«Ο γιος της Ελλάδας»: ένα σοβιετικό ντοκιμαντέρ για τον Μανώλη Γλέζο

Στα τέλη Ιουλίου μιας κρίσιμης και σημαδιακής χρονιάς, του 1963, ο «πρώτος παρτιζάνος της Ευρώπης» (όπως τον είχε αποκαλέσει ο Ντε Γκολ) επισκέφθηκε την τότε ΕΣΣΔ. Μόλις έναν χρόνο νωρίτερα ήταν πάλι πολιτικός κρατούμενος. Το κράτος της βαθύτατα αυταρχικής εθνικοφροσύνης και της προκρούστειας μετεμφύλιας δημοκρατίας είχε φυλακίσει εκ νέου τον ήρωα της αντιφασιστικής Αντίστασης με στημένες κατηγορίες περί κατασκοπείας.

Συνελήφθη τον Δεκέμβριο του 1958 μαζί με δεκαεφτά ακόμη πολίτες, με την κατηγορία ότι συνάντησε τον γραμματέα του παράνομου ΚΚΕ Κώστα Κολιγιάννη, ο οποίος είχε αφιχθεί κρυφά στην Ελλάδα. Ο Μανώλης Γλέζος ήταν τότε διευθυντής της εφημερίδας «Αυγή» και είχε βρεθεί μεταξύ των πρώτων στο στόχαστρο της δωσιλογικής εθνικοφροσύνης: η κυβέρνηση της ΕΡΕ την ίδια εποχή που επιχειρούσε να συνδιαλλαγεί με τον εγκληματία πολέμου Μαξ Μέρτεν εξαπέλυε διώξεις για να κάμψει την επιρροή της ΕΔΑ, η οποία είχε αναδειχθεί σε αξιωματική αντιπολίτευση στις εκλογές της 11ης Μαΐου 1958. Ο Μανώλης Γλέζος δικάστηκε στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών και στην απολογία του την Πέμπτη 16 Ιουλίου 1959 αποδόμησε ένα προς ένα τα σημεία της σκευωρίας. Ο Γλέζος και οι σύντροφοί του καταδικάστηκαν με ισχυρισμούς και όχι με αποδείξεις. Αμέσως ξεσηκώθηκε διεθνές κύμα κατακραυγής, το οποίο είχε αποτέλεσμα την απελευθέρωση του «πρώτου παρτιζάνου» στις 15 Δεκεμβρίου 1962.

Αφορμή για την επίσκεψη του Μανώλη Γλέζου στην ΕΣΣΔ στο τέλος εκείνης της περιπέτειας στάθηκε η παραλαβή του Βραβείου Λένιν «για την εδραίωση της ειρήνης μεταξύ των λαών» (За укрепление мира между народами). Ο συμβολισμός ήταν πολύ ισχυρός: ένας κορυφαίος του αντιφασιστικού αγώνα βραβευόταν στη χώρα που βρέθηκε στην πρωτοπορία του αγώνα αυτού και έδωσε βαρύ φόρο αίματος. Τούτο, όμως, δεν εμπόδισε τον Μανώλη Γλέζο να σταθεί απερίφραστα στο πλευρό του τσεχοσλοβακικού λαού πέντε χρόνια αργότερα, όταν τα σοβιετικά τεθωρακισμένα κατέπνιγαν μια άλλη «Ανοιξη». Τότε ο ίδιος ήταν πάλι κρατούμενος και εξόριστος από μια στυγνή δικτατορία που είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ και την ανοχή πολλών δυτικών κυβερνήσεων. Ο «πρώτος παρτιζάνος» σε όλη τη διάρκεια της μακράς και πολυκύμαντης ζωής του αντιμετώπισε με σθένος οτιδήποτε έκρινε ως καταδολίευση των πολιτικών ελευθεριών, παραβίαση αρχών και αξιών, διαστρέβλωση εννοιών.

Ωστόσο σ’ εκείνη την επίσκεψη το μεσοκαλόκαιρο του 1963 έγινε δεκτός στην ΕΣΣΔ με μεγάλο ενθουσιασμό∙ τόσο από τις αρχές όσο και από τους Σοβιετικούς πολίτες. «Ο σοβιετικός λαός υποδέχτηκε τον ήρωα της Ελλάδας ως αδερφό, ως φίλο και σύντροφο στον ιερό αγώνα για ειρήνη και ελευθερία»: Αυτά τα λόγια ακούγονται στο ντοκιμαντέρ «Манолис Глезос – сын Эллады/ Μανώλης Γλέζος – Γιος της Ελλάδας», ένα πολύ ενδιαφέρον κινηματογραφικό τεκμήριο από την επίσκεψη, τη βράβευση και την περιοδεία του Γλέζου στην ΕΣΣΔ, μάλλον λησμονημένο στις μέρες μας.

