DOC.FILES Ανθρώπινη ασπίδα σε νάρκες
Και έκθεση του Γιώργη Γιαννούλη για την πρώτη επιχείρηση του ΔΣΕ στον Γράμμο
Το τεκμήριο 1 είναι μια έκθεση επιχειρήσεων του Αρχηγείου Γράμμου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που αναφέρεται στη μάχη της Κοτύλης την 1η Σεπτεμβρίου 1946, την ημέρα δηλαδή του δημοψηφίσματος για την επιστροφή ή όχι του βασιλιά Γεωργίου Β'. Η έκθεση υπογράφεται από τον Γιώργη Γιαννούλη και φέρει ημερομηνία 25 Φεβρουαρίου 1947, έξι μήνες μετά την επιχείρηση.
Ο Γιαννούλης, με καταγωγή από το Επταχώρι Γράμμου, έλαβε εντολή το καλοκαίρι 1946 να οργανώσει τις πρώτες ομάδες ανταρτών στον Γράμμο. Το 1947 ως αντισυνταγματάρχης του ΔΣΕ ήταν διοικητής του Αρχηγείου ΚεντρικήςΔυτικής Μακεδονίας και το 1948 διοικητής της 102ης Ταξιαρχίας της 670ής μονάδας που υπαγόταν άμεσα στο Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ.
Στις 20 Αυγούστου 1948 εκτελέστηκε ως άμεσος υπεύθυνος για τον αιφνιδιασμό και την απώλεια των κορυφών Κάμενικ, Γκόλιο και Μπάτρας. Το 1957, πόρισμα της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ απέρριψε όλες τις κατηγορίες εναντίον του χαρακτηρίζοντας τη δίκη του σκηνοθετημένη. Αποκαταστάθηκε το 1958 στην 8η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ. «Την 1-9-1946 τμήματά μας υπό την διοίκηση του συναγ. Γιαννούλη, σε συνεργασία με τμήμα Βοΐου χτύπησαν τμήμα εχθρικό που αποτελούνταν από μια διμοιρία στρατού και 15 χωρ/κες φρουρά εκλογικού κέντρου Κοτύλης.
Δύναμη του τμήματός μας: 45 συναγωνιστές και 45 του Βοΐου. Οπλισμός: 6 οπλ/λα, 5 ημιαυτόματα στεν και τα υπόλοιπα τυφέκια. Εχθρός: Μία διμοιρία στρατού με 45 άνδρες και 15 χωρ/κες. Οπλισμός τους: 5 οπλ/λα, 4 τόμσον και 53 τυφέκια.
Ο εχθρός ήταν οχυρωμένος στα γύρω υψώματα με χαρακώματα και πρόχειρα οπλοπολυβολεία. Η διοίκηση του τμήματος ενήργησε κυκλωτικά πιάνοντας τα δεσπόζοντα υψώματα του χωριού και με μια αιφνιδιαστική και επιτυχημένη εξόρμηση μιας ομάδας στο σημαντικότερο και πιο οχυρωμένο ύψωμα του εχθρού, όπου και η μεγαλύτερη δύναμη του εχθρού, γίνεται κύριος του υψώματος, που σαν αποτέλεσμα είχε να επιβοηθήσει στην προσχώρηση των άλλων ομάδων και μέσα στο ολίγο χρονικό διάστημα να γενούμε κύριοι του χωριού.
