Ελεύθερη αγορά – ελεύθερη γειτονιά, σημειώσατε Χ

Η «πόλη» εξηγεί ο Γκέοργκ Ζίμελ στην «Κοινωνιολογία του χώρου» «δεν είναι χωροταξική οντότητα με κοινωνιολογικές προεκτάσεις, αλλά κοινωνιολογική οντότητα η οποία διαμορφώνεται χωρικά». Η χωρική διαμόρφωση μιας περιοχής επιδρά με τη σειρά της στις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις των ανθρώπων που κατοικούν σε αυτή. Είναι σημαντικό λοιπόν όταν λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις για τη διαμόρφωση του κέντρου της Αθήνας και ακόμη περισσότερο μιας συγκεκριμένης γειτονιάς, όπως τα Εξάρχεια ή η Κυψέλη, να προηγείται δημόσια συζήτηση και σε αυτή να μην παραγνωρίζονται οι κοινωνικο-οικονομικές σχέσεις στον βωμό κάποιου διαλόγου των ειδικών. Δεν είναι μόνο οι ειδικοί αρχιτέκτονες, μηχανικοί και πολεοδόμοι οι αρμόδιοι να κουβεντιάσουν και να αποφασίσουν για το μέλλον μιας γειτονιάς, όπως δεν αρκεί η πολιτική βούληση ενός δημοτικού συμβουλίου ή μιας κυβέρνησης για να πραγματοποιηθούν οι εκάστοτε αλλαγές. Απαιτείται η συμμετοχή των κατοίκων και πολιτών αν θέλουμε όχι μόνο να μιλάμε για συμμετοχική δημοκρατία, αλλά και για «βιώσιμα μοντέλα ανάπτυξης».

Γιατί είναι πρόβλημα το μετρό; Γιατί είναι πρόβλημα να συνδέεται η Κυψέλη με τα Εξάρχεια και η γραμμή να φτάνει έως την πανεπιστημιούπολη του Ζωγράφου; Προτιμάμε τα παραγεμισμένα λεωφορεία και τα ακριβά ταξί; Σε όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις έχει μετρό. Μα δεν είναι πρόβλημα το μετρό καθαυτό, απαντάμε. Γιατί δεν το θέλει τότε μια σημαντική μερίδα των κατοίκων στην πλατεία Εξαρχείων; Και γιατί δεν γίνεται να παραμείνει η πλατεία ίδια πάνω από το μετρό; Το θέλει σε άλλα σημεία της περιοχής, πιο βολικά, όπου δεν χρειάζεται να κοπούν δέντρα και να αλλάξει ριζικά η μορφολογία μιας ιστορικής περιοχής. Κλείνουν μαγαζιά και στέκια, όπως η Βιολέτα στην πλατεία Κυψέλης, επειδή γίνονται έργα; Ναι, μπορεί να κλείνουν και λόγω έργων, ύστερα από μια μακρά περίοδο lockdown και οικονομικής κρίσης… Σίγουρα τα παιδιά δεν παίζουν τώρα στην πλατεία και οι Βαλκάνιοι μετανάστες έχουν περιοριστεί σε μια γωνίτσα για τις παρτίδες ντόμινο. Σίγουρα θα γίνουν και άλλες επενδύσεις – Ισραηλινοί και Κινέζοι επιχειρηματίες θα αγοράσουν και άλλα διαμερίσματα για να κάνουν airbnb στις περιοχές αυτές και κατά συνέπεια θα αυξηθούν οι τιμές των ενοικίων.

