Εμφύλιος προ των πυλών
«Εκείνοι των οποίων η ζωή απειλείται όχι μόνον παρά των μοναρχικών συμμοριών και οργανώσεων αλλά και παρά των οργάνων αυτού τούτου του Κράτους, μοιραίως θα κατέφευγον κάποτε εις άμυναν και αυτοπροστασίαν δια των ιδίων των μέσων». Η αναφορά ενός Βρετανού παρατηρητή από την Τρίπολη το 1946 για τους χίτες
Τα τεκμήρια 1 και 2 είναι σελίδες ενός υπομνήματος του Πολιτικού Συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ προς τους πρεσβευτές της Μεγάλης Βρετανίας, της Σοβιετικής Ενωσης και των ΗΠΑ, στο οποίο περιγράφεται η κατάσταση στην Ελλάδα στα τέλη Ιουλίου 1946, δηλαδή ενάμιση μήνα μετά την ψήφιση των έκτακτων μέτρων ασφαλείας (Γ΄ Ψήφισμα). Από της υποβολής προς υμάς του υπ. αριθ. πρωτ. 649 της 10-6-46 υπομνήματος του πολιτικού συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ η εσωτερική κατάστασις εν Ελλάδι εξειλίχθη γοργώς επί το χειρότερον.
Τα υπό της κυβερνήσεως τεθέντα εις εφαρμογήν έκτακτα μέτρα εστράφησαν, όπως ανεμένετο, αποκλειστικώς κατά των δημοκρατικών πολιτών.
Ενώ αι κατ’ αυτών διώξεις έλαβον έκτασιν και μορφήν αληθούς θέσεως εκτός νόμου και προγραφής της δημοκρατικής αριστεράς, οι τρομοκράται της δεξιάς όχι μόνον ανενόχλητοι παραμένουν, αλλά και προστατεύονται παρά των κρατικών οργάνων».
Αφού καταγγέλλονται περιστατικά τα οποία δίνουν μια εικόνα της εφαρμογής των έκτακτων μέτρων σε βάρος της «δημοκρατικής παρατάξεως», στη συνέχεια καταγράφεται το αποτέλεσμα των κυβερνητικών μέτρων: Εφ’ όσον ούτω σκέπτεται και δρα η κυβέρνησις, φυσικόν ήτο αντί αποκαταστάσεως της δημοσίας τάξεως, να δημιουργηθή αληθής αναρχία και ο μέχρι τούδε παρά της δεξιάς διεξαγόμενος μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος εις βάρος της δημοκρατικής παρατάξεως να λάβει εν τέλει αμφίπλευρο μορφήν. Εκείνοι των οποίων η ζωή απειλείται όχι μόνον παρά των μοναρχικών συμμοριών και οργανώσεων αλλά και παρά των οργάνων αυτού τούτου του Κράτους, μοιραίως θα κατέφευγον κάποτε εις άμυναν και αυτοπροστασίαν δια των ιδίων των μέσων.
Οι προτάσεις του ΕΑΜ
Ενώπιον της καταστάσεως αυτής, ήτις αποτελεί ουσιαστικήν κατάλυσιν της εσωτερικής ειρήνης, ο πολιτικός συνασπισμός του ΕΑΜ, πιστός φορεύς της λαϊκής θελήσεως αξιούσης ειρήνευσιν και συναδέλφωσιν, προέβη εσχάτως εις σχετικά διαβήματα τόσον προς την κυβέρνησιν, όσον και προς τους αρχηγούς των διαφόρων κομμάτων. Εισηγήθη επιμόνως την αποκατάστασιν της Τάξεως και του Νόμου όχι δια της μονοπλεύρου βίας, αλλά δια της συμφιλιώσεως, δια της ισονομίας και ισοπολιτείας, δια της χορηγήσεως γενικής αμνηστείας προς αμφοτέρας τας πλευράς, ούτως ώστε να ειρηνεύση πραγματικώς η χώρα, να εξασφαλισθούν συνθήκαι ελευθέρας εκδηλώσεως της λαϊκής θελήσεως και να προχωρήση επιτέλους αύτη ομαλώς προς την τόσον επείγουσαν ανασυγκρότησίν της. Δυστυχώς η Κυβέρνησις ηρνήθη να δεχθή τας ανωτέρω εισηγήσεις του ΕΑΜ και εμμένει εις την πολιτικήν
της εξοντώσεως της δημοκρατικής παρατάξεως δια πυρός και σιδήρου».
