Καμβάδες της τρέλας και της σοφίας
Αφιέρωμα στον ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ με μια έκθεση στον Βόλο
Εν συντομία
Ομαδική εικαστική έκθεση στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου στο πλαίσιο του εορτασμού των εκατό χρόνων του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου.
Γιατί ενδιαφέρει
Ο λαϊκός και αυθεντικός καλλιτέχνης της νεότερης ελληνικής τέχνης.
Ο Γιάννης Τσαρούχης έλεγε για τον Θεόφιλο: «Είναι απ’ τη μεριά των σοφών και των τρελών, παρέα με τον Σολωμό, τον παγωμένο-θερμότατο Κάλβο, τον Παπαδιαμάντη, τον αναρχικό και άκρως πειθαρχημένο Καβάφη, τον τρελό Χαλεπά, κι όλους αυτούς τους φυσικά επαναστατημένους Ελληνες. […] Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς ότι αιώνια θα σκανδαλίζει αυτούς που θέλησαν πάντα να βολευτούν». Ο Θεόφιλος ενδεδυμένος τη φουστανέλα του ζωγραφίζει τον Μεγαλέξανδρο, τον Παναγή Κουταλιανό,
τον λήσταρχο Νταβέλη, τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα σε κάποιο χωριό του Πηλίου. Το 1897 αφού απέτυχε να καταταγεί στον ελληνικό στρατό αναχώρησε για τον Βόλο ως εθελοντής και για τα επόμενα τριάντα χρόνια περιπλανήθηκε μονήρης στα ορεινά χωριά του. Σήμερα ο Βόλος –συγκεκριμένα το Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου για να γιορτάσει την επέτειο συμπλήρωσης των εκατό χρόνων από την ίδρυσή του– τιμά με μια έκθεση-αφιέρωμα τον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ (κατά κόσμον Θεόφιλο Κεφαλά ή Κεφάλα).
Το σπαθί, η σημαία και το θέατρο σκιών
Στην έκθεση με τίτλο «απ’ τη μεριά των σοφών και των τρελών» συμμετέχουν 75 διακεκριμένοι σύγχρονοι Ελληνες εικαστικοί με παλαιότερα αλλά και νέα έργα (ανάμεσά τους ενδεικτικά οι Αλέξης Βερούκας, Ειρήνη Βογιατζή, Νίκος Βατόπουλος, Τάσος Μαντζαβίνος, Ευγένιος Σπαθάρης, Γεύσω Παπαδάκη, Βιργινία Φιλιππούση), ενώ θα εκτεθούν και από την προσωπική συλλογή του σκηνοθέτη Λάκη Παπαστάθη έργα των Λήδας Κοντογιαννοπούλου,
Μίλτου Παντελιά, Βασίλη Σπεράντζα, Γιώργου Σταθόπουλου, Αλέκου Φασιανού, Πάνου Φειδάκη.
«Η έκθεση ξεκινά με τα πορτρέτα του ζωγράφου, άλλοτε ρεαλιστικά αποδομένα και άλλοτε αποτυπωμένα ως σκιές παρουσίας ή αγιογραφημένα μικρά σύμπαντα. Κάποια από αυτά, με τα σύνεργα του ζωγράφου στα χέρια, ενδεδυμένα με την ανεμίζουσα εκείνη φουστανέλα που το σωματοποιημένο εκτόπισμά της συχνά φέρνει στον νου τον Μακρυγιάννη. Ο Θεόφιλος με σπαθί και σημαία. Ο Θεόφιλος ως φιγούρα θεάτρου σκιών, με τον βιολιτζή και τον σαντουριέρη του. Ο Θεόφιλος και ο σύγχρονος στρατηγός. Και στον αντίποδα η απόδοση της μοναξιάς του “περιπλανώμενου”, του “σοβατζή”, του “Αγίου Πρόσφορου”. Κι άλλοτε πάλι η φουστανέλα μόνη, ως λαλούν σύμβολο, αντί του σώματος του ζωγράφου. Τίτλοι και γράμματα από τα έργα του ως αποδομημένη και επαναδομημένη ταυτότητα του ελληνικού γένους. Η σημαία. Κοντά σε ετούτα τα πορτρέτα της μητέρας του Πηνελόπης Μιχαήλ και της αδερφής του Ειρήνης. Τέλος, το
αιωρούμενο σε χρυσό μεταφυσικό βάθος συναπάντημα του ζωγράφου με τον Ευγένιο Σπαθάρη» σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός τέχνης Ιρις Κρητικού.
