Είναι ξεπερασμένος ο Καμπανέλλης;
Με αφορμή δύο άπαιχτα έργα του που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Αναλογίου
Δεν είναι λίγοι όσοι από τον θεατρικό χώρο διατείνονται ότι ο Ιάκωβος Καμπανέλλης είναι πια ξεπερασμένος, πως δεν μπορεί να ακουμπήσει τα προτάγματα της σύγχρονης κοινωνίας, μιας και με τη μετεξέλιξή της σε κοινωνία αφθονίας εκλείπουν όλα όσα απετέλεσαν πηγή έμπνευσής του. Είναι όμως έτσι; Και για την κοινωνία και για τον Καμπανέλλη;
Γιατί πηγή έμπνευσης του Ιάκωβου Καμπανέλλη υπήρξαν αποκλειστικά τα λαϊκά προβλήματα και η συλλογική αντιμετώπισή τους – ο ίδιος ανακαλύπτει την πνευματικότητά του σαν αναγκαίο καταφύγιο και όπλο αντίστασης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των ναζί. Γιατί ο Καμπανέλλης βαφτίστηκε «πατριάρχης» του ελληνικού θεάτρου όχι μόνο επειδή πάνω του ακούμπησε η περίφημη γενιά Νεοελλήνων θεατρικών συγγραφέων (Κεχαΐδης, Ποντίκας, Σκούρτης, Μουρσελάς, Αναγνωστάκη κ.ά.), αλλά προπαντός για τη σημαντική τομή σε ύφος, πνεύμα και δομή που εισήγαγε στην ελληνική δραματουργία, η οποία ως επί το πλείστον περιοριζόταν σε εύπεπτες, διασκεδαστικές φάρσες και ηθογραφίες όπως και επικά δράματα. Ο Καμπανέλλης δεν γράφει για έναν, γράφει για όλους και προσπερνά ακόμη και τον εαυτό του μετουσιώνοντας τις εμπειρίες του και τη λαϊκή του καταγωγή σε υπόθεση των πολλών. Οι ήρωές του δεν δρουν ανεξάρτητα, είναι μέρος της κοινωνικής ολότητας. Η νέα ηθογραφία που εισάγει ο Καμπανέλλης δεν περιορίζεται στη γραφική σκηνική απεικόνιση, αλλά εμβαθύνει στα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ηθών τα οποία διαμορφώνονται από την ίδια την κοινωνία. Με ευαισθησία και λεπτή ειρωνεία προβάλλει τη λογική ως μονόδρομο κατανόησης και αντιμετώπισης της ανθρώπινης ύπαρξης, ενώ η (ατομική και συλλογική) μνήμη αποτελεί καθοριστικό στοιχείο του έργου του.
Το Φεστιβάλ Αναλόγιο έφερε στη σκηνή δύο άγνωστα και άπαιχτα έργα του που ήρθαν να μας θυμίσουν ακριβώς αυτήν τη διαχρονικότητα και τη συνεχή επιδραστικότητα του έργου του, όπως και να μας κάνουν να κατανοήσουμε γιατί τελικά προβάλλεται ως «ξεπερασμένος» και κατά συνέπεια άτυπα «απαγορευμένος». Στο σπιρτόζικο «Γραφείο λογοκρισίας» (με ακρίβεια η σκηνοθεσία της Ασπας Τομπούλη), έργο αχρονολόγητο, όπου οι τέσσερις δραματικοί ποιητές της αρχαιοελληνικής αίγλης συλλαμβάνονται και εξωθούνται στη δημιουργία ενός ύμνου στο στρατιωτικό καθεστώς, και στην «Αυτοκτονία» (σε μια πρόσχαρη σκηνοθεσία της Κατερίνας Πολυχρονοπούλου), μια σπαρταριστή κωμωδία όπου ένας υποψήφιος αυτόχειρας μπλέκει στα γρανάζια του ταξικού πλουτοκρατικού συστήματος, αναδεικνύονται και καταγγέλλονται η πατριδοκαπηλία, η υποκριτική πατριδολατρία, οι απάνθρωποι οικονομικοί όροι του καπιταλισμού αλλά και το αφήγημα που συνεχίζεται αδιάλειπτα εδώ κι έναν αιώνα στην αστική δημοκρατία μας περί «ισότητας» απέναντι στον νόμο, φέρνοντας στο φως τις προπαγανδιστικές διαδικασίες οι οποίες δημιουργούν τις λαϊκές αυταπάτες περί εθνικής ενότητας.
Είναι ξεπερασμένος λοιπόν ο Καμπανέλλης; Είναι τόσο ξεπερασμένος όσο ξεπερασμένες και γραφικές είναι οι λέξεις ελευθερία, ισονομία, αξιοπρέπεια και το όραμα για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.