Με «λογική» και «λύσσα»

Η γκάμα των κοινωνικών και πολιτικών προταγμάτων στην έντυπη και προφορική ρητορική της εξέγερσης σε μια αρμονική συνύπαρξη τάσεων, ρευμάτων και «αντοχών» του καθενός

Τις ημέρες του Πολυτεχνείου και αμέσως μετά κυκλοφόρησαν εκατοντάδες τρικ (σε χιλιάδες αντίτυπα) και προκηρύξεις, χειρόγραφες και πολυγραφημένες, ακούστηκαν δεκάδες συνθήματα που μετέδιδαν το αγωνιστικό κάλεσμα των φοιτητών και μετέφεραν τα μηνύματα του ξεσηκωμού ενάντια στη χoύντα.

Η συνθηματολογία των τρικ/προκηρύξεων (πολύ περισσότερο των φωνητικών, συνθήματα που ήταν σχετικά ανεξελεγκτα) κάλυπτε μια εξαιρετικά ευρεία πολιτική γκάμα. Από «ακραία», «υπερεπαναστατικά» και «λυσσασμένα» μέχρι «λογικά», «συμβιβαστικά» ή «συμβιβασμένα» ανάλογα με την πολιτική άποψη των ομάδων και σχηματισμών που δρούσαν στον χώρο. Πάντα όμως αντιχουντικά/δημοκρατικά και με κοινωνικά προτάγματα, «όσο άντεχε ο καθένας». Αποτύπωναν το αιώνιο δίλημμα «όλα τώρα» ή «βήμα βήμα». Ευθύς αντιαμερικανισμός («Εξω οι ΗΠΑ» ήταν εμβληματικά γραμμένο στην κολόνα της πύλης) ή στόχευση στον αντιπρόσωπο του εχθρού, την αμερικανοκίνητη χούντα; Το αίτημα θα είναι σοσιαλισμός ή δημοκρατία «απλώς». Χαρακτηριστικό είναι ότι όλα αυτά συνυπήρξαν σχεδόν αρμονικά, χωρίς εσωτερικές συγκρούσεις. Αλλά με περίτεχνους «ενωτικούς» διαξιφισμούς στις γενικές συνελεύσεις και στα αμφιθέατρα όπου έκαστος προσπαθούσε να κερδίσει με το μέρος του τις πολυθρύλητες «μάζες» τις οποίες ήξερε μόνο από τα επαναστατικά εγχειρίδια.

Και αυτή η «ειρηνική συνύπαρξη» φιλοσοβιετικών κομμουνιστών, μαοϊκών, τροτσκιστών, φιλοευρωπαίων σοσιαλδημοκρατών (ακόμη και τρομαγμένων μικροαστών που λίγες ώρες αργότερα θα άνοιγαν τις πόρτες τους για να προσφέρουν καταφύγιο στα κυνηγημένα παιδιά που είχαν πιστέψει ότι θα έκαναν την πρώτη νικηφόρα αυθεντική λαϊκή εξέγερση) είναι το χαρακτηριστικό όχι μόνο του τριημέρου αλλά ολόκληρης της ύστερης περιόδου του αντιδικτατορικού αγώνα.

Η γοητεία των μετριοπαθών συνθημάτων

Από την πρώτη μέρα, Τετάρτη 14 Νοεμβρίου, οι φοιτητές γεμίζουν με προκηρύξεις και επιγραφές τα λεωφορεία και τα τρόλεϊ που μεταφέρουν παντού στην Αθήνα

τα συνθήματα του αγώνα. Μέσα από πρωτοβουλιακά, ευφάνταστα συνθήματα το φοιτητικό κίνημα συνδέεται με τις γενικότερες οικονομικές και πολιτικές διεκδικήσεις. Ετσι ακούγεται συνεχώς το σύνθημα «Ψωμί – παιδεία – ελευθερία». Την ίδια στιγμή προσδιορίζεται και η κοινωνική βάση του κινήματος με το σύνθημα «Εργάτες, αγρότες, φοιτητές» ενώ τονίζεται το στοιχείο της εξαθλίωσης του λαού «Λαέ, πεινάς, γιατί δεν πολεμάς;». Παράλληλα ζητείται όχι μόνο η συμπαράσταση του λαού αλλά η ενεργότερη συμμετοχή του με τα συνθήματα «Λαέ, πολέμα, σου πίνουνε το αίμα» και «Λαέ, ξεκίνα, πεθαίνεις απ’ την πείνα». Γενικά συνθήματα ενάντια στη δικτατορία «Κάτω ο Παπαδόπουλος», «Κάτω η xούντα», «Δεν περνάει ο φασισμός» γίνονται πιο μαχητικά: «Θάνατος στον τύραννο», «Η χούντα στο απόσπασμα», «Θάνατος στον φασισμό». Ενάντια στα όργανα της χουντικής καταπίεσης κυριαρχεί το σύνθημα «ΕΣΑ – Ες Ες – βασανιστές».

