Μια τρύπα στη γεωγραφία

Από την Αραβική Ανοιξη στην ανοιχτή σύρραξη των διεκδικητών της εξουσίας και την αποστασιοποίηση της Δύσης

Η κατάσταση στη Λιβύη μοιάζει να είναι ίδια με εκείνη ενός αποτυχημένου κράτους: δύο αντιμαχόμενες πλευρές με το δάκτυλο στη σκανδάλη σε μια εκεχειρία που θέλει μια μικρή αφορμή για να σπάσει, ενώ οι περιφερειακές δυνάμεις κάνουν πιο ισχυρή την παρουσία τους και η Ευρώπη φαίνεται να μένει όλο και πιο αμέτοχη στις εξελίξεις. Οι σφαίρες επιρροής της Τουρκίας, της Αιγύπτου αλλά και της Ρωσίας φαίνεται να γίνονται ισχυρότερες από της

Ιταλίας, της παραδοσιακά εμπλεκόμενης με τα της Λιβύης, ενώ η Γαλλία φαίνεται να κρατά κάποιες αντιστάσεις.

Η Ιταλία απούσα, Γαλλία και Ρωσία παρούσες

Η νέα κυβέρνηση της Μελόνι στην Ιταλία ασχολήθηκε με τη Λιβύη σε σχέση μόνο με το μεταναστευτικό ζήτημα, που είναι ψηλά στην ατζέντα της για ευνόητους λόγους. Η Μελόνι με την αντιμεταναστευτική πολιτική της ζήτησε από την ΕΕ εγγυήσεις για την αναχαίτιση των ροών από τη Λιβύη, εκβιάζοντας με την πρόσφατη υπόθεση των 234 μεταναστών του «Ocean Viking», που τελικά άραξε στη Γαλλία. Η συμφωνία της Τουρκίας με την κυβέρνηση της Τρίπολης ανησύχησε τη Ρώμη, αφού η Αγκυρα κέρδισε ενεργειακά δικαιώματα που μπορεί να αποβούν σε βάρος της ιταλικής πετρελαϊκής ΕΝΙ, η οποία έχει σημαντικά συμφέροντα στα κοιτάσματα στα δυτικά χωρικά ύδατα της Λιβύης. Παρ’ όλα αυτά η Ιταλία εξακολουθεί να αποτελεί τον σημαντικότερο εταίρο της Λιβύης στο εμπόριο.

Η Γαλλία υποστήριζε τον Χαλίφα Χαφτάρ, καθώς λέγεται ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να εκπαιδεύσει τα στρατεύματά του, γεγονός που ο Μακρόν αρνείται πεισματικά. Ο γαλλικός παράγοντας έχει προσπαθήσει να διορθώσει τις διπλωματικές σχέσεις με την επαναλειτουργία της γαλλικής πρεσβείας στην Τρίπολη. Μάλιστα έχει καταφέρει να εκτοπίσει την Ιταλία ακόμη και στον ενεργειακό τομέα, με την Total να έχει αποκτήσει σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με την ΕΝΙ.

Η Ρωσία έχει επίσης σημαντική παρουσία στην ανατολική Λιβύη με την υποστήριξη στον Χ. Χαφτάρ, ενώ η ιδιωτική εταιρεία παροχής στρατιωτικών υπηρεσιών Wagner Group –που έχει ομολογημένες σχέσεις με τη Μόσχα– έχει έντονη παρουσία στη χώρα του Μαγκρέμπ, καθώς ελέγχει ουσιαστικά πετρελαϊκές πηγές. Αυτός ίσως είναι κι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι ΗΠΑ δεν φαίνεται να θέλουν να εμπλακούν στο άμεσο μέλλον με τη Λιβύη, από τη στιγμή που και η ενεργειακή κρίση φαίνεται να εξομαλύνεται – τηρουμένων των αναλογιών.

