Όταν η Ελλάδα γιόρταζε την Πρωτοχρονιά τον 20ο αιώνα

Γιορτινές μέρες πασπαλισμένες με χρυσόσκονη, αρώματα που «ξυπνούν» παιδικές αναμνήσεις, άνθρωποι ανοίγουν τις καρδιές και τα σπίτια τους τα έθιμα έχουν κυρίαρχο ρόλο. Κάποια όμως από αυτά έχουν «σβηστεί» στο πέρασμα των χρόνων κάποια άλλα έχουν παραμείνει αλλά έχουν μεταβληθεί.

Ο Αθηναιογράφος Θωμάς Σιταράς μιλά στο «Καρφί» και «ζωντανεύει» γιορτινά έθιμα από τον περασμένο αιώνα, τότε που η Αθήνα ήταν μια μεγάλη γειτονιά... και όλη η Έλλάδα γιόρταζε με τρόπο ιδιαίτερο την πιο ξεχωριστή ημέρα του χρόνου. «Τα γιορτινά έθιμα έχουν μεν μια κοινή βάση σε όλη την Έλλάδα, αλλά ποικίλλουν στις λεπτομέρειες από περιοχή σε περιοχή. Όσο πιο πολύ απομακρυνόμαστε από την πρωτεύουσα τόσο περισσότερο τα παλιά έθιμα διασώζονται.

Στην Αθήνα πάλι τα βασικά έθιμα (ευχές, δώρα, συνεστιάσεις, κάλαντα κ.ά.) διατηρούνται μεν κατ΄όνομα, αλλά τα περισσότερα με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με εκείνα της Παλιάς Αθήνας, ακόμη και της εικοσαετίας 1950-1970.

Τα πάντα βγαίνουν σε κακέκτυπες παραλλαγές!», μας λέει χαρακτηριστικά ο Θωμάς Σιταράς.

Ποια έθιμα έχουν χαθεί;

Στην συνέχεια ο Αθηναιογράφος Θωμάς Σιταράς αναφέρει ποια είναι τα έθιμα που στο πέρασμα των χρόνων χάθηκαν και ποιος ήταν ο συμβολισμός τους. Έιδικότερα λέει με τόνο νοσταλγίας, «Το πανηγύρι της προετοιμασίας που μάγευε τα παιδιά και δημιουργούσε σε κάθε σπίτι μια ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα που είναι αδύνατον να διανοηθεί κανείς σήμερα. Αλλά και όλα τα άλλα έχουν αλλάξει τόσο δραματικά σιγά-σιγά που όσοι δεν καταλαβαίνουν πια τις γιορτές όλο και πληθαίνουν.

Ρωτήστε τα ταξιδιωτικά γραφεία πόσος κόσμος φεύγει στο εξωτερικό αυτές τις ημέρες για να γλυτώσει «τη βαβούρα των γιορτών»! Πού είναι οι επισκέψεις στους εορτάζοντες με το μεγάλο πακέτο τις πάστες; Πού είναι το ποδαρικό; Με θλίβει και μου προσθέτει αγωνίες, η απομάκρυνση από τα βαθύτερα νοήματα που όλες αυτές οι παραδόσεις αντιπροσωπεύουν».

Βασιλόπιτα: Ένα έθιμο αρχαιοελληνικό

Αναμφισβήτητα την Πρωτοχρονιά έχει την τιμητική της σε κάθε σπίτι η βασιλόπιτα. Γνωρίζετε όμως πως πρόκειται για ένα από λίγα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν; Στα Κρόνια (εορτή του θεού Κρόνου στην αρχαία Έλλάδα) και στην ανάλογη γιορτή με την ονομασία Σατουρνάλια της αρχαίας Ρώμης, οι γυναίκες έφτιαχναν γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία έκρυβαν νομίσματα. Όποιος το πετύχαινε ήταν και ο τυχερός της χρονιάς!

