«Ελεύθερες» σκέψεις πάνω στην αυτογελοιοποίηση της εξουσίας
Οι τεχνικές των εξουσιαστικών μηχανισμών και ο περιδεής άνθρωπος
Γιατί η εξουσία –είτε ενδύεται κυβερνητικό, εργοδοτικό, πατριαρχικό– αρέσκεται στην αυτογελοιοποίηση και την υιοθέτηση μιας από κάθε άποψη γκροτέσκας συμπεριφοράς; Ποιο είναι το ηθικό και πολιτικό κίνητρο αυτής της στάσης;
Ας ξεκινήσουμε από το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι κάθε εξουσία πασχίζει για τη διαιώνιση της ύπαρξής της και μάλιστα για τη διαιώνιση της πεποίθησης περί της αναγκαιότητάς της. Θέλει, δηλαδή, ανεξαρτήτως συνθηκών, να είναι και να αισθάνεται αναγκαία, αναντικατάστατη και άτρωτη. Δεν έπαψε να συγκλονίζει η φράση του ανθρωπάκου με τα τρεμάμενα χέρια ο οποίος στο βάθος του μπούνκερ του, όντας υπεύθυνος για 40 εκατομμύρια νεκρούς, ζητούσε έμμονα ένα και μόνο πράγμα: να καταστραφούν οι πάντες και τα πάντα εκτός από αυτόν τον ίδιο.1
Ποια είναι η κυρίαρχη τεχνική (ή τεχνολογία κατά τον Μ. Φουκώ) που χρησιμοποιεί η εξουσία για να πετύχει τον στόχο της; Επιχειρεί βέβαια να ριζώσει στα σπλάχνα και στη σκέψη μας. Χρησιμοποιεί κάθε δυνατό μέσο ώστε να ενδοβάλουμε όλες τις εκφάνσεις, όλα τα πρόσωπα και τα προσωπεία της. Κι εμείς με τη σειρά μας όσο πιο πολύ φοβόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό μπροστά στην ελευθερία, όσο πιο πολύ δεν αντέχουμε να φανταστούμε μια μορφή ζωής εκτός εξουσίας τόσο απανθρωποποιούμαστε, τόσο χάνουμε την ίδια μας την αξιοπρέπεια, τόσο προετοιμαζόμαστε να δεχτούμε όλες τις κινήσεις αυτογε
1 βλ. Μισέλ Φουκώ: «Οι μη κανονικοί», σελ. 46, μτφ. Σωτήρης Σιαμανδούρας, εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2019
λοιοποίησης της εξουσίας. Με αυτό τον τρόπο δεν υπηρετούμε παρά το κυρίαρχο ανθρωπολογικό μοντέλο που δεν είναι άλλο από ένα φοβισμένο, ταπεινωμένο και συρρικνωμένο άτομο, έγκλειστο στους τέσσερις τοίχους ενός σπιτιού, με μόνη διέξοδο την οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Οσο για την εξουσία, αυτή δεν διστάζει να αυτογελοιοποιείται, φτάνοντας ως το γκροτέσκο, γιατί γνωρίζει ότι όσο αποτελούμε γρανάζι της αυτογελοιοποιούμαστε και συμπάσχουμε μαζί της, σε βαθμό που δεν μπορούμε να ζήσουμε έξω από αυτήν τη συνθήκη, όσο κι αν αγανακτούμε με τις γλοιώδεις συμπεριφορές, στάσεις και αντιλήψεις των υπαλλήλων της. Υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να διαβάσουμε το καφκικό έργο και να αντιληφθούμε τον αναρχικό Εβραίο της Πράγας ως «ανατόμο της εξουσίας».2
Διέξοδος από τη λαβυρινθώδη σχέση μεταξύ ύπαρξης και εξουσίας, αυτογελοιοποίησης και απανθρωποποίησης δεν υπάρχει. Η όποια αγανάκτηση και ηθικολογική αμφισβήτηση της Λερναίας Υδρας-εξουσίας δεν αρκεί. Οπως και το μυθικό τέρας, ακόμη κι αν κανείς κόψει ένα κεφάλι, πολλά ακόμη θα γεννηθούν. Απαιτείται ρήξη εφ’ όλης της ύλης. Ρήξη με το υπάρχον. Εδώ και τώρα. Εκρίζωση των θεσμών που το συγκροτούν και το δημιουργούν. Μαζί με τη ρήξη, το δικαίωμα στο όνειρο, η δυνατότητα ενός ουτοπικού και απολύτως συγκεκριμένου κοιτάγματος προς μια καθολικά αξιοβίωτη ζωή.
Αθήνα 21/1/2022
Εμείς, όσο πιο πολύ φοβόμαστε τον ίδιο μας τον εαυτό μπροστά στην ελευθερία, όσο πιο πολύ δεν αντέχουμε να φανταστούμε μια μορφή ζωής εκτός εξουσίας τόσο χάνουμε την ίδια μας την αξιοπρέπεια