Απρίλιος 1825: Ο εχθρός προ των πυλών
Ο Κιουταχής διορίζεται αρχιστράτηγος και στρατιωτικός διοικητής της Στερεάς Ελλάδας και στις 15 Απριλίου 1825 καταφτάνει επικεφαλής πολυάριθμου στρατού έξω από τα τείχη του Μεσολογγίου
Ενώ δε ταύτα επράττοντο κατά την Πελοπόννησον, επλησίασεν εκ του άλλου μέρους προς την Στερεάν Ελλάδα και ο κατ’ αυτής διορισθείς επί κεφαλής των Ασιατικών και Ευρωπαϊκών Οθωμανικών δυνάμεων αρχηγός Ρεσίτ-Μεχμέτ Πασσάς (Κιουταχής) και ηπέλει αυτήν διά της πολυπληθούς στρατιάς αυτού.
Ή Ελληνική Κυβέρνησις, στηρίζουσα τας ελπίδας της εις ονειροπόλησες και εις φαντασιώδεις δυνάμεις,1 και θεωρούσα με αδιαφορίαν το πράγμα, δεν εκινήθη, ως απητείτο εις τοιαύτας δυσχερείς περιστάσεις, ει μη πολύ βραδέως, ότε ο Κιουταχής είχε φθάσει ο ίδιος εις Ιωάννινα και πολλά σώματά του είχον προχωρήσει μέχρι της Αρτης· τότε δε μόνον έσπευσε να ενδυναμώση τας θέσεις της Στερεάς Ελλάδος με στρατεύματα και να εφοδιάση το φρούριον του Μεσολογγίου με τροφάς και πολεμοφόδια, διορίσασα προς τούτοις και διευθυντικήν επιτροπήν κατά την δυτικήν Στερεάν Ελλάδα, εδρεύουσαν εις Μεσολόγγιον και συγκειμένην εκ των βουλευτών Ιω. Παππαδιαμαντοπούλου, Γεωργίου Καναβού και Δημητρίου Θέμελη.
Αλλ’ αφού αι Αγγλικαί του δανείου στερλίναι, δι’ ων και
Φωτογραφία της νησίδας Βασιλάδι στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου με τα σωζόμενα το 1935 ερείπια του τείχους του εκεί φρουρίου (Νικ. Κολομβά, «Φρούριο Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου. Συνοπτικό χρονικό»)
τα πάθη εις την Ελλάδα διαιωνίσθησαν, είχον καταναλωθεί διά την κατάπαυσιν της ανταρσίας, ευρέθη νυν εις απορίαν περί του πρακτέου και κατέφυγε διά την προμήθειαν του Μεσολογγίου εις τας προσόδους (δέκατα) της επαρχίας Ήλιδος [...] Συγχρόνως δε απήλθον εις Κυλλήνην (Γλαρέντζαν) Μεσολογγιτικά πλοία και μετέφερον εκείθεν τόσας τροφάς, όσαι ηδύναντο να επαρκέσωσιν εις την φρουράν δι’ ένα μόνον μήνα [...]
Εν τοσούτω τα στρατιωτικά σώματα της Ελλάδος τα ευρισκόμενα εν Πελοποννήσω φλεγόμενα από ένθερμον ζήλον, έδραμον προς υπεράσπισιν της επαπειλουμένης πατρίδος των, και άλλα μεν εισήλθον διά θαλάσσης εις το Μεσολόγ
γιον,2 άλλα δε ετοποθετήθησαν και εμάχοντο κατά του εις Αμφισσαν εισβαλόντος Τουρκικού στρατού.
Αλλ’ η πολιορκία του Μεσολογγίου επιχειρίσθη μετά δραστηριότητος υπό του εχθρού και μολονότι η πόλις υπερασπίζετο με ηρωικήν καρτερίαν, αι τροφαί και τα πολεμοφόδια ήσαν πάντοτε, διά την ρηθείσαν απορίαν του εθνικού
Σχέδιο του τείχους του Μεσολογγίου από τον Οδυσσέα Μαρούλη, το οποίο συντάχτηκε το 1907. Στο σχέδιο διακρίνεται το τείχος καθώς και η περιμετρική οδός του 1865 προς τα δυτικά και η σιδηροδρομική γραμμή του 1893 προς τα ανατολικά (Νικ. Κολομβά, «Φρούριο Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου. Συνοπτικό χρονικό»)
ταμείου, εις τοιαύτην έλλειψιν,3 ώστε ότε επολιορκήθη και διά θαλάσσης επί ένα μόνον μήνα, θα έπιπτεν εις χείρας του εχθρού, εάν κατ’ αυτάς τας ημέρας δεν έφθανεν ο Ελληνικός στόλος και δεν διέλυε τον διά θαλάσσης αποκλεισμόν, προμηθεύσας το φρούριον διά των παρά της Κυβερνήσεως σταλεισών τότε τροφών και πολεμοφοδίων.
Εκτοτε, μ’ όλην την ανωτέρω εκτεθείσαν απορίαν του Εθνικού Ταμείου, η Κυβέρνησις δεν έλεπειν από καιρού εις καιρόν να προμηθεύη το Μεσολόγγιον με τας αναγκαίας τροφάς·4 αλλ’ οι Σωματάρχαι5 ενώ εξ ενός μέρους υπερασπίζοντο με τόσην δόξαν το φρούριον, εκ του άλλου μέρους κατεσκόρπιζον τας εθνικάς αποθήκας,6 απολαμβάνοντες τετραπλάς μερίδας των όσων είχον πραγματικών στρατιωτών, ώστε διά τέσσαρας χιλιάδας στρατιωτών διενέμοντο