Οι «πειρατές» της γνώσης
Κόντρα στο αφήγημα της παραβατικότητας στα ΑΕΙ, οι φοιτητές και οι καθηγητές διψούν για μάθηση και βρίσκουν εφόδια σε παράνομες ιστοσελίδες-βιβλιοθήκες
Εν συντομία
Σε πειρατικές πλατφόρμες καταφεύγει η ακαδημαϊκή κοινότητα ώστε να επιτελέσει το έργο της, τη στιγμή που η κυβέρνηση επιλέγει την αστυνομική καταστολή ώστε να αναβαθμίσει την παιδεία.
Γιατί ενδιαφέρει
Καθηγητές, φοιτητές και ερευνητές δεν έχουν πρόσβαση σε βιβλία ή περιοδικά και το βασικό πρόβλημα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν είναι η «παραβατικότητα».
Καθώς η κυβέρνηση Μητσοτάκη εγκαθιστά την αστυνομία στα πανεπιστήμια, «χτίζοντας» παράλληλα ανύπαρκτες και αχρείαστες βιβλιοθήκες, η διδασκαλία και η έρευνα πραγματοποιούνται μέσα από πειρατικές ψηφιακές πλατφόρμες: το Sci-Hub και το Library Genesis (ή αλλιώς Libgen). Οι δύο αυτές εν πολλοίς άγνωστες ιστοσελίδες,
που έχουν τις ρίζες τους στο Καζακστάν και στη Ρωσία αντιστοίχως, έχουν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της γνώσης, τη διεξαγωγή της έρευνας και κυρίως την ακαδημαϊκή διδασκαλία.
Τι είναι και πώς λειτουργούν
«Η γνώση ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα» είναι το μότο της ιστοσελίδας του Sci-Hub, επί της ουσίας μιας σκιώδους βιβλιοθήκης για επιστημονικά άρθρα, όπως γράφεται σε άρθρο του επιστημονικού περιοδικού ανοιχτής πρόσβασης «eLife Sciences». Από την άλλη το Libgen επιτελεί ακριβώς την ίδια λειτουργία, όμως αφορά κυρίως βιβλία, πλέον δε και ηχογραφημένα (audiobook). Οι δύο πλατφόρμες λοιπόν φιλοξενούν κυριολεκτικά ολόκληρες βιβλιοθήκες για κάθε λογής θέματα. Εκεί θα βρει κανείς δυσεύρετα εγχειρίδια πληροφορικής, κοινωνικές έρευνες αιχμής, μέχρι και σύγχρονη λογοτεχνία. Βασική παράμετρος είναι ότι τα παραπάνω είναι διαθέσιμα εντελώς δωρεάν, ενώ δίνεται η δυνατότητα στον χρήστη να μεταφορτώσει το δικό του βιβλίο.
Αν και τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα έχουν γίνει αρκετά βήματα για την ψηφιοποίηση της ύλης όσον αφορά τη διδασκαλία ή την έρευνα, η κατάσταση παραμένει τραγική. Μολονότι η εκπαιδευτική… πειρατεία δεν αποτελεί αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο, οι δύο αυτές πλατφόρμες προωθούνται ενεργά, άτυπα και συνωμοτικά από ορισμένα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας. Η πληροφόρηση περί των δίδυμων ψηφιακών βιβλιοθηκών στο αντικειμενικά περιορισμένο ενδιαφερόμενο κοινό μεταδίδεται από στόμα σε στόμα και κανένας μέχρι στιγμής δεν διανοήθηκε να το αποτυπώσει γραπτώς. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας του δικαίου των πνευματικών δικαιωμάτων που επισύρει ποινές για τους παραβάτες.
Οι «παραβάτες» βέβαια μπορούν να εξασφαλίζουν πρόσβαση στις συγκεκριμένες πλατφόρμες με έναν τρόπο σχεδόν μαγικό. Βέβαια, η μεταμόρφωση σε σχεδόν πραγματικό χάκερ είναι υποχρεωτική και κάποιος πρέπει να εξοικειωθεί με τη χρήση εικονικών ιδιωτικών δικτύων (VPNs).
Οι ιστοσελίδες αλλάζουν συνεχώς διεύθυνση, αφότου έχει συντελεστεί ψηφιακή… καταδρομή του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ). Ο ΟΠΙ μπλοκάρει ιστοσελίδες, ενδεχομένως καταγράφει ψηφιακές διευθύνσεις, ενώ έχει τη δυνατότητα να επιβάλει και διοικητικά πρόστιμα. Ως εκ τούτου, στόχοι του χρήστη είναι τόσο η εξασφάλιση της ανωνυμίας όσο και αυτή καθαυτή η πρόσβαση.