Προφανώς ως προς το λεγόμενο gentrification η λύση για το στεγαστικό δεν είναι να μη γίνονται γενικώς έργα υποδομής για να μην ανεβαίνουν τα ενοίκια. Η λύση είναι η ελεγχόμενη αγορά, πλαφόν στις τιμές. Οι ιδιοκτήτες (θα έπρεπε να) είναι υποχρεωμένοι να σέβονται το όριο που οι πόλεις τους ορίζουν (βλ. αντικειμενικές αξίες) και την (αν)ισορροπία μισθών και πληθωρισμού. Και όχι να αυξάνεται αντ’ αυτού το χάσμα ανάμεσα σε προνομιούχους και μη σε καιρό κρίσης και πανδημίας με την ευλογία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Στο Βερολίνο το ταβάνι στις τιμές τηρήθηκε μόνο για λίγους μήνες, λόγω αντικρουόμενης νομοθεσίας. Μέρος της λύσης λοιπόν είναι η αλλαγή νομοθεσίας, αν όχι του πολιτικο-οικονομικού συστήματος. Γιατί εν πολλοίς δεν έχει καν νόημα να διορθώνεις το σύμπτωμα. Αυτό που πρέπει πάση θυσία να κάνεις είναι σοβαρή αναδιανομή εισοδήματος.

Ας αντιστρέψουμε όμως την αρχική ερώτηση. Γιατί πειράζει μια φορά να αποφασίσουν οι κάτοικοι για την περιοχή τους; Γιατί πειράζει ο λόφος του Στρέφη να συνεχίσει να ανήκει στα «μη κανονικά παιδιά» και όχι στους τουρίστες; Γιατί πρέπει όλα να εξομοιωθούν; Στον φιλελεύθερο καπιταλισμό δεν λέγανε ότι θα είχαμε χώρους για όλα τα γούστα και όλες τις προτιμήσεις; Εδώ υπάρχουν στη χώρα μας τουριστικά ξενοδοχεία adults only και βίγκαν εστιατόρια. Γιατί όμως δεν υπάρχει πια η ADM στο Αμστερνταμ, το πιο μαγικό προάστιο, όπου ένας «εναλλακτικός τρόπος ζωής» ήταν εφικτός; Γιατί οι δήμοι να «κανονικοποιούν» και να καταστέλλουν τον ντόπιο πληθυσμό, τη στιγμή που έχουν τόσους άστεγους αφρόντιστους, τόσο λίγους πράσινους χώρους και ποδηλατόδρομους, τόσο κακή υποδομή για τις πλημμύρες, τόσο δολοφονικά πεζοδρόμια και τόσα άλλα θέματα να λύσουν προτού πατήσουν την μπότα τους στην πλατεία;

Λες και με την κατασκευή και λειτουργία του μετρό στην πλατεία θα αναχαιτιστεί η νέα κρίση που έρχεται. Λες και θα βγει ο καπιταλισμός αλώβητος επειδή μια γειτονιά με παράδοση στην αυτοοργάνωση θα παραδώσει τα όπλα στην απόλυτη κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς. Οχι, δεν θα γίνουν καλύτερα τα πράγματα εάν τη σχετική παρακμή των Εξαρχείων διαδεχτεί ένα θεματικό πάρκο. Και αν σας κουράζουν οι μακροσκελείς αναλύσεις για τον ύστερο καζινο-καπιταλισμό, δείτε απλώς τη βραζιλιάνικη μεταποικιακή ταινία «Bacurau». Ενα χωριό απειλείται να γίνει «σαφάρι παρκ» για gringos και η αιτία της καταστροφής είναι μια επενδυτική συμφωνία. Η κοινότητα ανασυγκροτείται, θυμάται τις τελετουργίες της και αμύνεται επιτυχώς. Ο δήμαρχος, που παρέδωσε τα κλειδιά της κοινότητας, παράλληλα με τα φέρετρα για τα πτώματα στέλνει φάρμακα και τρόφιμα. Σαν πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης «να σε κάψω Γιάννη, να σε αλείψω λάδι». Εάν είναι να περιοριστεί κάποιου είδους ελευθερία, ας είναι αυτή της αγοράς, της κυβέρνησης, του δήμου. Και όχι της γειτονιάς και των ανθρώπων της.*