Κωνσταντίνος Φίλης, Σωτήρης Ρούσσος, Νίκος Μούδουρος, Χάρης Παπασωτηρίου, Στέλιος Περράκης, Δημοσθένης Δημόπουλος
Διεθνολόγοι αναλύουν τις προθέσεις, τις κινήσεις και τα οράματα του Ταγίπ Ερντογάν υπό το φως της τελευταίας ελληνοτουρκικής κρίσης
Σ «ουλτάνος» και στην ανατολική Μεσόγειο πασχίζει να αναδειχτεί με κάθε τρόπο ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και όπως δείχνουν οι χειρισμοί του –ειδικά το τελευταίο διάστημα– είναι διατεθειμένος να κάνει ό,τι χρειαστεί για να το πετύχει. Ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα καταπατήσει κάθε διεθνές δίκαιο. Οσα διαδραματίζονται τις τελευταίες μέρες στο Αιγαίο αλλά και αυτά που αναμένεται να συμβούν όχι μόνο έχουν βάλει φωτιά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά αποκαλύπτουν παράλληλα και με ξεκάθαρο τρόπο την πραγματική διάσταση των τουρκικών διεκδικήσεων και της προσωπικής ατζέντας που έχει θέσει και ακολουθεί τα τελευταία χρόνια ο Τούρκος πρόεδρος.
Διεθνολόγοι μιλούν στο Documento και περιγράφουν το πλαίσιο των ολοένα και αυξανόμενων τουρκικών προκλήσεων σε βάρος της Ελλάδας. Αποκαλύπτουν τον τελικό στόχο που κρύβεται πίσω από τις προκλητικές κινήσεις του Ερντογάν, αναφέρονται στις εσωτερικές εξελίξεις των γειτόνων μας και πώς αυτές επηρεάζουν τις επιλογές της, ενώ σχολιάζουν την ελληνική αντιμετώπιση των σχεδίων του «σουλτάνου», κάνοντας αναφορά και στον εξωτερικό παράγοντα των «συμμάχων».
Στόχος η ηγεμονία στην ανατολική Μεσόγειο
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα που συντάραξε και αναδιαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό το τουρκικό πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικό γίγνεσθαι, η Τουρκία χαράζει αντίθετη προς την Ευρώπη πορεία. Σύμφωνα με όσα αναφέρει στο Documento ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης, εκτελεστικός διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων, «η Τουρκία έχει αλλάξει πίστα. Είναι σαφές ότι έχουμε απέναντί μας μια αναθεωρητική δύναμη που δεν υπολογίζει το διεθνές δίκαιο ή προσπαθεί να το φέρει στα μέτρα της».
Σύμφωνα με τον έμπειρο αναλυτή, η Τουρκία θεωρεί ότι τώρα είναι «η κατάλληλη στιγμή για να προβάλει τις διεκδικήσεις της». Και αυτό διότι εντοπίζει ότι «υπάρχει ένα κενό εξουσίας που έχει δημιουργηθεί λόγω της αποχώρησης των Αμερικανών και της αμηχανίας που δείχνει η Ευρωπαϊκή Ενωση. Είναι μια χώρα που θέλει να επιβάλει στην Ελλάδα έναν διάλογο που θα είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα της».
Πρόσχημα οι υδρογονάνθρακες
Πίσω από τη συμπεριφορά της Τουρκίας με τις συχνές κλιμακώσεις κρύβεται ο διακαής πόθος της να καταστεί ηγεμονική δύναμη στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και της εγγύς Ανατολής. Αυτό τονίζει ο Σωτήρης Ρούσσος, αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. «Από τη στιγμή που η Τουρκία έχει στρατηγική να αναδειχτεί περιφερειακός ηγεμόνας στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και της εγγύς Ανατολής, είναι αναμενόμενο να έχουμε αυτές τις κλιμακώσεις» αναφέρει και εξηγεί ότι πρόκειται επί της ουσίας για βασικά βήματα που «ενισχύουν και εμπεδώνουν αυτή την αντίληψη. Οτι τίποτε δηλαδή δεν μπορεί να γίνει στην περιοχή χωρίς τη συγκατάθεσή της».
Ο κ. Ρούσσος δεν συσχετίζει τόσο την επιθετική στάση της γείτονος με τους υδρογονάνθρακες στη Μεσόγειο, καθώς κρίνει ότι πρόκειται για πρόσχημα. «Και υδρογονάνθρακες να μην υπήρχαν στην παρούσα φάση, η Τουρκία θα επιζητούσε με κάποιον τρόπο να έχει έναν ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή» επισημαίνει.