Οταν επιτυγχάνεται η σύνδεση αρχίζουν τα εύκολα. Από τη μία η αναζήτηση στο Libgen είναι πολύ απλή και το υλικό πλούσιο. Από την άλλη, στο Sci-Hub αρκεί κανείς να αντιγράψει και να επικολλήσει τον υπερσύνδεσμο (link) στη γραμμή αναζήτησης και θα έχει ξεκλειδώσει
«Τα τελευταία χρόνια έχει καταρρεύσει η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων γενικά και όσον αφορά τα βιβλία οι δυνατότητες παραγγελίας έχουν σχεδόν εξανεμιστεί»
Γιώργος Μαργαρίτης Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
«Αν δεν υπήρχαν το Sci-Hub και το Libgen, θα έπρεπε να τα εφεύρουμε» τονίζουν στο Documento μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας
«Οι παράνομες πλατφόρμες από όπου ο κόσμος αποκτά πρόσβαση σε αυτά έχουν καταστεί ο μόνος τρόπος που μη προνομιούχοι ερευνητές μπορούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις»
Γιώργος Σουβλής
Μεταδιδακτορικός ερευνητής του τμήματος Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
το συνήθως πανάκριβο επιστημονικό άρθρο που επιθυμεί.
Τι λένε οι ακαδημαϊκοί
Ο Γιώργος Μαργαρίτης, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, σημείωσε ότι «χωρίς τη δυνατότητα πρόσβασης στη διεθνή βιβλιογραφία δεν θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε επιστημονικά. Θα ήμασταν πλήρως ξεκομμένοι από την επιστημονική παραγωγή που συμβαίνει γύρω μας. Διότι η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων και των βιβλιοθηκών είναι στοιχειώδης. Δηλαδή είναι πολύ κάτω από τις απαιτήσεις και είναι υποποσοστό της χρηματοδότησης του παρελθόντος. Εξάλλου τα τελευταία χρόνια έχει καταρρεύσει η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων γενικά και όσον αφορά τα βιβλία οι δυνατότητες παραγγελίας έχουν σχεδόν εξανεμιστεί».
Από τη μεριά του ο Γιώργος Σουβλής, μεταδιδακτορικός ερευνητής του τμήματος Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, μιλώντας στο Documento ανέφερε: «Η διάλυση του ελληνικού πανεπιστημίου μετά τα συνεχιζόμενα χρόνια επιβεβλημένων νεοφιλελεύθερων πολιτικών και τη συστηματική υποβάθμιση που επιχειρείται δεν έχει αντίκτυπο μόνο στο επίπεδο της διδασκαλίας αλλά και στην ίδια την έρευνα, η οποία πλέον έχει καταστεί αδύνατο να διεξαχθεί. Οι βιβλιοθήκες δεν ανανεώνονται με τα νέα βιβλία ούτε τα πανεπιστήμια πληρώνουν συνδρομές στα επιστημονικά περιοδικά, τα οποία ενημερώνουν τις εξελίξεις στην έρευνα. Οι παράνομες πλατφόρμες από όπου ο κόσμος αποκτά πρόσβαση σε αυτά έχουν καταστεί ο μόνος τρόπος που μη προνομιούχοι ερευνητές μπορούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις».
Πηγές με τις οποίες επικοινώνησε το Documento για τις ανάγκες του ρεπορτάζ αφηγήθηκαν ιστορίες για το πώς συνάδελφοί τους μεταφόρτωσαν (upload) το δικό τους βιβλίο στην ιστοσελίδα, είτε επειδή αδιαφόρησαν για τα κέρδη είτε επειδή κάποιος εκδοτικός οίκος απαιτούσε υπέρογκα ποσά από τους αναγνώστες. Ενδεικτική είναι η περίπτωση ενός εκ των συνομιλητών, ο οποίος ανέφερε ότι στο παρελθόν είχε συγγράψει επιστημονικό άρθρο έκτασης περίπου 40 σελίδων και ο διεθνής εκδοτικός οίκος που κατείχε τα πνευματικά δικαιώματα του περιοδικού στο οποίο δημοσιεύτηκε ζητούσε από τους αναγνώστες του τριψήφιο χρηματικό ποσό.
Ενα άλλο μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας εξηγούσε στο Documento ότι «όταν έχω διδασκαλία σε ένα ολιγομελές σεμιναριακό μάθημα όπου το επίπεδο είναι ανεβασμένο τούς μαζεύω στην πρώτη διάλεξη λέγοντας ότι “αυτό που θα σας πω θα μείνει μεταξύ μας” και έπειτα τους δείχνω πώς να έχουν πρόσβαση σε όλα αυτά βιβλία. Αυτό για μας είναι πολύ σημαντικό, διότι αν δεν υπήρχαν αυτές οι πλατφόρμες, δεν θα μπορούσαμε να ανταγωνιστούμε ιδρύματα με πολλαπλάσιους πόρους. Αν δεν υπήρχαν το Sci-Hub και το Libgen, θα έπρεπε να τα εφεύρουμε».