Υπάρχει μάτσο κατάλοιπο στην κοινωνία
Μια συζήτηση με τον σκηνοθέτη και ηθοποιό για το προκλητικό έργο «Ολεάνα» του Ντέιβιντ Μάμετ και την εποχή του #MeToo
«Oleanna» (Ολεάνα), ένα προκλητικό θεατρικό έργο του Ντέιβιντ Μάμετ το οποίο ανοίγει το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης και παραμένει επίκαιρο στην εποχή του #MeToo. O Φίλιππος Σοφιανός έχει εδώ και αρκετά χρόνια θεατρικές σκέψεις γύρω από το κείμενο του Ντέιβιντ Μάμετ και θεωρεί ότι είναι ένα έργο με αιχμηρό λόγο και ανοιχτές αναγνώσεις. «Η “Ολεάνα” παίρνει την ψυχή και την ταξιδεύει σε ένα χωράφι όχι εύκολα προσβάσιμο» λέει στο Documento. Η υπόθεση φαινομενικά είναι απλή. Ενας καθηγητής πανεπιστημίου και μια νεαρή φοιτήτρια εμπλέκονται σε ένα παιχνίδι βαθιάς αντιπαράθεσης που καθιστά αδύνατη την όποια επικοινωνία μεταξύ τους αφού κυριαρχεί η ανάγκη τους για εξουσία.
Η «Ολεάνα» του Ντέιβιντ Μάμετ ανεβαίνει στη σκηνή σε μια εποχή που το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης βρίσκεται στην επικαιρότητα.
Το έργο αποτελεί αφορμή για μια γερή και εμπεριστατωμένη συζήτηση γύρω από το κίνημα #MeToo. Δεν καταδεικνύει, δεν έχει ξεκάθαρο μήνυμα, δεν διδάσκει. Ο Ντέιβιντ Μάμετ πιστεύει ότι σε όποιο συμπέρασμα κι αν καταλήξει ο θεατής το μόνο σίγουρο είναι ότι θα έχει κάνει λάθος. Το κείμενο αποτελεί βαθιά τομή στο θέμα της κακοποίησης και ο λόγος του συγγραφέα είναι σαν νυστέρι που χτίζει χαρακτήρες και ιστορίες. Ο Ντέιβιντ Μάμετ έχει αποδείξει το βάθος του με τα εκπληκτικά του σενάρια, τα θεατρικά του έργα και με το βραβείο Πούλιτζερ. Ηθελα να παρουσιάσω στο κοινό ένα δυνατό έργο και όχι μια εύκολη εμπορική επιτυχία. Εχω τις αγωνίες μου για την αποδοχή του έργου από το κοινό· πιστεύω όμως στο χρήσιμο θέατρο και στις παραστάσεις που πραγματικά έχουν να αντιπαραθέσουν κάτι στην απέραντη και ακατάσχετη πολυλογία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Το έργο είναι γραμμένο ένα χρόνο μετά την πρώτη δίκη στις ΗΠΑ για σεξουαλική παρενόχληση και παρουσιάστηκε στο θέατρο τον Μάιο του 1992. Πόσα έχουν αλλάξει σε σχέση με τη σημερινή εποχή;
Ο Ντέιβιντ Μάμετ τέμνει βαθιά το θέμα και χρησιμοποιεί την αντιστροφή των ρόλων. Το θύμα γίνεται θύτης. Είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς στοιχειοθετείται ο όρος σεξουαλική παρενόχληση. Υπάρχουν κενά στη νομοθεσία και την αντίληψή μας σε σχέση με αυτό. Είναι αυτά τα λεπτά και δυσδιάκριτα όρια που προϋποθέτουν ευρύτερη παιδεία για να γίνουν κατανοητά. Η κουβέντα που ανοίγει μετά την παράσταση έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Η παρενόχληση δεν περιφέρεται μόνο στο θέατρο – ανθεί σε όλους τους χώρους εργασίας και είναι διαταξική· υπάρχει παντού. Τι συμβαίνει στον κλάδο της δημοσιογραφίας; Ποια είναι η κατάσταση στους εργοστασιακούς χώρους, όπου τα αφεντικά μπορούν εύκολα να απλώσουν το χέρι σε κάποια εργάτρια; Στον ακαδημαϊκό χώρο υπάρχει άβατο και δεν είναι εύκολο να σπάσει η σιωπή. Η έδρα ξέρει να τιμωρεί, να βαθμολογεί και να αποβάλλει. Ακριβώς αυτό είναι το θέμα του συγγραφέα. Επρεπε να φτάσουμε στο 2022 για να αρχίσουμε να μιλάμε ανοιχτά αναφορικά με το ζήτημα. Δυστυχώς το θύμα είναι αυτό που καλείται να αποδείξει σε ένα δικαστήριο τι συνέβη και υποβάλλεται σε ψυχοφθόρα και αφόρητη διαδικασία. Στρεβλώνονται πολλά πράγματα στο όνομα του Ποινικού Κώδικα που είναι ελλιπής και διάτρητος. Θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένας άτυπος κώδικας δεοντολογίας προκειμένου να αλλάξει αυτό το μάτσο και πατριαρχικό τοπίο στο οποίο ζούμε.