Να εφαρμοστεί η συμφωνία της Γιάλτας
Εφόσον ούτω εξειλήχθη η εσωτερική κατάστασις εν Ελλάδι, θεωρούμεν επείγον να απευθυνθώμεν εκ νέου δι’ υμών προς τα Κυβερνήσεις σας αίτινες έχουσιν υπογράψει την πάντοτε ισχύουσαν συμφωνίαν της Γιάλτας και να επικαλεσθώμεν, εις την εκτέλεσιν του κεφαλαίου Β, εδαφ. Ι της εν λόγω συμφωνίας, την από κοινού βοήθειαν των επί τω σκοπώ δημιουργίας συνθηκών ειρήνης και δημοκρατίας εν Ελλάδι. Πρωταρχικήν προυπόθεσιν τούτου θα απετέλει, κατά τον συνασπισμόν του ΕΑΜ, η ριζική αλλαγή της μέχρι σήμερον εφαρμοσθείσης πολιτικής και ο σχηματισμός κυβερνήσεως εθνικής συμφιλιώσεως, εξ όλων των εκ της ιδέας ταύτης εμπνεομένων πολιτικών κομμάτων, ικανής να οδηγήση την χώραν προς την δημοκρατικήν ομαλότητα και την εσωτερικήν ειρήνην.
Εκ του γεγονότος ότι έλαβον χώραν αι “εκλογαί” της 31ης Μαρτίου ε.ε. και μάλιστα υπό τας γνωστάς συνθήκας δεν νομίζομεν ότι αποκλείεται πλέον η εφαρμογή εν Ελλάδι της συμφωνίας της Γιάλτας και των αρχών του Χάρτου του Ατλαντικού.
Αντιθέτως η διαπίστωσις ότι η μέχρι τούδε συστηματική παραβίασίς των ωδήγησεν εις την σημερινή τραγικήν κατάστασιν καθιστά πλέον επιτακτικήν την εφαρμογήν των προς έξοδον της Ελλάδος εκ της παρούσης σοβαράς και ολονέν επιδεινουμένης κρίσεως.
Στοιχεία για την τρομοκρατία σε βάρος του ΕΑΜ
Στο τέλος του υπομνήματος ο Πολιτικός Συνασπισμός των κομμάτων του ΕΑΜ παρέθετε πίνακα (τεκμήριο 3) με στοιχεία της τρομοκρατίας –κρατικής και ανευθύνου, όπως την ονόμαζε– από την εφαρμογή του αναγκαστικού νόμου «περί μέτρων τάξεως». Συγκεκριμένα, από 24.6.46 έως 24.7.1946. «Α. Εκτελεσθείσαι καταδίκαι εις θάνατον βάσει αποφάσεων Εκτάκτων Στρατοδικείων: 5
Β. Υπό εκτέλεση καταδικασμένων εις θάνατον παρά των Στρατοδικείων: 8
Γ. Εκτοπίσεις αποφασισθείσαι με τη γνωστή φασιστική δικαιολογία “επικίνδυνοι εις την δημοσίαν τάξιν”: 594 Δ. Εκτοπίσεις πραγματοποιηθείσαι
Οσοι πέρασαν από τα Τμήματα Μεταγωγών Αθηνών – Πειραιώς: 105
Ε. Κύματα ομαδικών και χωρίς καμία δικαιολογία συλλήψεων πολλές φορές με τη μέθοδο των γερμανικών μπλόκο σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Συνελήφθησαν ομαδικά από 24.6.46 με 24.7.46: 1.888 Ζ. Τρομοκρατία παρά ανευθύνων στοιχείων. Ληστοσυμμορίες και ένοπλοι πόλεων
Δολοφονίες σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας από 24.6.46
με 24.7.46: 96 (υπερβαίνουν τις δολοφονίες του προηγούμενου μήνα). Στη συνέχεια αναφέρονταν μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
1) Εκτοπίσεις: Μεταξύ των εκτοπισθέντων στα διάφορα νησιά είναι γέροντες, γυναίκες γρηές και ολόκληρες οικογένειες, όπως είναι η οικογένεια Παπαστάμου από τη Νέα Ορεστιάδα που εκτοπίστηκε στη Σύρο.