Ή ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το ίδιο έθιμο με τη Βασιλόπιτα και έτσι η καλοτυχία του φλουριού διατηρήθηκε. Πλέον το πρώτο κομμάτι είναι του Χριστού, μετά του σπιτιού, κι ύστερα της οικογένειας για εκείνους που θέλουν να διατηρούν ακόμα τις θρησκευτικές παραδόσεις. Για αυτά τα άγνωστα στους πολλούς, αναζητάμε τα έθιμα που γίνονται σε κάθε τόπο της Έλλάδας την Πρωτοχρονιά, ώστε να υποδεχτούν οι άνθρωποι τον καινούριο χρόνο όπως του πρέπει.

Στους τροχονόμους

Το έθιμο των δώρων στους άνδρες της τροχαίας: Την Πρωτοχρονιά του μακρινού 1936 ήταν που καθιερώθηκε η συνήθεια των δώρων από απλούς πολίτες στους τροχονόμους ανά την Έλλάδα. Τότε ήταν που ο πληθυσμός των πόλεων (μετά και το προσφυγικό ρεύμα) είχε αρχίσει να μεγαλώνει, και οι δρόμοι γέμιζαν με (φτωχά εξοπλισμένα)

αυτοκίνητα και άπειρους οδηγούς που δημιουργούσαν κομφούζιο, γι’ αυτό και η παρουσία των τροχονόμων στις χαρακτηριστικές τους βάσεις ήταν αναγκαία.

Οι πολίτες έβλεπαν με πολλή συμπάθεια το κοπιαστικό τους έργο και οι καταστηματάρχες των Αθηνών έκαναν έναν μικρό έρανο για να επαινέσουν το έργο τους, κάτι που οι αρχές απέρριψαν ως δωροδοκία. Όταν όμως το συμβάν έφτασε στα αυτιά του Βασιλιά, εκείνος βγήκε με τον οδηγό του στην οδό Ρηγίλλης και άφησε γλυκά και κρασί ως δώρο στον τροχονόμο της περιοχής.

Ο Τύπος της εποχής εκθείασε την κίνησή του κι έτσι και οι πολίτες έκτοτε φρόντιζαν να αφήνουν κάθε Χριστούγεννα από ηλεκτρικές συσκευές μέχρι τρόφιμα μπροστά στους τροχονόμους όχι μόνο της Αθήνας αλλά και όλης της Έλλάδας.

Ορόσημο το παλιό Μινιόν

Τα παιδιά όλης της Αθήνας (και όχι μόνο, αφού κατέφθαναν και πούλμαν από άλλες πόλεις, χωριά ή και ορφανοτροφεία) είχαν έναν κρυφό πόθο κάθε Χριστούγεννα: Να κάνουν επιδρομή στο Μινιόν. Το θρυλικό πολυκατάστημα της Πατησίων, που ξεκίνησε από το μικρό «περίπτερον Μινιόν» του Γιάννη Γεωργακά το 1934, εξελίχθηκε στο μεγαθήριο του β’ μισού του 20ου αιώνα στην Αθήνα.

Ο 6ος όροφος άνοιγε για το κοινό μόνο την περίοδο των γιορτών, και εκεί τα γλυκίσματα, οι Άι Βασίληδες, οι τηλεοπτικές οθόνες – πρωτοπορία για την εποχή και οι προσφορές αποτελούσαν από μόνα τους λόγο ταξιδιού στην πόλη.

Κώστας Μπίγαλης, τραγουδιστής:

Ήμουν 10 χρονών όταν είχα ζητήσει από τον Άγιο Βασίλη ένα πιστόλι που εκτόξευε βεντούζες. Θυμάμαι μέχρι σήμερα την χαρά μου. Έπαιζα γεμίζοντας τον τζάμι βεντούζες. Μ’ άρεσε πολύ αυτό το παιχνίδι. Τι ανέμελα και υπέροχα χρόνια...