Είδαμε τι συνέβη στη δίκη του Δημήτρη Λιγνάδη αλλά και πώς αντιμετωπίστηκαν τα θύματα του #MeToo.
Η περιρρέουσα πατριαρχική αντίληψη υπήρχε και ανθούσε γύρω μας. Σήμερα ευτυχώς έχουμε αρχίσει να σκεφτόμαστε περισσότερο τι είναι σεξιστικό και υποτιμητικό για τις γυναίκες. Η περιρρέουσα αντίληψη στη δική μας κοινωνία συμπυκνώνεται στη φράση «τα ήθελε ο κώλος της». Αυτό είναι ισοπεδωτικό και άθλιο, δυστυχώς όμως πολύ εύκολα ξεστομίζεται. Η έδρα στη δίκη του Δημήτρη Λιγνάδη ήταν επιθετική απέναντι στα θύματα. Ας αφήσουμε τον Αλέξη Κούγια στην άκρη. Είναι δυνατόν να κάνει επίθεση στα θύματα ο πρόεδρος του δικαστηρίου; Δεν έχω λόγια γι’ αυτή την αποφυλάκιση· αναρωτιέμαι σε ποιο άλλο ποινικό σύστημα συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το θέμα για μένα είναι η τελική έκβαση αυτής της υπόθεσης. Κατά τη γνώμη μου, αν υπάρξουν αθωώσεις στο εφετείο, θα γυρίσουμε 100 χρόνια πίσω. Αντιλαμβανόμαστε για ποιους λόγους ο Λιγνάδης έτυχε αυτής της μεταχείρισης… είναι κοινό μυστικό. Κανείς όμως δεν λέει ότι ο βασιλιάς είναι ξεβράκωτος. Ολα εξηγούνται με αυτό το παλιό και κλασικό παραμυθάκι. Βγάζω το καπέλο και υποβάλλω τα σέβη μου στα κορίτσια που μίλησαν και που είχαν το θάρρος να σταθούν και να υποστηρίξουν τη γνώμη τους. Υπάρχει μάτσο κατάλοιπο στην ελληνική κοινωνία και οι άνθρωποι του συστήματος απολαμβάνουν απίστευτη προστασία.
Σας φοβίζει η εποχή, η αναμέτρηση με αυτό το θέμα;
Δεν με φοβίζει επειδή ο ασκός του Αιόλου έχει ανοίξει πλέον. Πιστεύω ότι η «Ολεάνα» θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Θεωρώ ότι οι συζητήσεις αποτελούν πηγή κατανόησης και γνώσης για να αποκτήσουμε πιο διαυγή και καθαρή εικόνα. Δεν πιστεύω φυσικά στους αφορισμούς ούτε θέλω να βλέπω ανθρώπους να κοιτάνε τη μύτη των παπουτσιών τους αντί να ερωτεύονται.
Τι σκέψεις κάνετε για το θέατρο και για την εποχή που ζούμε σήμερα;
Ζούμε σε ανθρωποφαγική εποχή – αισθάνομαι ότι έχουν αγριέψει πολύ τα πράγματα. Μπορεί να φταίνε η ανέχεια, η μιζέρια, ο οικονομικός αποκλεισμός, οι συνέπειες της πανδημίας. Η απαγόρευση στο όνειρο για μια γενιά ανθρώπων που αισθάνεται θυμωμένη. Το θέατρο θεωρώ ότι μοντερνίζει σε σημείο επικίνδυνο. Εχει ξεχάσει την αξία του λόγου, ενδίδει στον εντυπωσιασμό και τον σκηνοθετισμό, με αποτέλεσμα να κακοσυστήνεται στον κόσμο. Στο πολιτικό τοπίο επίσης επικρατoούν απογοήτευση και απόγνωση. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου τρία ονόματα κυβερνούν και διαφεντεύουν αυτό τον τόπο. Αυτό τα λέει όλα.
«Η περιρρέουσα αντίληψη στη δική μας κοινωνία συμπυκνώνεται στη φράση “τα ήθελε ο κώλος της”»