2) Εκτόπιση ολόκληρου χωριού. Στη Καστανιά της Κοζάνης οι αστυνομικές αρχές διέταξαν όλους τους κατοίκους (περί τις 200 οικογένειες) να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τα χωράφια τους και να αγκατασταθούν σε άλλα χωριά. Ο γενικός Διοικητής κ. Νταλίπης που έλαβε τηλεγράφημα για να ματαιώσει την απάνθρωπη αυτή πράξη, δεν έδωσε καμία απάντηση.
3) Εμπρησμός γραφείων και τυπογραφείων στη Λαμία (...)
Βουλευτής των Φιλελευθέρων καταγγέλλει
Ο πίνακας της τρομοκρατίας κλείνει με τη δράση συμμοριών βασιλοφρόνων, όπως περιγράφεται στο τηλεγράφημα του βουλευτή Φθιώτιδας του Κόμματος των Φιλελευθέρων Ευστάθιου Μαλαμίδα προς τον πρόεδρο της Βουλής και τον υπουργό Δημοσίας Τάξεως:
Συμμορία βασιλοφρόνων από 150 μέλη υπό τον Βουρλάκην την επομένην της απομακρύνσεως
του σταθμού Χωροφυλακής εκ του χωρίου Περιβολίου Δομοκού, εκύκλωσε νύκτωρ το χωρίον, συνεγκέντρωσε περί τα εξημερώματα άπαντας τους άρρενας κατοίκους, 180 τον αριθμό εις το Σχολείο όπου δια ροπάλων και πασάλων έδειρεν άπαντας. Ετραυματίσθησαν 70, εφονεύθησαν 2. Ταυτοχρόνως ετέρα εκατονταμελής συμμορία υπό τον Μπουζάναν και Μπουλουκούταν κατά τον αυτόν τροπον εκύκλωσε το χωρίον Καίτσα με τα αυτά περίπου θλιβερά αποτελέσματα.
Ο Εμφύλιος στη μικροκλίμακα
Στις ίδιες ακριβώς διαπιστώσεις με το ΕΑΜ σχετικά με την ασκούμενη τρομοκρατία από τις φιλοβασιλικές οργανώσεις προέβαιναν και οι Βρετανοί. Η αναφορά του Βρετανού παρατηρητή R. Noble από την Τρίπολη στις 27 Αυγούστου 1946 (τεκμήρια 4-5) είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατούσε στην επαρχία λίγες μόλις ημέρες πριν από το δημοψήφισμα για την επιστροφή ή όχι του βασιλιά Γεωργίου Β΄. Αν και γραμμένη από έναν κάθε άλλο παρά ουδέτερο παρατηρητή των διαδραματιζόμενων γεγονότων, αυτό που αποτυπώνεται με λεπτομέρεια είναι η ασκούμενη τρομοκρατία στη μικροκοινωνία των χωριών. Επιδρομές και μπλόκα από καλά οπλισμένα μέλη της φιλοβασιλικής οργάνωσης Χ, συλλήψεις, απαγωγές και δολοφονίες αριστερών. Και ένας διάχυτος φόβος που κρατούσε τα στόματα κλειστά και εμπόδιζε την αποκάλυψη
όσων προέβαιναν σε βιαιότητες. Μπροστά στην απάθεια και την απροθυμία της Χωροφυλακής να αντιμετωπίσει τη δράση των ακροδεξιών συμμοριών, η απάντηση στην τρομοκρατία ήρθε από τις πρώτες ομάδες ένοπλων καταδιωκόμενων που είχαν αρχίσει να συγκροτούνται στα ορεινά από το καλοκαίρι του 1946.