Αποτελέσματα: ένας τραυματίας στρατιώτης και οι υπό
λοιποι αιχμάλωτοι. Διέφυγαν δύο αξ/κοι και ένας χωρ/κας. Λάφυρα: 5 οπλ/λα, 4 τόμσον, 53 τυφέκια, πυρ/κα, 110 κουβέρτες, 50 στολές, 50 ζεύγη άρβυλα και όλα τα ατομικά είδη των αιχμαλώτων. Απώλειες δικές μας: Καμμιά. Απ’ αυτούς: Ενας στρατιώτης της συμμορίας Μαγγανά και 9 χωρ/κες άνευ θητείας εχτελέστηκαν. Από τα τμήματά μας μια ομάδα του Βοΐου δεν εξετέλεσε πλήρως την αποστολή που πήρε, δηλαδή δεν κατέλαβε τα σημεία που της είχαν καθοριστεί, που σαν αποτέλεσμα ήταν να διαφύγουν οι δυο αξ/κοι και ένας χωρ/κας. Συμπεράσματα
Ο αιφνιδιασμός και η αποφασιστική εξόρμηση από σημείο που δεν περίμενε ο εχθρός είχε σαν αποτέλεσμα την γρήγορη κατάληψη του χωριού και αιχμαλώτιση του εχθρικού τμήματος. Προτάσεις για ηθικές αμοιβές: Σε συνέλευση του τμήματος επαινέθηκε η ομάδα που ενήργησε αιφνιδιαστικά και αποφασιστικά»
Η τακτική του αιφνιδιασμού
Ο ΔΣΕ, παρόλο που το επιδίωξε με επιμονή, δεν κατόρθωσε να καταλάβει και να διατηρήσει υπό τον έλεγχό του πόλεις ή κωμοπόλεις. Οι όποιες προσπάθειές του απέτυχαν, με εξαίρεση τη βραχύβια κατάληψη της Καρδίτσας και της Νάουσας και την επί 18 ημέρες κατοχή του Καρπενησίου.
Το τεκμήριο 2 είναι ένα απόσπασμα από την Εκθεση Δράσης για τον μήνα Δεκέμβριο 1948 της 192ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ, όπου καταγράφονται τα συμπεράσματα από τη μάχη της Καρδίτσας. Την έκθεση υπογράφει ο θρυλικός Μπαντέκος (Νίκος Μπαλάλας), συνταγματάρχης του ΔΣΕ, διοικητής της Ταξιαρχίας. «α/ Προκειμένου μια επιχείρηση να μη γίνεται βεβιασμένη αλλά να δίνεται χρόνος στα τμήματα να κάνουν ασκήσεις, να μελετούν το έδαφος, να βρίσκουν συνδέσμους και προπάντων να μελετούν το σχέδιο που πρέπει να είναι απλό και κατανοητό και στα πιο κατώτερα στελέχη.
β/ Σε κατοικοιμένους τόπους πάντοτε να επιδιώκουν πάση θυσία τη διείσδυση των τμημάτων μας προς το κέντρο γιατί έτσι ξεχαρβαλώνουμε το σχέδιο αμύνης πόλης του εχθρού, είμαστε σε θέση να χτυπήσουμε από τα νώτα τον εχθρό, επιδρά στο ηθικό του η διείσδυσή μας κι απομονώνουμε στόχους που θέλουμε μεις.
γ/ Η χρήση του πάτζερ να γίνεται με περισσότερα ταυτόχρονα προκειμένου με γερούς στόχους γιατί τα ένα ένα φέρνουν μικρότερο πανικό.
δ/ οι εφεδρείες που στέλνει ο εχθρός από τα έξω τμήματά του αν χτυπηθούν διαλύονται εύκολα γιατί τις βρίσκουν ταλαιπωρημένες από την πορεία και σε ακάλυπτο χώρο. Επίσης με ένα πρόχειρο σχέδιο μπορούμε να τις χτυπήσουμε όπου και όπως θέλουμε εμείς.
ε/ αποδείχθηκε ότι μια πόλη μπορούμε να την κρατήσουμε δύο και περισσότερες μέρες αρκεί τα τμήματα κάλυψης να αγρυπνούν και σε περίπτωση που θα κινηθεί ο εχθρός να
τον χτυπήσουν από τα νώτα, σύγχρονα δε να ειδοποιήσουν και τα τμήματα που μάχονται μέσα στην πόλη.
Πριν από κάθε χτύπημα πόλης τα παραπάνω Επιτελεία πρέπει να βγάνουν και προμηθεύουν τις Ταξιαρχίες και Τάγματα με σχεδιαγράμματα πόλης φτιαγμένα με ακρίβεια.
