Εκτελούνται «μεταφοραί»
Η Σάρον Γκέρστελ, καθηγήτρια στο UCLA, μιλάει για τις αρχαιότητες στη Θεσσαλονίκη και την απόφαση του ΣτΕ
Ηαπόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας για την απόσπαση των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου με οριακή πλειοψηφία (13-12) έχει προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων από διεθνείς οργανισμούς και διακεκριμένους επιστήμονες. Η καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο UCLA Σάρον Γκέρστελ πριν από λίγες μέρες είχε επισήμως πολιτογραφηθεί Ελληνίδα και με μια φορτισμένη ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τοποθετήθηκε γι’ αυτή την εξέλιξη που αποκόβει την πόλη της Θεσσαλονίκης από τον μνημειακό ιστό και την ιστορία της. «Με μία μόνη ψήφο η αρτηρία θα διαρραγεί και θα αφαιρεθεί από το σώμα της πόλης. Η καρδιά μου έχει ραγίσει με αυτό που πρόκειται να συμβεί και για τις ευκαιρίες που χάνονται για μια πόλη που αγαπώ – ευκαιρίες να παρουσιάσει το παρελθόν της, να δημιουργήσει το μέλλον της και να διεκδικήσει τον πολιτιστικό και ιστορικό της ρόλο ως σταυροδρόμι των πολιτισμών» έγραψε. Με αυτή την αφορμή μιλήσαμε μαζί της για την απόφαση του ΣτΕ και τις αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου που αποτελούν κομμάτι της συλλογικής μυθολογίας και αφήγησης.
Ποια είναι η γνώμη σας για την απόφαση που διέρρευσε σε σχέση με τις αρχαιότητες στον σταθμό μετρό Βενιζέλου;
Με λύπησε το γεγονός ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας δεν πείστηκε από τα ενάντια επιχειρήματα καθώς και τις πολυάριθμες εκκλήσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό που εξέφρασαν έκδηλη ανησυχία για την ενδεχόμενη μεταφορά των
αποκαλυφθεισών αρχαιοτήτων. Θεωρώ ότι τα ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς είναι πρωταρχικής σημασίας, καθώς δεν επηρεάζουν μόνο τη ζωή της πόλης και των κατοίκων της αλλά και τη μελλοντική της ευημερία. Από το 1988 δεκαπέντε μνημεία της Θεσσαλονίκης –όπως και τα βυζαντινά τείχη της πόλης– έχουν καταχωρηθεί ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Ως εκ τούτου, ήλπιζα σε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση αναφορικά με αυτά τα μοναδικά ευρήματα.
Σε μια τοποθέτησή σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μιλήσατε για πολλές χαμένες ευκαιρίες μιας πόλης που αγαπάτε πολύ. Τι εννοούσατε με αυτήν τη φράση;
Οι αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου φωτίζουν το ελληνιστικό, το ρωμαϊκό, το βυζαντινό, ακόμη και το εβραϊκό παρελθόν της πόλης και αποκαλύπτουν την πολυεπίπεδη ιστορία της Θεσσαλονίκης και ολόκληρης της Ελλάδας. Ο δρόμος που αποκαλύφθηκε κάτω από την Εγνατία ήταν η κύρια αρτηρία της πόλης για αρκετούς αιώνες. Οπως ακριβώς διατηρήθηκαν τα μνημειακά ίχνη της οδού Παναθηναίων – αλλά και της Εγνατίας Οδού στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων– τα οποία παρέχουν απτά στοιχεία στους επισκέπτες που επιθυμούν να συνδεθούν με τους κλασικούς χρόνους και με την πρώιμη ιστορία του χριστιανισμού, το ίδιο θα έπρεπε να συμβεί και με τη Λεωφόρο της Θεσσαλονίκης, τον δρόμο που ζωντανεύει μια λαμπρή πρωτεύουσα της Τετραρχίας και μια βυζαντινή πόλη. Τα μεγαλύτερα μοναστήρια και οι εκκλησίες της πόλης ήταν στραμμένα προς αυτή την οιονεί Ιερά Οδό, η οποία αποτελούσε κεντρική διαδρομή για τους πιστούς και τους προ
«Εάν τα ευρήματα της Βενιζέλου παραμείνουν στη θέση τους, όλοι οι γύρω δρόμοι με τα κτίσματα και τα αντικείμενα που τους συνθέτουν θα αφηγούνται στο διηνεκές την ιστορία της πόλης ως κομμάτι της συλλογικής μνήμης»
σκυνητές. Για τους μελετητές η υποδομή μιας πόλης, σε συνδυασμό με τα μνημεία της, παρέχει μια σπάνια ευκαιρία να κατανοήσουμε έναν πολιτισμό του παρελθόντος, να μελετήσουμε την ανάπτυξη και την πορεία του μες στον χρόνο και να μεταφέρουμε αυτήν τη γνώση στους πολίτες. Τα αρχαία απομεινάρια που αποκαλύφθηκαν σε αυτή την τοποθεσία, αν φυσικά παραμείνουν στη θέση τους, συνδέουν τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης με τους προγόνους τους. Επιπλέον πιστεύω βαθιά ότι θα παράσχουν στην πόλη την προοπτική να αναδείξει το παρελθόν της με συναρπαστικούς και καινοτόμους τρόπους, δημιουργώντας ευκαιρίες για τουρισμό και οικονομικά οφέλη.