Πολυγραφημένες και χειρόγραφες προκηρύξεις

Συνθήματα όπως «Εξω οι Αμερικάνοι» και «Εξω από το ΝATO» εκφράζουν την αντιιμπεριαλιστική πάλη ενώ το σύνθημα «Ταϊλάνδη» απηχεί την επικαιρότητα του παγκόσμιου κινήματος. (Η εξέγερση στην πρωτεύουσα της Ταϊλάνδης Μπανγκόκ δεκαέξι χρόνια μετά το πραξικόπημα στα μέσα Οκτώβρη με τους φοιτητές στην πρώτη γραμμή είχε αναγκάσει τον στρατό να κάνει στην άκρη ανοίγοντας τον δρόμο για μια δημοκρατία.) Μέσα σε ένα κλίμα αγωνιστικής διάθεσης και ενθουσιασμού οι τοίχοι του Πολυτεχνείου πλημμυρίζουν συνθήματα ολοένα μαχητικότερα: «Λαέ, λαέ, ή τώρα ή ποτέ», «Απόψε πεθαίνει ο φασισμός», «Εξη χρόνια αρκετά, δε θα γίνουνε επτά», «Απόψε θα κάνει ξαστεριά», «Απόψε θα γίνει Ταϊλάνδη».

Την επομένη, Πέμπτη 15 Νοεμβρίου, καθώς ο κόσμος αρχίζει να συγκεντρώνεται έξω από το Πολυτεχνείο παρά τα εμπόδια και τις απαγορεύσεις της αστυνομίας τα συνθήματα ρίχνουν το βάρος τους σε προτροπές προς τους συγκεντρωμένους. Κυριαρχεί το «Λαέ, σπάσε τον κλοιό». Οταν ξεσπούν επεισόδια με την στυνομία στους γύρω δρόμους μέσα από το Πολυτεχνείο φωνάζουν «Κάτω τα χέρια από το λαό» και «ΕΣΑ, Ες Ες, βασανιστές». Βγαίνουν από τον πολύγραφο και κυκλοφορούν πολλές διακηρύξεις της Συντονιστικής Επιτροπής που μοιράστηκαν στο συγκεντρωμένο πλήθος. Συνεχίζει ωστόσο να κυριαρχεί η χειρόγραφη προκήρυξη καθώς εκατοντάδες φοιτητές γράφουν συνθήματα ασταμάτητα.

Ακούγονται συνθήματα με εργατικό χαρακτήρα όπως «Εργάτες – αγρότες – φοιτητές», «Απεργία γενική», «Κάτω το κεφάλαιο», «Ο λαός πεινάει, απόψε θα σας φάει», «Συνέλευση εργατική». Υστερα από εργατική συνέλευση η οποία πραγματοποιείται στο κτίριο Γκίνη συντάσσεται και κυκλοφορεί διακήρυξη από την οποία σταχυολογούμε:

«Αγώνας για το πέρασμα της εξουσίας στο λαό»

«Ο χαρακτήρας του σημερινού αγώνα, που ξεκινώντας από τους φοιτητές αγκαλιάζει τώρα όλο το λαό. Είναι αγώνας, τόσο ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία όσο και στα ξένα και ντόπια μονοπώλια που τη στηρίζουν. Είνε αγώνας για το πέρασμα της εξουσίας στο λαό. Θεωρώντας το καταληφθέν από τους φοιτητές και εργαζόμενους Πολυτεχνείο, σαν την πραγματική βάση του αγώνα μας αυτή τη στιγμή, προτείνουμε τη διατήρηση της κατάληψής του και ταυτόχρονα τη δημιουργία μεικτών επιτροπών, φοιτητικών – εργατικών, για να μεταφέρουν το μήνυμα του αγώνα στους χώρους συγκέντρωσης των οικοδόμων, στα εργοστάσια, στη σημερινή συγκέντρωση των Μεγαριτών».

Η διακήρυξη τελείωνε με τα συνθήματα «Κάτω ο τιμάριθμος», «Κάτω η χούντα», «Εργοστασιακές ςπιτροπές», «Εξω οι Αμερικάνοι», «Ο λαός στους δρόμους», «Εργάτες – Αγρότες – Φοιτητές, Ενιαίο Μέτωπο Δράσης».

Ενας πρόωρος και ανυποψίαστος πανηγυρισμός

Η μαρτυρία του μαθητή τότε Αλέξανδρου Ασωνίτη από το Αιγάλεω που βρέθηκε έξω από το Πολυτεχνείο τις ημέρες της εξέγερσης δείχνει τον τρόπο με τον οποίο έφταναν στο συγκεντρωμένο πλήθος και διαδίδονταν τα συνθήματα:

«Το απόγευμα της Παρασκευής, 16 Νοεμβρίου 1973, μπροστά απ’ το Πολυτεχνείο, εκατοντάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας, άντρες και γυναίκες, καθισμένοι οκλαδόν ή στα γόνατα, φώναζαν συνθήματα, τραγούδαγαν τα τραγούδια (“Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί”, “Ξαστεριά”, “Σώπα όπου να ’ναι θα σημάνουν οι καμπάνες” κ.ά.) που έπαιζε ο σταθμός του Πολυτεχνείου και ακούγονταν έξω με μεγάφω

να, κι έκαναν πανομοιότυπες κινήσεις: έπαιρναν από τον μπροστινό ή τον διπλανό τους ένα χειρόγραφο-προκήρυξη, το διάβαζαν και το έδιναν στον πλαϊνό τους ή το πέρναγαν πίσω. Οι εξεγερμένοι που ήταν κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο έγραφαν συνεχώς συνθήματα σε τετράδια ή σε κομμάτια χαρτιού, τα έδιναν στην πρώτη σειρά των συγκεντρωμένων και χέρι χέρι έφταναν σε όλους.