Πρέπει να προμηθευθούν όλες οι Ταξιαρχίες με ράδια και μπαταρίες για να μπορούν να παίρνουν άμεσα τις υποκλοπές, έτσι ώστε έγκαιρα να μπορούν να αντιλαμβάνονται την κατάσταση του εχθρού».
«Η Φλώρινα μπορούσε να τελειώσει με πλήρη επιτυχία»
Η πολιτική και στρατιωτική σημασία που αποδιδόταν από τον ΔΣΕ στη διατήρηση ενός αστικού κέντρου διαφαίνεται ξεκάθαρα στο τεκμήριο 3, την έκθεση για τη μάχη της Φλώρινας που διεξήχθη στις 11 - 13 Φεβρουαρίου 1949. «Η επιχείρησή μας στη Φλώρινα αποτελεί μια από τις σοβαρές επιχειρήσεις από τη σειρά που καθορίζονται με το σχέδιό μας για χειμερινό πόλεμο, ενάντια στο μοναρχοφασιστικό μισθοφορικό στρατό του Τρούμαν. Η επιχείρηση της Φλώρινας ήταν η μεγαλύτερη και πιο δυσκολώτερη από όσες έχουμε κάνει ως τώρα, σε κατοικημένους στόχους. Η επιχείρηση της Φλώρινας ήταν επιθετική. Οπως είναι γνωστό ο σκοπός του χειμερινού μας πολέμου είναι το σοβαρό στραπατσάρισμα των προετοιμασιών του εχθρού για εκστρατεία του, ενάντιά μας στα 1949, με μια αδιάκοπη φθορά και ταυτόχρονα συγκέντρωση των απαραίτητων σε μας στρατηγικών εφεδρειών, η απελευθέρωση τέτοιου εδαφικού χώρου που θα μας δώσει πλεονεχτήματα, για πραγματοποίηση των παραπέρα δικών μας προθέσεων.
Από τα στοιχεία που πιο κάτω θα παραθέσουμε θα αποδειχθεί ότι η επιχείρηση στη Φλώρινα μπορούσε να τελειώσει με πλήρη επιτυχία.
Η μεγάλη πολιτική σημασία αυτής της επιχείρησης ήταν φανερή. Το δέκατο έβδομο κυβερνητικό κατασκεύασμα της αμερικανοαγγλοκρατίας και η “νέα” στρατιωτική ηγεσία του μοναρχοφασισμού θα δεχόταν ένα δυνατό χτύπημα, που θα είχε σα συνέχεια παραπέρα βάθεμα της ολόπλευρης κρίσης που υπάρχει στο μοναρχοφασιστικό στρατόπεδο. Τέτοια είναι η κατάσταση στο μοναρχοφασιστικό στρατόπεδο, που όταν χάσει μια πόλη, αυτό μπορεί να χει σοβαρές συνέπειες, για την ίδια την ύπαρξή του. Αυτό φαίνεται και από την ευαισθησία του για τις πόλεις, μόλις πέρναμε μια πόλη σχεδόν απαρατάει όλα τα άλλα σύξυλα που λένε και τρέχει προς τα εκεί. Στη σκέψη των απλών ανθρώπων, η απώλεια μιας πόλης από το μοναρχοφασισμό αποτελεί συνώνυμο της οριστικής ήττας του. Εμείς βέβαια δεν πιστεύουμε πως όταν χάσει ο μοναρχοφασισμός μια πόλη θα συνθηκολογήσει. Πιστεύουμε όμως ότι η απελευθέρωση και το κράτημα μιας πόλης θα σημειώσει την αρχή της αποφασιστικής στροφής (η υπογράμμιση του κειμένου).
Η μεγάλη στρατιωτική σημασία αυτής της επιχείρησης επίσης ήταν φανερή. Με αυτή την επιχείρηση μπορούσαμε να συντρίψουμε τη δεύτερη μοναρχοφασιστική μεραρχία και σε σημαντικό βαθμό και τις ενισχύσεις που αναγκαστικά θα έφερνε ο εχθρός, κατά τη διάρκεια αυτής της επιχείρησης. Με αυτή την επιχείρηση κάμποσοι χιλιάδες νέοι και νέες θα περνούσαν στις γραμμές του στρατού μας. Ο εφοδιασμός της δεύτερης μοναρχοφασιστικής μεραρχίας θα έπεφτε στα χέρια του στρατού μας. Νέες δυνατότητες θα ξανοίγονταν μπροστά στο κίνημά μας».