Ο πολλές φορές αποκαλούμενος ναΐφ (κατά πόσο ήταν «αφελής» καλλιτέχνης; Ο Γιάννης Τσαρούχης έχει μάλλον αντίθετη άποψη) Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, ο «σοβατζής» που ζωγράφιζε όπου μπορούσε και αισθανόταν – από τενεκέδες και πανιά έως τοίχους σπιτιών, εκκλησιών και εμπορικών καταστημάτων–, που έζησε και πέθανε (1934) μέσα στην ανέχεια στηριζόμενος σε ελεημοσύνες και που 30 χρόνια μετά τον θάνατό του –πού να το φανταζόταν!– τα έργα του εκτέθηκαν στο Λούβρο χάρη στον Στρατή Ελευθεριάδη (Tériade), συνεχίζει να εμπνέει και να θαυμάζεται. Η έκθεση αυτή έρχεται να το επιβεβαιώσει.
Ξόμπλια, κλήματα και τρελαμένα κοτάκια
Τα έργα δημιουργούν έναν διάλογο ανάμεσα στη φυσική παρουσία του ζωγράφου –την τόσο ιδιαίτερη και γοητευτική– και το έργο του. Η εικαστικός Ειρήνη Βογιατζή, η οποία συμμετέχει στην έκθεση με το έργο «Νυφιάτικη φορεσιά Τρίκερι», μιλάει στο Documento για το πώς ο Θεόφιλος της έδωσε την έμπνευση.
«Ο Θεόφιλος με την πλούσια καρδιά ζωγραφίζει όπου βρει από ανάγκη έκφρασης και βιοπορισμού κι εγώ από ανάγκη επικοινωνίας με το υλικό. Είναι ωραίο γενικά να δίνεις μια δεύτερη ευκαιρία στα ξεχασμένα και τα παρατημένα. Οταν με κάλεσε η Ιρις Κρητικού να λάβω μέρος στο αφιέρωμα για τον Θεόφιλο “απ’ τη μεριά των σοφών και των τρελών” σκέφτηκα ότι οι καλλιτέχνες είμαστε λίγο τρελοί και κάποιοι αποδεικνύονται με το πέρασμα του χρόνου και σοφοί. Ζωγράφισα πάνω σε ένα κομμάτι ξύλο πεύκου από παμπάλαιο ντουλάπι που βρέθηκε πεταμένο στην Ξάνθη και μου το έστειλε ο καρδιακός μου φίλος Saban. Ο Θεόφιλος μου έδωσε την έμπνευση να έχω φωτεινό χρώμα στο έργο μου. Ενώ προετοίμαζα το ξύλο, θυμήθηκα την έφηβη που μετά το σχολείο τριγυρνούσε στους διαδρόμους του Λυκείου Ελληνίδων της Αθήνας, μάθαινε την ιστορία τής κάθε φορεσιάς και λάτρευε να δοκιμάζει περίτεχνα κεφαλοδεσίματα. Την ανάλαφρη νυφιάτικη φορεσιά απ’ το Τρίκερι με τα κεντήματα –που άλλοτε είναι με χρυσή κλωστή και άλλοτε με μεταξάκι– τη φόρεσα μία μόνο φορά στις γιορτές της Πρωτομαγιάς για την αναβίωση του τρικεριώτικου γάμου. Ζωγράφισα καταπώς τα θυμήθηκα πάνω στο άλικο πουκάμισο ζουρλίδικα κοτάκια, κλήματα με τον σταυρό στο φόντο, ξόμπλια με πετροπούλια. Το μεταξωτό φουστάνι με τις ντούκες (πιέτες) και τον χρυσοΰφαντο ποδόγυρο. Στη μέση τη χρυσοκέντητη ζώνη που κλείνει με τα μαλαματένια κλειδωτάρια και στο κεφάλι το κίτρινο μαντίλι με τα κρόσσια, ελεύθερο, πιασμένο κρυφά από μια μεριά όπως τότε».
«Η έκθεση ξεκινά με τα πορτρέτα του ζωγράφου, άλλοτε ρεαλιστικά αποδομένα και άλλοτε αποτυπωμένα ως σκιές παρουσίας ή αγιογραφημένα μικρά σύμπαντα» Ιρις Κρητικού
Επιμελήτρια τέχνης