«Γαβγίζει» στο εξωτερικό
Οσα πράττει ο Ερντογάν στο εξωτερικό και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τις γειτονικές χώρες και κυρίως την Ελλάδα έχουν βαθύτερες ρίζες που πηγάζουν από το εσωτερικό του τουρκικού κράτους. Οπως δηλώνει ο Δημοσθέ
νης Δημόπουλος, γεωπολιτικός αναλυτής, «το όραμα του Ερντογάν είναι να επαναφέρει την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να αντικαταστήσει τον Κεμάλ, ώστε να γίνει αυτός ο πατέρας των Τούρκων. Ολες οι κινήσεις του κλίνουν ώστε να εδραιωθεί και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό». Χαρακτηριστικό παράδειγμα των σχεδίων Ερντογάν εντός Τουρκίας, που στέλνει μηνύματα και στο εξωτερικό, είναι η προκλητική μετατροπή της Αγια-Σοφιάς σε τζαμί.
Το Αιγαίο και οι εσωτερικές «ζυμώσεις» στην Τουρκία
Ο Νίκος Μούδουρος, λέκτορας στο τμήμα Τουρκικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, βλέπει πίσω από την ένταση στο Αιγαίο τρία δεδομένα που «χτυπούν» σε εσωτερικές «ζυμώσεις» στην Τουρκία. Το πρώτο είναι η συντριπτική μεταμόρφωση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης που δεν ερμηνεύεται με την αλλαγή προσώπων: «Υπάρχει μια σοβαρή μετακίνηση και αναδιαμόρφωση των κοινωνικών του συμμαχιών. Εγώ θα έλεγα ότι ξεκινάει από το 2008, κάποιοι από το 2015. Κορυφώνεται με την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016. Θεωρώ ότι υπάρχει μια σαφέστατη αλλαγή κοινωνικής συμμαχίας στην Τουρκία».
Το δεύτερο, όπως επισημαίνει ο κ. Μούδουρος, είναι ότι έως τώρα «φαίνεται να ηγείται ενός χαλαρού πολιτικού ιδεολογικού συνασπισμού που συμπεριλαμβάνει μέσα του και μερίδες του στρατού που προηγουμένως είχαν περιθωριοποιηθεί στο πλαίσιο εκστρατειών. Δηλαδή ένα ρεύμα ευρασιατισμού εντός του τουρκικού στρατού που βρίσκει την έκφρασή του μέσα από το κόμμα Εθνικιστικής Δράσης. Αρα επηρεάζει σε κάποιο βαθμό και την πολιτική του τουρκικού κράτους. Εξού και βλέπουμε να προκύπτει το δόγμα –αν μπορούμε να το ονομάσουμε έτσι– της “γαλάζιας πατρίδας”».
Το τρίτο δεδομένο είναι ότι όσα κάνει η Τουρκία (ένταση στο Αιγαίο, Αγια-Σοφιά κ.λπ.) γίνονται σε περίοδο που αμφισβητείται –όχι σε σημείο ανατροπής– ο Ερντογάν: «Υπάρχουν δείγματα μιας πιο ισχυροποιημένης αμφισβήτησης με περισσότερους περιορισμούς της ηγεμονίας του. Σε κάποιους μήνες από τώρα οι Τουρκοκύπριοι ψηφίζουν τον νέο τους ηγέτη και υπάρχει μεγάλη αντιπαράθεση μεταξύ Αγκυρας και της συγκεκριμένης μερίδας της τουρκοκυπριακής κοινότητας που αγγίζει πυρηνικά ζητήματα της “γαλάζιας πατρίδας”».
Οι εντάσεις στο Αιγαίο με τις συνεχείς αμφισβητήσεις της ελληνικής υφαλοκρηπίδας έχουν τις ρίζες τους, σύμφωνα με τον Ν. Μούδουρο, και στην αλλαγή σύνθεσης της εξουσίας του μπλοκ εξουσίας εντός της Τουρκίας: «Ξαφνικά χειρίζεται το Αιγαίο ή την ανατολική Μεσόγειο ως μια προέκταση του τουρκικού κράτους». Παρατηρεί επίσης και αιτίες προερχόμενες από την αλλαγή του οικονομικού μοντέλου της Τουρκίας: «Πίσω απ’ όλα τα δόγματα του Ερντογάν [σ.σ.: “γαλάζια πατρίδα” κ.λπ.] βλέπουμε ένα νέο οικονομικό μοντέλο που δίνει μεγάλη βάση στις υποδομές της ενέργειας, του κατασκευαστικού τομέα, της στρατιωτικής βιομηχανίας. Ολα αυτά τα συνδέει το μέρος του τραπεζικού τομέα που πλέον ελέγχεται από το καθεστώς όπως αυτό διαμορφώνεται. Σε πιο αυστηρούς όρους πολιτικής δικονομίας βλέπουμε να γίνεται προσπάθεια αλλαγής του μοντέλου συσσώρευσης και να επικεντρώνεται στη στρατιωτική βιομηχανία, στην οποία μεταξύ άλλων υπάρχει ένα δίκτυο επιχειρηματιών προσκολλημένων στην εξουσία».