«Ανεπιθύμητοι πληθυσμοί - νεκρές ζώνες»
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το ένα δέκατο του πληθυσμού της χώρας, περίπου 700.000 άτομα, μετακινήθηκε στα αστικά κέντρα παρά τη θέλησή του, εξαιτίας στρατιωτικών και πολιτικών επιλογών. Τα στρατιωτικά στελέχη της κυβερνητικής πλευράς είχαν διαπιστώσει ότι η ανάπτυξη του ΔΣΕ γινόταν δυνατή μέσα από την επαφή του με τον κοινωνικό χώρο, δηλαδή με την είσοδό του στα χωριά, την οργάνωσή τους και την εγκατάσταση μηχανισμών τροφοδοσίας και στρατολόγησης σε αυτά. Για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προέκυπταν για τον Εθνικό Στρατό έπρεπε να εκτοπιστούν οι ανεπιθύμητοι πληθυσμοί με τη δημιουργία «νεκρών ζωνών» στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές. Οι κάτοικοι των χωριών που εκκενώνονταν μεταφέρονταν στα επονομαζόμενα Κέντρα Ασφαλείας, στις πρωτεύουσες των νομών ή σε πεδινά κεφαλοχώρια κοντά σε στατικές δυνάμεις του Εθνικού Στρατού.
Τα τεκμήρια 4, 5 και 6 (α και β) αφορούν την εκκένωση των κατοίκων του χωριού Μεγάλη Στέρνα Κιλκίς, ενδεικτική για τον τρόπο αντιμετώπισης όσων αναγκάζονταν από τον Εθνικό Στρατό να εκκενώσουν τα χωριά τους και να μετακινηθούν στα Κέντρα Ασφαλείας.
Το 1948 στη Μεγάλη Στέρνα ζούσαν 140 οικογένειες ή 750 άτομα που προέρχονταν στο σύνολό τους από τον Καύκασο. Σύμφωνα με απόρρητη έκθεση του αντισυνταγματάρχη Πεζικού Σ.Κ. προς το Α2 Γραφείο της 31ης Ταξιαρχίας (τεκμήριο 6α), έως τα τέλη Ιουλίου 1948 περίπου οι μισοί κάτοικοι του χωριού, συμπεριλαμβανομένων γερόντων και παιδιών, είχαν ενταχθεί στον ΔΣΕ. Στον ΔΣΕ κατέφυγαν επίσης οικογένειες που είχαν μετακινηθεί στη Μεγάλη Στέρνα από εκκενωθέντα χωριά της περιοχής. Παρακολουθώντας τη ροή ανθρώπων προς τον ΔΣΕ, τάγμα του Εθνικού Στρατού το οποίο είχε στρατωνιστεί στο χωριό Χέρσο ζήτησε με έγγραφό του την εκκένωση της Μεγάλης Στέρνας και του γειτονικού χωριού Ηλιόλουστο, όπου επίσης είχαν εγκατασταθεί «κομμουνιστικές οικογένειες» από τα εκκενωθέντα χωριά της περιοχής, καθώς είχαν διαπιστωθεί τόσο η στρατολόγηση όσο και η βοήθεια των κατοίκων των χωριών αυτών προς τον ΔΣΕ. Επείγουσα και απόρρητος διαταγή της 31ης Ταξιαρχίας του Εθνικού Στρατού προς τη Νομαρχία Κιλκίς ενέκρινε την εκκένωση
της Μεγάλης Στέρνας (τεκμήριο 4). «Η Ταξιαρχία προτείνει όπως εκλεγή χώρος προς εγκατάστασιν των μετακινηθησομένων κατοίκων ανωτέρω χωρίου εις περιοχήν Θεσ/νίκης καθόσον η ενταύθα εγκατάστασις τούτων θα μολύνη τους ενταύθα κατοίκους σύνδεσμοι – αυτοάμυναι κλπ πράγμα όπερ θέλει επιδράσει σοβαρώς επί της ασφαλείας της περιοχής. Αλλωστε η περιοχή του Νομού φαίνεται ήδη κορεσθείσα από κατοίκους».