Μιλήσατε για μια καταστροφική απόφαση για τη Θεσσαλονίκη, αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Πώς τεκμηριώνετε αυτή την άποψη;
Τα ευρήματα της Βενιζέλου, όπως όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα, όταν θα αποσπαστούν από το περιβάλλον τους, θα μετατραπούν σε άψυχα αντικείμενα που απλώς θα τοποθετηθούν σε ένα μουσείο. Εάν όμως παραμείνουν στη θέση τους, όλοι οι γύρω δρόμοι με τα κτίσματα και τα αντικείμενα που τους συνθέτουν θα αφηγούνται στο διηνεκές με ασυναγώνιστο τρόπο την ιστορία της πόλης ως κομμάτι της συλλογικής μνήμης. Ενώ οι περισσότερες χώρες έχουν μεριμνήσει για τη διατήρηση τέτοιων σπουδαίων θησαυρών από το παρελθόν, δημιουργώντας στους περήφανους κατοίκους τους γερές ρίζες με την Ιστορία, φρονώ ότι η Ελλάδα, που με την εγνωσμένη προσήλωσή της στην αρχαιολογική έρευνα και την πολιτιστική κληρονομιά οδηγεί τον κόσμο, δεν έχει κινηθεί όσο δυναμικά θα έπρεπε για να προστατεύσει τις αρχαιότητες. Πράγματι, είναι συγκλονιστικό πόσο μεγάλο μέρος του ανασκαμμένου δρόμου ήδη έχει αφαιρεθεί από άλλες τοποθεσίες, ιδίως από τον σταθμό της Αγίας Σοφίας. Οι μελετητές δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να δουν ή να εκτιμήσουν αυτά τα ευρήματα προτού απομακρυνθούν από το έδαφος. Φοβάμαι ότι πολύτιμες πληροφορίες για το παρελθόν ήδη έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί.
Γιατί πιστεύετε ότι δεν εισακούστηκαν οι εκατοντάδες εκκλήσεις των αρχαιολόγων, της επιστημονικής κοινότητας, των κατοίκων της πόλης; Θεωρείτε ότι πρόκειται για μια απόφαση με πολιτικές διαστάσεις;
Ερευνητές από όλο τον κόσμο έστειλαν επιστολές καλώντας με επιχειρήματα τα αρχαία να παραμείνουν στη θέση τους. Οι ειδικοί πρόσφεραν πολλές εναλλακτικές λύσεις για τη διατήρηση των αρχαιοτήτων και την ταυτόχρονη πρόσβαση στο μετρό. Δεν γνωρίζω γιατί προσπεράστηκαν οι απόψεις των εμπειρογνωμόνων. Φυσικά, είναι αδύνατον, πέραν της ακαδημαϊκής άποψης που εκφράζω τώρα και της επιθυμίας μου ως Ελληνίδας πλέον, να γνωρίζω τι θεωρείται σημαντικό στα κέντρα λήψης των αποφάσεω. Αλλά θέλω να ελπίζω, δεδομένου της οριακής πλειοψηφίας, ότι τελικά αυτή η απόφαση νομίμως θα επαναθεωρηθεί.