Αίγυπτος και Τουρκία στο προσκήνιο

Η απουσία της Ευρώπης στη διαμόρφωση των εξελίξεων στη βορειοαφρικανική χώρα μπορεί να της κοστίσει γεωπολιτικά

Από την άλλη, το κενό της Δύσης προσπαθούν να καλύψουν περιφερειακές δυνάμεις. Μια από αυτές τις χώρες είναι η Αίγυπτος, που έχει γεωπολιτικό συμφέρον να δράσει στη Λιβύη. Η Αίγυπτος έχει υποστηρίξει στη διένεξη των δύο αντιμαχόμενων πλευρών, Τρίπολης – Βεγγάζης, τον Χαφτάρ, για τον απλό λόγο ότι επιθυμεί να προστατέψει τα δυτικά σύνορά της, ώστε οι ισλαμιστικές ομάδες που αλωνίζουν στα ανατολικά της Λιβύης –όπου βρίσκεται η βάση του Χαφτάρ– να μην περάσουν στο έδαφός της. Παράλληλα υποστήριξε τον πρωθυπουργό Φατί Μπασάγκα που εξέλεξε τον Μάρτιο του 2022 το κοινοβούλιο της Βεγγάζης, το οποίο στηρίζεται πολιτικά και στρατιωτικά από τον Χαφτάρ.

Ο Μπασάγκα τον περασμένο Αύγουστο προσπάθησε να κάνει κίνηση εναντίον της Τρίπολης. Στην επιχείρηση αυτή λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκαν τουρκικά drones Bayraktar, γεγονός που σφραγίζει την έντονη παρουσία της Τουρκίας στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Η Τουρκία βοήθησε σημαντικά την κυβέρνηση της Τρίπολης να ωθήσει πίσω στα εδάφη του τον Χαφτάρ. Αυτήν τη βοήθεια την εξαργύρωσε με το γνωστό τουρκολιβυκό μνημόνιο τον Νοέμβριο του 2019 αλλά και με μια συμφωνία για στρατιωτική συνεργασία.

Κανένα έδαφος συνεννόησης

Η διεθνής κοινότητα δεν έχει σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Από τον Οκτώβριο του 2020 έχει υπογραφεί (υπό την αιγίδα του ΟΗΕ) μια ευαίσθητη εκεχειρία που εν πολλοίς έχει ξεπεραστεί, αφού τους τελευταίους έξι μήνες οι μάχες έχουν ανάψει ξανά. Ο νέος ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ Αμπντουλαγέ Μπατιλί έφτασε στη χώρα στα μέσα Οκτωβρίου και την «οργώνει» για να διαπιστώσει την κατάσταση της ειρήνης. Εκτιμά ότι η εκεχειρία κρατά ακόμη παρά το γεγονός ότι οι μάχες πλέον είναι ανοιχτές, ενώ δεν παραβλέπει την αύξηση της πολεμικής ρητορικής και της στρατιωτικής παρουσίας στα δύο στρατόπεδα.

Ο Μπατιλί ανέφερε επίσης ότι είναι επικίνδυνη μια ακόμα καθυστέρηση στις εκλογές της Λιβύης, που ήταν να γίνουν τον Δεκέμβριο του 2021, αφού η χώρα είναι στο χείλος του διαμελισμού. Εκανε επίσης λόγο για «θεσμικούς παράγοντες που καθυστερούν ηθελημένα τη διεξαγωγή εκλογών», ενώ διαμήνυσε προς όλες τις κατευθύνσεις ότι η χώρα διατρέχει κίνδυνο να περιπέσει σε μεγαλύτερη «πολιτική και οικονομική αστάθεια» καθώς και σε κρίση ασφάλειας. Η επίσημη δικαιολογία για την καθυστέρηση των εκλογών είναι ότι οι δύο πλευρές δεν έχουν συμφωνήσει σε ένα κοινό συνταγματικό έδαφος.