Ο καιρός ήταν καλός, η Πατησίων φαινόταν πιο φωταγωγημένη από συνήθως, κι η αστυνομία, μπροστά από το “Μινιόν”, φαινόταν αδιάφορη. Δυο φοιτητές, με μαλλιά, γένια και ανοιχτόχρωμα πουκάμισα, σκαρφαλωμένοι δίπλα ακριβώς από τη δεξιά, όπως βλέπουμε, κολόνα της πύλης, κάθε φορά που έγραφαν ένα σύνθημα, σταμάταγαν και φώναζαν σηκώνοντας τη γροθιά τους: “Εδώ είν’ το Μεσολόγγι – εδώ είν’ το Μεσολόγγι”. Στην ανάπαυλα, έπιναν γάλα από πλαστικά μπουκάλια, με σκληρό ασημόχαρτο για καπάκι και λεπτές οριζόντιες ρίγες. Η απελευθέρωση απ’ τη χούντα φαινόταν θέμα λίγων ωρών, αν δεν είχε επέλθει ήδη και, απλώς, οι συγκεντρωμένοι δεν το είχαν μάθει ακόμα. Γιόρταζαν πρόωρα κι ανύποπτα την ελευθερία, μεταξύ τους κι εμείς, μαθητές της τετάρτης γυμνασίου που είχαμε έρθει σκαστοί από το Αιγάλεω. Μερικές από τις προκηρύξεις, αντί να τις μοιράσω, τις έχωσα μέσα απ’ την μπλούζα μου και τις φύλαξα. Οι προκηρύξεις, εννιά χειρόγραφες και μία πολυγραφημένη, αποδίδουν, με τόνους, πνεύματα και περισπωμένες, την αισιοδοξία, τη χαρά και τη μαχητικότητα των εξεγερμένων, που δυστυχώς όμως ήταν αδύνατο να νικήσουν τα τανκς, λίγες ώρες αργότερα, και να σώσουν τη χώρα (...)» [δημοσιεύτηκε στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 14 Νοεμβρίου 2010].

Από τις δεκάδες προκηρύξεις που κυκλοφόρησαν αυτή της Συντονιστικής Επιτροπής στις 16 Νοεμβρίου συνοψίζει με ενωτικό τρόπο τις βασικές θέσεις του πολιτικού αγώνα των φοιτητών και των εργαζομένων που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο απευθύνοντας παράλληλα έκκληση για συστράτευση.

«Οι φοιτητές απ’ όλες τις σχολές στη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος συνειδητοποιήσαμε,πως τα προβλήματά μας, σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας και τη λειτουργία του Εκπαιδευτικού συστήματος, δεν λύνονται χωρίς την αλλαγή της συγκεκριμένης πολιτικής καταστάσεως. Αρχίζοντας έτσι πολιτικό αγώνα οι φοιτητές και οι Ελληνες εργαζόμενοι, που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο, ξεκαθαρίζουν τις θέσεις τους και καλούν τον ελληνικό λαό να συσπειρωθεί γύρω τους και ν’ αγωνισθεί μαζί τους ως την τελική νίκη. 1. Πρωταρχική προϋπόθεση για την επίλυση όλων των λαϊκών προβλημάτων θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της Χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας. 2. Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα, που χρόνια στήριζαν την τυραννία στη χώρα μας. Η πλατιά κινητοποίηση του Ελληνικού λαού κι η εκδήλωση συμπαράστασης απ’ όλες τις γωνίες της Ελλάδας είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους επεχείρησαν να μας δυσφημήσουν.

Ελληνικέ λαέ, ο αγώνας γύρω από τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία σήμερα συνίσταται στις άμεσες μαζικές διεκδικήσεις, στα οικονομικά, επαγγελματικά και κοινωνικά σου προβλήματα με απεργιακούς αγώνες, με μαζικές κινητοποιήσεις, με συλλαλητήρια, με προοπτική τη γενική απεργία για την ανατροπή της Δικτατορίας. Η παρουσία μας εδώ αποτελεί κέντρο συσπείρωσης, κινητοποίησης και μαζικοποίησης του λαϊκού αγώνα. Όλοι ενωμένοι στον αγώνα για τη δημοκρατία και την εθνική ανεξαρτησία».

Το μπαράζ της ενημέρωσης και της διαφώτισης της κοινής γνώμης για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου συνεχίστηκε και μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης. Προκηρύξεις, δημοσιεύματα, άρθρα, βιβλιαράκια κυκλοφόρησαν παράνομα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με αναλύσεις για το τι συνέβη και προτροπές για τη συνέχιση της αντιδικτατορικής πάλης.