Στο χωριό Αρβανιτοκερασιά γύρω στη 1.00 μ.μ. στις 9 Αυγούστου ένα ανοιχτό φορτηγό 3 τόνων στο οποίο επέβαιναν περίπου 30 οπλισμένοι χίτες μπήκε στο χωριό. Ρίχτηκαν περίπου 10 πυροβολισμοί στο αέρα από την ομάδα. Δύο άνδρες, ο Γεωρ. Σαρρής και ο Δημήτριος Πετράκης αποσπάστηκαν βίαια από τα σπίτια τους από μέλη της ομάδας. Αργότερα μεταφέρθηκαν από την ομάδα στο Βαρσαρά και στη συνέχεια στη Χρύσαφα και τελικά στο Σκλαβοχώρι, όπου αργότερα αφέθηκαν ελεύθεροι στις 11 π.μ. το Σάββατο, 10 Αυγούστου. Είδα και τους δυο αυτούς άνδρες και με πληροφόρησαν ότι κατά το διάστημα το οποίο κρατούνταν δεν κακοποιήθηκαν με κανένα τρόπο και ότι τους δόθηκε φαγητό και νερό. Ο Σαρρής μου είπε ότι γνώριζε ότι δύο άνδρες από το χωριό είχαν ζητήσει από τους χίτες να τον πάρουν. Ηξερε τα ονόματά τους αλλά δεν θα τα αποκάλυπτε. Φοβόταν να το κάνει. Η ομάδα, είπε, ήταν καλά οπλισμένη με ένα πυροβόλο, δύο όπλα τύπου Bren, 5 αυτόματα και τυφέκια για τους υπόλοιπους. Ο αρχηγός της ομάδας φορούσε στρατιωτικά ρούχα. Είναι γνωστός με το όνομα Κούλης Παπαδάκος και πολλά μέλη της ομάδας λέγεται ότι προέρχονται από την Ποταμιά – ένα χωριό περίπου 65 χιλιόμετρα μακριά.
Εν τω μεταξύ, στο χωριό Βλαχοκερασιά, περίπου την ίδια ώρα, έφτασαν γύρω στους 90 οπλισμένους χίτες. Ρίχτηκαν πολλοί πυροβολισμοί και ένα μέλος της ομάδας πήρε από τα σπίτια τους δύο άνδρες, τον Νικόλα Παπαδόπουλο (δικηγόρο) και τον Χρίστο Λυμπερίου. Σε αυτό το χωριό μπήκαν μόνο σε αυτά τα δύο σπίτια. Ο χωροφύλακας Καραΐσκος με ενημέρωσε ότι όταν η Χωροφυλακή άκουσε για πρώτη φορά πυροβολισμούς, ήταν όλοι [οι χωροφύλακες] στον σταθμό. Οι πυροβολισμοί προέρχονταν από τρεις κατευθύνσεις. Οι χωροφύλακες αντιγύρισαν τους πυροβολισμούς και έρριξαν περίπου 500 σφαίρες αλλά από ό,τι είναι γνωστό κανείς δεν τραυματίστηκε.
Και στα δύο χωριά κανείς δεν σκοτώθηκε και σίγουρα κανείς δεν τραυματίστηκε.
Ο Παπαδόπουλος και ο Λυμπερίου από τότε που αφέθηκαν ελεύθεροι έφυγαν για την Αθήνα, έτσι δεν μπόρεσα να τους δω. Από διερεύνηση που ακολούθησε φημολογείται ότι ο Σαρρής και ο Παπαδόπουλος ήταν και οι δυο πολύ ενεργά μέλη του ΕΛΑΣ και ήταν υπεύθυνοι για πολλές εκτελέσεις και ο Πετράκης και ο Λυμπερίου φημολογείται ότι ήταν ενεργοί δωσίλογοι.