Η ταινία, παραγωγής του 1963, απέχει πολύ από το να είναι μόνο μια καταγραφή της εγκάρδιας υποδοχής που επιφυλάχθηκε στον Γλέζο. Με διαρκή αναφορά στο πρόσωπό του παρακολουθούμε τις περιπέτειες της ΕΑΜικής αντίστασης στην Ελλάδα, τον Εμφύλιο και τις διώξεις των αντιστασιακών μετά το 1949. «Ο άθλος, το μεγαλείο και η τραγωδία του Γλέζου είναι ο άθλος, το μεγαλείο και η τραγωδία του ελληνικού λαού» είχε δηλώσει ο πολιτικός εξόριστος Πέτρος Ανταίος (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Σταύρου Γιαννακόπουλου), ο οποίος συνυπογράφει το σενάριο μαζί με τον Σοβιετικό δημοσιογράφο Βίκτορ Γκόροχοφ. Η

σκηνοθεσία είναι του Πάβελ Ρουσάκοφ, ο οποίος είχε γυρίσει και άλλη μια ταινία με ελληνικό θέμα.

Στην ταινία εναλλάσσονται πλάνα από την περιοδεία του Γλέζου σε διάφορες σοβιετικές πόλεις και σπάνιο ή ελάχιστα γνωστό αρχειακό υλικό από την Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, το οποίο είχε περιέλθει στον Κόκκινο Στρατό μετά την είσοδο στο Βερολίνο. Από τις συγκλονιστικές στιγμές της ταινίας είναι όταν μια θρυλική μορφή του ελληνικού θεάτρου και του κομμουνιστικού κινήματος, ο ηθοποιός Αντώνης Γιαννίδης, που πέθανε στη Μόσχα το 1968 χωρίς να μπορέσει να ξαναδεί την Ελλάδα, μιλάει για τον θανατοποινίτη Μανώλη Γλέζο και την εμπειρία των φυλακών του Εμφυλίου. Αν ξεφυλλίσετε την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» της Αλκης Ζέη, θα διακρίνετε κάπου τον ίσκιο εκείνου του ξεχασμένου αγωνιστή.

Νωρίτερα βλέπουμε τον Γλέζο να επισκέπτεται στη Μόσχα τον συνονόματό του, τον πεντάχρονο τότε Μανώλη Σεντόφ. Οι γονείς του τον ονόμασαν έτσι για να τιμήσουν τον αντιστασιακό από την Ελλάδα, που τον φυλάκιζαν ξανά όταν το παιδί τους ερχόταν στον κόσμο. «Πού βρίσκεσαι σήμερα, Ρώσε Μανώλη; Θυμάσαι, άραγε, πως σε πήρε αγκαλιά ένας ένδοξος Ελληνας;» έγραψε την περασμένη Τρίτη μια ρωσική εφημερίδα στον αποχαιρετισμό για τον μεγάλο Μανώλη της ελληνικής Αντίστασης. Μα, φτάνουν οι περιγραφές: Στο φιλμ εκείνης της ταραγμένης εποχής ακούγεται και ο βαθιά ανθρώπινος, ο ανιδιοτελής κι εγκάρδιος, ο γνήσια αγωνιστικός λόγος του Μανώλη Γλέζου για τους πολιτικούς κρατούμενους στην Ελλάδα, για την προσφορά του σοβιετικού λαού, για την αξιοπρέπεια των ανθρώπων που από κοινού συνέτριψαν τον ναζισμό. Ακόμη και χωρίς υπότιτλους και περαιτέρω σχόλια είμαι σίγουρος πως θα δείτε, θ’ ακούσετε και θα καταλάβετε τα πάντα (η ταινία εδώ: https://www. youtube.com/watch?time_contin ue=26&v=I47P_1Z3UT8&featur e=emb_title&fbclid=IwAR1kG0t SULOtL8wT6khgUzqbsNoMC O1yiXlBNq906J3D811H83ig4k H6Gls ).

Με Σοβιετικούς πολίτες και σε εκδηλώσεις που κατέγραφε η κάμερα κατά το ταξίδι του στη Μόσχα όπου βρέθηκε τέλη Ιουλίου – αρχές Αυγούστου 1963 για να τιμηθεί με το Bραβείο Λένιν. Για την ΕΣΣΔ ήταν ήρωας στον αγώνα ενάντια στον ναζισμό (ΑΣΚΙ)