Πράγματι το ΓΣΣ (Γ΄ Σώμα Στρατού) συμφώνησε τον Αύγουστο 1948 με την εκκένωση της Μεγάλης Στέρνας, όχι όμως προς τη Θεσσαλονίκη αλλά σε κάποιο μέρος του νομού Κιλκίς, καθώς ο χαρακτήρας της μετακίνησης ήταν εντελώς προσωρινός και κατά συνέπεια «οι κάτοικοι δέον να εξοικονομηθώσι εις την περιοχή Υμών τιθέμενοι υπό αυστηρά παρακολούθηση εις τρόπον ώστε καταστώσι ακίνδυνοι» (τεκμήριο 5). Ο Εθνικός Στρατός είχε δύο επιλογές: ή να εγκαταστήσει μόνιμα στο χωριό λόχο για να εμποδίσει την κάθοδο των δυνάμεων του ΔΣΕ από τον ορεινό όγκο του Μπέλες προς τη Μεγάλη Στέρνα για επιμελητηριακή εκμετάλλευση και στρατολόγηση ή να εκκενώσει το χωριό. Αρχικά επιχείρησε το πρώτο. Υστερα από επίθεση του ΔΣΕ στο χωριό Κορώνα, η 31η Ταξιαρχία διέταξε την εγκατάσταση λόχου σε ύψωμα της Μεγάλης Στέρνας, ο οποίος ύστερα από δεκαήμερη παραμονή ανακλήθηκε. Μια διμοιρία παρέμεινε στην περιοχή για άλλες οκτώ μέρες, έως ότου ανακλήθηκε και αυτή.
Κατά το χρονικό αυτό διάστημα, εξαιτίας της εντατικής ναρκοθέτησης από τον ΔΣΕ της οδού Χέρσου – Πολυκάστρου, η 31η Ταξιαρχία «προς περιορισμό του κακού» εκτός των άλλων διέταξε τη σύλληψη των μελών των οικογενειών των
«εις τας συμμορίας εντεταγμένων συμμοριτών ως ομήρων, την επιβίβασην τούτων επί διτρόχων και την διαδρομήν…» (τεκμήριο 6β). Δεν έχει βρεθεί η τελευταία σελίδα του εγγράφου. Η ιστορία συμπληρώνεται από προσωπική μαρτυρία κατοίκου της περιοχής, ο οποίος, παιδί τότε, βρέθηκε «συμμοριόπληκτος» από το χωριό Αγία Παρασκευή στο στρατοκρατούμενο Ηλιόλουστο, δίπλα στη Μεγάλη Στέρνα: «Μια μονάδα του τακτικού στρατού έκανε την εμφάνισή της στο χωριό, για να επιλέξει ανταρτόπληκτους και αντιφρονούντες άντρες τους οποίους φόρτωσε σε κάρα και τους οδήγησε σε δρόμους που υπήρχε υποψία νάρκης. Το κάρο με το ανθρώπινο φορτίο αν περνούσε πάνω από τη νάρκη θα έσκαζε λόγω του βάρους και ο δρόμος θα καθάριζε. Μέσα στους επιλεγμένους ήταν και ο πατέρας μου. Επέλεξαν αυτή τη μέθοδο γιατί ήταν πιο φτηνή και πιο ακίνδυνη. Δεν χρειαζόταν να χρησιμοποιήσει ναρκαλιευτές. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι ότου καθαρίστηκαν όλοι οι δρόμοι της περιοχής. Ολη τη μέρα, όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα στην κατεύθυνση όπου το πρωί είχε φύγει το κάρο. Η αγωνία, ο φόβος και ο πόνος ψυχής δεν μπορούσαν να κρυφτούν, αντανακλούσαν και στη δική μου ψυχή που ήμουν μόλις επτά ετών».