τον πολύ μακρινό 12ο αιώνα. Ας επιχειρήσουμε να το φανταστούμε να δεσπόζει σε ένα μικρό μεσαιωνικό Παρίσι διώροφων πέτρινων σπιτιών, στριμωγμένων επάνω στο νησάκι του Σηκουάνα. Κατασκευάστηκε από τις μυθικές συντεχνίες των μεσαιωνικών μαστόρων της πέτρας, εκείνων οι οποίοι γνώριζαν τα επτασφράγιστα μυστικά της κατασκευής των τόξων και των σταυροθολίων, των περίτεχνων αποτροπαϊκών μορφών, των γλυπτών δαιμόνων που προστατεύουν τον ναό από το ύψος της θεόρατης στέγης του. Συμπληρωνόταν επί αιώνες –καθώς τμήματά της (όπως τα καμπαναριά) έμεναν ημιτελή– ενώ η πόλη μεγάλωνε. Η σημερινή Notre Dame που γνωρίζουμε είναι και αυτή τέκνο μιας πολύ παλιάς αλυσίδας καταστροφών, ξεχασμένης πια. Κτίστηκε επάνω σε ερείπια πρωτοχριστιανικών βασιλικών που είχαν υψωθεί καταστρέφοντας ρωμαϊκό ναό του Δία. Περνώντας στη νεότερη εποχή, γερασμένος πια, ο μεγάλος καθεδρικός υπέστη τους βανδαλισμούς των εξεγερμένων κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης. Στη συνέχεια δίπλα στο νέο Παρίσι των μεγάρων και των βουλεβάρτων υπέστη την αρχιτεκτονική του αναμόρφωση κατά τη μόδα της εποχής της παλινόρθωσης. Τελευταία δέχτηκε άλλη μία μεγάλη επέμβαση: τη στέγη που σχεδίασε ο μεγαλύτερος αρχιτέκτονας της Γαλλίας του 19ου αιώνα. Τότε είναι που εμπνέεται ο άλλος μεγάλος συγγραφέας για να γράψει το μυθιστόρημα που λάτρεψε ολόκληρος ο πλανήτης και μαζί του την εκκλησία, τον τόπο αγάπης των ταπεινών, του παραμορφωμένου κωδωνοκρούστη και της Τσιγγάνας των δρόμων.
Είχαμε την ατυχία να βιώσουμε μια από τις στιγμές στον πανάρχαιο κύκλο ζωής που ένα παγκόσμιο μνημείο υφίσταται μια βίαιη αλλαγή. Αυτό μας σόκαρε. Η στιγμή αυτή σε λίγα χρόνια θα είναι άλλο ένα ιστορικό κεφάλαιο της ιστορικής διαδρομής της Παναγίας των Παρισίων. Σίγουρα όχι το τελευταίο. Καθώς οι πάντες έδειξαν με κάθε τρόπο ότι η προστασία των οικουμενικών συμβόλων του πολιτισμού είναι αδιαπραγμάτευτη. Το Παρίσι θα ξαναστήσει τον καθεδρικό του όρθιο. Γιατί συμβολίζει και θυμίζει, όχι μόνο στο Παρίσι, την περίπλοκη, δύσκολη αλλά τόσο γοητευτική εξέλιξη των ανθρώπινων έργων στη μακρά διάρκεια της Ιστορίας.
Το Παρίσι θα ξαναστήσει τον καθεδρικό του όρθιο. Γιατί συμβολίζει και θυμίζει, όχι μόνο στο Παρίσι, την περίπλοκη, δύσκολη αλλά τόσο γοητευτική εξέλιξη των ανθρώπινων έργων στη μακρά διάρκεια της Ιστορίας