Ο ιερέας Σιαπάρας της Αρβανιτοκερασιάς, ο οποίος είναι χωρίς αμφιβολία φανατικός χίτης, μου είπε ότι αφού η γυναίκα του Σαρρή πήγε και τον είδε, έγραψε ένα γράμμα στον εισαγγελέα στη Σπάρτη με το οποίο ζητούσε ο Σαρρής και άλλοι τρεις να αφεθούν ελεύθεροι, όπερ και εγένετο. Στη συνέχεια είπε ότι ύστερα από την απελευθέρωσή του ο Σαρρής διέδιδε ανατρεπτική προπαγάνδα και δεν θα του προκαλούσε έκπληξη αν έπεφτε ξανά θύμα απαγωγής.
Ο Σιαπάρας μου είπε ότι αφού ρίχτηκαν οι πυροβολισμοί σηκώθηκε και πήγε εκεί που συγκεντρώθηκαν οι ληστές και ζήτησε από τον αρχηγό τους να μην κάνει ζημιά μέσα στο χωριό και αυτός του το υποσχέθηκε. Επίσης ήξερε τα περισσοτερα μέλη της ομάδας, οι οποίοι, είπε, έρχονταν από την Σπάρτη αλλά δεν μπορούσε να αποκαλύψει ονόματα.
7-8 λεπτά αφότου αφήσαμε τον ταγματάρχη Τιράκη και καθώς πλησιάζαμε στη Σκάλα, με προσπέρασαν τέσσερα ανοιχτά φορτηγά των 3 τόνων, καθένα από τα οποία περιείχε 25-30 οπλισμένους χίτες, πηγαίνοντας προς την κατεύθυνση των Κροκεών. Κάθε φορτηγό είχε βαριά πυροβόλα στερεωμένα στα παραπέτα και όλοι οι άντρες –ντυμένοι με στολές που έφεραν διάφορα διακριτικά και άλλοι με πολιτικά ρούχα– ήταν οπλισμένοι με Bren και αυτόματα όπλα και τυφέκια. Από πίσω ακολουθούσε ένα αυτοκίνητο το οποίο περιείχε δύο φέρετρα με λουλούδια από πάνω. Αργότερα στη Σκάλα μου είπαν ότι στα φέρετρα ήταν τα πτώματα των δύο χιτών που είχαν σκοτωθεί από τους κομμουνιστές την προηγούμενη νύχτα.
Η απάθεια της Χωροφυλακής
Η αναφορά του Βρετανού αξιωματικού συνεχίζει με ένα περιστατικό στο χωριό Βρονταμά, όπου μέλη της ομάδας Κατσαρέα συνέλαβαν 41 αριστερούς από τους οποίους εκτέλεσαν τους 4. Κανείς δεν μιλούσε από τον φόβο αντιποίνων. Στο τέλος της αναφοράς ο R. Noble κάνει λόγο για την απαθή στάση της Χωροφυλακής: Γύρω στις 9.30 π.μ., ενώ έπαιρνα πρωινό στη Σκάλα, 4 οπλισμένοι χίτες με ημιστρατιωτικές στολές μπήκαν στο μαγαζί που καθόμουν. Κρατούσαν αγγλικά όπλα, ένας κρατούσε ένα ιταλικό αυτόματο και ο άλλος ένα τυφέκι. Αυτή η ταβέρνα είναι 80 γιάρδες από τον τοπικό σταθμό Χωροφυλακής και είναι στον κεντρικό δρόμο. Αργότερα επιθεώρησα τον σταθμό. Ο διοικητής Κουτράκος καθόταν εκεί με τρεις χωροφύλακες. Ρώτησα γιατί επέτρεψε σε οπλισμένους χίτες να περπατούν ελεύθερα στο χωριό του και γιατί δεν έκανε το καθήκον του και δεν τους συνέλαβε. Απάντησε ότι αν το είχε κάνει, η ζωή του θα κινδύνευε.
Ολα τα παραπάνω στοιχεία τέθηκαν υπόψη του ανώτερου διοικητή αντισυνταγματάρχη Παππά προς ενημέρωσή του και για την ανάληψη της αναγκαίας δράσης
Κατόπιν ερευνών μου διαπίστωσα ότι δεν έχει εκδοθεί ένταλμα σύλληψης για τον Κατσαρέα. Αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο αφορά τον εισαγγελέα τον οποίο παρακολουθώ στενά.