Επιστήμη – πολιτική σε δύσκολους εναγκαλισμούς
Τον χειμώνα του 1918 o Βέμπερ έδωσε στο Μόναχο δύο διαλέξεις με θέμα «Η πολιτική ως επάγγελμα» και η «επιστήμη ως επάγγελμα», σε μια εποχή που είχε αρχίσει να εμφανίζεται ο όρος της απομάγευσης, της απεξάρτησης δηλαδή από τη θρησκεία ως τη μόνη που έδινε νόημα στον ανθρώπινο βίο. Εκτοτε όμως τα επιτεύγματα της επιστήμης απέκτησαν και αρνητικό πρόσημο, όπως τα κρεματόρια στο Αουσβιτς ή η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα. Εχει κι αυτή σαν τον Ιανό διπλό πρόσωπο. Επαναστατικό όταν ο Γαλιλαίος φυλακίζεται για τις θεωρίες του, αντιδραστικό όταν εξυπηρετεί ή παρασημοφορείται από τους πολιτικούς ηγέτες.
Τους τελευταίους μήνες κάποιοι γιατροί με συγκεκριμένες ειδικότητες αναδείχτηκαν σε σταρ. Δεν μοιράζουν βέβαια αυτόγραφα, αλλά ακολουθούνται από πολυπληθές κοινό και φωτογραφίζονται με τα σκυλιά και τα γατιά τους, όπως απαιτούν οι κανόνες για πρόσωπα του λαϊφστάιλ. Οι πολιτικοί φάνηκαν στην αρχή της πανδημίας να υποκλίνονται μπροστά τους. Είναι όμως έτσι ή η επιστήμη, όσο κι αν θέλει να αποτραβηχτεί σ’ έναν γυάλινο πύργο απόλυτης ουδετερότητας, μετατρέπεται εκούσια ή ακούσια σε όργανο πολιτικής εκμετάλλευσης και σύγκρουσης συμφερόντων; Οι δηλώσεις του Γκ. Μαγιορκίνη που με μαθηματικά Κεραμέως προσπάθησε να δικαιολογήσει ότι δεν είναι απαραίτητες οι προσλήψεις εκπαιδευτικών και η απόσταση μεταξύ των μαθητών είναι τουλάχιστον αστείες.
Ας πάρουμε επίσης το πρόσφατο παράδειγμα δύο αντικρουόμενων απόψεων σχετικά με την ημερομηνία έναρξης της σχολικής χρονιάς. Ο Χ. Γώγος πρότεινε τις 14 Σεπτεμβρίου με το επιχείρημα ότι πρέπει να ολοκληρωθεί η επιστροφή όσων είχαν πάει διακοπές ώστε να υπάρχει
ακριβής εικόνα διασποράς του ιού. Ο Ν. Σύψας υποστήριζε την 7η Σεπτεμβρίου, λέγοντας ότι έτσι θα κερδηθεί μια εβδομάδα μαθημάτων σε περίπτωση δεύτερου lockdown τον Νοέμβριο ή Δεκέμβριο. Πίσω απ’ αυτήν τη διαφωνία κρύβεται μια εκ διαμέτρου αντίθετη κοσμοαντίληψη. Για τον πρώτο προέχει η βιολογική σωτηρία των πολιτών σταθμίζοντας τα μέχρι στιγμής δεδομένα. Ο δεύτερος τάσσεται υπέρ μιας οικονομικίστικης άποψης, κινδυνολογώντας για το μέλλον και προτάσσοντας την εξοικονόμηση χρόνου.
Ανάλογες αντιφάσεις παρατηρήθηκαν και στη χρήση μασκών. Ενώ αρχικά είχαν χαρακτηριστεί έως και επικίνδυνες, τώρα έγιναν υποχρεωτικές. Μήπως τελικά οι αλλαγές στις ντιρεκτίβες αποφασίζονται με κριτήριο την πολιτική και την οικονομία, έστω κι αν εκφέρονται από τους επαΐοντες στα δελτία ειδήσεων; Οι παλινωδίες αυτές δημιούργησαν ωστόσο και άλλες παρενέργειες. Η ιατρικοποίηση της πολιτικής εξέθρεψε τον ανορθολογισμό και τη συνωμοσιολογία, γιατί ο κορονοϊός βρήκε τα πολιτικά συστήματα παγκοσμίως ανέτοιμα. Οι γιατροί, από τον Φάουτσι μέχρι τον Τσιόδρα, κλήθηκαν να θωρακίσουν πολιτικές αποφάσεις, προσφέροντας γερό άλλοθι στις κυβερνήσεις, κατηγορώντας κάθε κριτική στις αποφάσεις τους ως «ψεκασμένη». Εδωσαν επίσης έμμεσα τη συγκατάθεσή τους στην αστυνόμευση των πολιτών με τα drones και τον εντοπισμό τους μέσω κινητών.
Η παρακαταθήκη του Αϊνστάιν ότι ο επιστήμονας πρέπει να διέπεται από τα ανθρωπιστικά ιδανικά ως συνέχεια στην ηδονή της ηθικής του Αριστοτέλη καθίσταται ξανά επίκαιρη. Ούτε δημαγωγός ούτε προφήτης. Η μέχρι τώρα αγαστή συμπόρευση πολιτικής και επιστήμης ίσως απειλεί την αξιοπιστία της δεύτερης, γεννώντας αμφιβολίες και αμφισβητήσεις που συχνά προέρχονται από τα ίδια της τα σπλάχνα.