Endgame και ελληνικοί χειρισμοί
Ποιος όμως είναι ο τελικός στόχος της Τουρκίας; Σύμφωνα με τον Σ. Ρούσσο, πιθανότατα είναι και η συνεκμετάλλευση: «Μια από τις επιδιώξεις της Τουρκίας είναι και η συνεκμετάλλευση του Αιγαίου. Η βασική της όμως επιδίωξη μέσω όλων αυτών είναι να καταστεί ηγεμόνας στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και όχι μόνο. Αυτό είναι το endgame της». «Η συνεκμετάλλευση δεν θα έπρεπε καν να κουβεντιάζεται» σημειώνει από τη μεριά του ο Δ. Δημόπουλος τονίζοντας ότι «αν πάμε στη Χάγη προς επίλυση των διαφορών όταν στο τραπέζι βρίσκονται υπό αμφισβήτηση μόνο δικά σου δικαιώματα, ακόμη και αν σε δικαιώσει το δικαστήριο δίνει κάτι και στην άλλη πλευρά».
Ποιοι είναι όμως οι ελληνικοί χειρισμοί και κατά πόσο αυτοί επαρκούν για να απαντήσουν στον
τουρκικό αναθεωρητισμό; Οπως περιγράφει ο Κ. Φίλης, η ελληνική στάση κινείται εντός της πεπατημένης: «Εχουμε έναν γείτονα που θέλει να αλλάξει το status quo και είμαστε σε άμυνα. Είναι προφανές ότι όταν κάποιος είναι σε άμυνα είναι σε δυσχερή θέση, διότι αυτός που είναι σε επίθεση, δηλαδή η Τουρκία, έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Κάνουμε ενέργειες και ουσιαστικά έχουμε πιάσει το νήμα από εκεί που είχε αφεθεί σε σχέση με την τριμερή συνεργασία στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου».
Καταλαβαίνει μόνο την ισχύ
Σύμφωνα με τον Στέλιο Περράκη, καθηγητή Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, η Ελλάδα δείχνει στην περίπτωση του «Ορούτς Ρέις» ότι «είναι έτοιμη ακόμη και για γενικευμένο πόλεμο. Δείχνει μια αποφασιστικότητα που είναι απαραίτητη ώστε να καταλάβει η Τουρκία ότι παίζει με τη φωτιά. Αν η εναλλακτική της Χάγης είναι ένας πόλεμος, μπορεί η κυβέρνηση και η κοινωνία να κρίνουν ότι στο πλαίσιο καλής γειτονίας μπορεί να κάνουν μια παραχώρηση» ενώ παρατηρεί πως «με την υπουργία στο Εθνικής Αμυνας του Ευάγγελου Αποστολάκη, που είχε άλλο κύρος επί ΣΥΡΙΖΑ, είχαμε μια σοβαρή στάση απέναντι στην Τουρκία. Πρέπει να έχουμε μια αποφασιστική στάση απέναντι στην Αγκυρα, γιατί η μόνη γλώσσα που καταλαβαίνει ο Ερντογάν είναι αυτή της ισχύος».
Σύμφωνα με τον καθηγητή Σ. Ρούσσο, η Ελλάδα θα έπρεπε εδώ και χρόνια να έχει βάλει μια ατζέντα συγκεκριμένων κινήσεων και όχι να δρα σπασμωδικά όποτε χρειάζεται. «Οι κυβερνήσεις ενεργούν πυροσβεστικά στις κρίσεις, αλλά σπασμωδικά λόγω έλλειψης συγκεκριμένου πλάνου. Θα πρέπει να μετατραπεί το ελληνοτουρκικό ζήτημα σε ευρωτουρκικό». Αυτό, όπως σημειώνει, χρειάζεται συνεχή και μεθοδική διασύνδεση με άλλα θέματα, σημαντικά προς τους εταίρους μας: «Η περιστασιακή ανακίνηση του θέματος των κυρώσεων έπειτα από κάποια προκλητική κίνηση της Τουρκίας προξενεί φιλικό συγκαταβατικό χτύπημα στην πλάτη».