Ο Σωκράτης και το αύριο της επιχείρησης

■ Ο ηγέτης πρέπει να φθάσει στην άκρη της άκρης. Ο ηγέτης πρέπει να δεσμευθεί να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του και πρέπει στην συνέχεια να αλλάξει συνήθειες

Έχετε ακούσει για την «παρακινητική ευφυΐα»; Γνωρίζετε ποια είναι η «ευφυΐα της φρόνησης»; Σκεφθήκατε ποια μπορεί να είναι η σχέση της επιχείρησης με τα αιώνια προβλήματα της ύπαρξης; Σε αυτά και σε άλλα παρόμοια ερωτήματα προσπάθησε να απαντήσει πρόσφατα με δύο διαλέξεις του στις Βρυξέλλες ένας πολύ γνωστός φιλόσοφος του επιχειρείν, ο 92χρονος Peter Koestenbaum, ιδρυτής και πρόεδρος του ομώνυμου Ινστιτούτου στις ΗΠΑ, καθώς και της εταιρείας συμβούλων ΡΙΒ.

Καθηγητής φιλοσοφίας επί 34 χρόνια στο πανεπιστήμιο Σαν Χοσέ στην Καλιφόρνια, λάτρης της μουσικής και της ψυχολογίας, ο P. Koestenbaum απεφάσισε από το 1985 και μετά να προωθήσει τις γνώσεις του στην φιλοσοφία και την ψυχιατρική στον κόσμο των επιχειρήσεων –δίνοντας, όμως, μεγάλο βάρος στην ηγεσία, γιατί θεωρεί ότι αυτή είναι η κινητήρια δύναμη για κάθε ατομική και συλλογική ανθρώπινη προσπάθεια.

Συγγραφέας αρκετών βιβλίων, στο έργο του Η «Καρδιά Των Επιχειρήσεων» αναφέρει ότι, αν ζούσε ο Σωκράτης, σίγουρα θα έθετε το ερώτημα ποια από τις δύο επιχειρήσεις ΙΒΜ και Microsoft είναι η πιο σοφή. Αυτό θα το έκανε γιατί θα είχε καταλάβει ότι η σύγχρονη επιχείρηση είναι το επίκεντρο του κοινωνικού γίγνεσθαι. Είναι, με άλλα λόγια, η καρδιά μιας σύγχρονης κοινωνίας. Μια κοινωνία, αναφέρει στο τελευταίο βιβλίο του, η οποία θα πρέπει να σκεφθεί αν υπάρχει απάντηση στο Θάνατο (Is there an Answer to Death?).

Ακολουθεί μία συνέντευξη με τον Αμερικανό φιλόσοφο ο οποίος εν τέλει εξηγεί πώς κάποιες αρχαιοελληνικές ιδέες είναι συμβατές με τον σημερινό κόσμο της εργασίας και των επιχειρήσεων.

• Είναι γεγονός, κύριε καθηγητά, ότι βιώνουμε μία περίοδο αβεβαιότητας, ραγδαίων ανακατατάξεων και αλλαγών στις μορφές παραγωγής πλούτου. Αυτή η ρευστή κατάσταση τί απαιτεί από έναν ηγέτη;

Ζούμε μία συναρπαστική αλλά και δύσκολη εποχή ελευθερίας, η οποία γίνεται δύσκολα αντιληπτή και γι αυτό κάνει τους καιρούς μας σκληρότερους. Με ψυχιατρικούς όρους θα έλεγα ότι αυτό που αποκαλώ «νέο-οικονομική παθολογία» οδηγείται από απίστευτες ζητήσεις για καλύτερη ποιότητα, χαμηλότερες τιμές, ταχύτερες καινοτομίες και μεγαλύτερες επιθυμίες για πλούτο. Όλα αυτά δημιουργούν αφόρητες συνθήκες κατάθλιψης, γιατί ο κόσμος ως προς τους στόχους του ανεβάζει όλο και ψηλότερα τον πήχυ. Αυτή η ψυχολογική κατάσταση υποβοήθησε την ανάπτυξη όλων αυτών των νέων χρηματοοικονομικών εργαλείων, που άλλους οδήγησαν σε ταχύτατο πλουτισμό, άλλους στην οδύνη της υπερχρέωσης και άλλους στην απόλυτη χρεοκοπία. Αυτή η κατάσταση έντονης πιέσεως οξύνθηκε ακόμη περισσότερο από την πορνογραφική μεταχείριση των επιχειρήσεων από τα media και τους διάφορους διαμορφωτές πολιτιστικών προτύπων.

Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ηγέτες πρέπει να ανακαλύψουν ποια είναι τα νέα υπαρξιακά τους όρια και να εναρμονίσουν τις διαφορετικές από τις δικές τους θεάσεις του κόσμου, χωρίς κανέναν ενδοιασμό.

• Σε θεωρητικό επίπεδο, κύριε καθηγητά, κανείς δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει μαζί σας. Από πρακτικής πλευράς, όμως, τί γίνεται όταν η ηγεσία της επιχείρησης έχει να αντιμετωπίσει έναν σκληρό ανταγωνισμό από την μια μεριά και τους διάφορους κοινωνικούς εταίρους από την άλλη; Χαίρομαι για την ερώτηση αυτή. Θέτει ένα παράδοξο, που σίγουρα απασχολεί φιλοσοφικά αρκετό κόσμο. Για να βρεθεί λύση στο παράδοξο αυτό, απαιτείται αυτό που αποκαλώ «εξελικτικό μηχανισμό». Πρόκειται για μία διαδικασία που μάς οδηγεί στο να μεταβάλλουμε αυτό που είμαστε ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε διαφορετικά και να κάνουμε το ίδιο για την συμπεριφορά μας και τις αξιολογήσεις μας. Έχουμε, αγαπητέ, φθάσει σε ένα τέτοιο επίπεδο ελευθερίας ώστε, για πρώτη φορά στην ιστορία μας, πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τον ίδιο μας τον μετασχηματισμό. • Κύριε καθηγητά, αν καταλαβαίνω καλά, μέσα από το επιχειρείν και την ηγεσία των επιχειρήσεων εσείς πρεσβεύετε μια πρωτάκουστη επανάσταση, αυτή της δημιουργίας ενός άλλου ανθρώπου. Έτσι είναι; Μπορεί ο επιχειρηματίας να γίνει το αρχέτυπο ενός άλλου ανθρώπου; Από τον Σωκράτη διδάχθηκα ότι υπάρχει ένας καλός τρόπος να εξηγήσουμε τον άνθρωπο, να τον εντάξουμε δηλαδή στην ζωολογική κλίμακα και να τον υπαγάγουμε στους νόμους της. Υπάρχει όμως και ένας καλός τρόπος να εννοήσουμε τον άνθρωπο. Να τον θεωρήσουμε, δηλαδή, σαν ον μοναδικό στο είδος του και να περιγράψουμε την πνευματική του φυσιογνωμία. Το χαρακτηριστικό ανθρώπινο στοιχείο μέσα στον σχηματισμό αυτόν λέγεται ανέκαθεν ότι είναι ο λόγος, με την αρχαία ελληνική σημασία της λεξης, ήτοι στοχαστική έκφραση / εκφρασμένος στοχασμός. Πρέπει λοιπόν σήμερα να αντλήσουμε από τον λόγο νέες μορφές λογισμού, δηλαδή μία σειρά από διανοητικές πράξεις με κάποιον φανερό ή κρυφό ειρμό, οι οποίες δοκιμάζονται πριν εκτελεσθούν και μπουν σε εφαρμογή. Τα νοητικά προϊόντα δεν είναι αμετακίνητα. Στην ουσία, σε εποχές όπως η δική μας, μοιάζουν με υφάσματα που διαρκώς ξηλώνονται, χωρίς ποτέ αυτός ο ιστός της Πηνελόπης να τελειώνει.

PETER KOESTENBAUM: Ένας πολύπειρος φιλόσοφος της επιχειρηματικότητας, εξηγεί γιατί οι επιχειρήσεις τού σήμερα και του αύριο θα πρέπει να μυηθούν στη σωκρατική αντίληψη για το «είναι»

• Η προσέγγισή σας αυτή, κύριε καθηγητά, ανατρέπει μια ολόκληρη παράδοση στις επιχειρήσεις και τις ηγεσίες τους. Οι ηγέτες έτσι όπως τούς εννοείτε, όχι μόνον πρέπει να κατευθύνουν την επιχείρηση, αλλά χρειάζεται να αλλάξουν και την φιλοσοφία της –αλλάζοντας ταυτοχρόνως και τις δικές τους νοητικές διαστάσεις.

Πρόκειται όντως για μία τεράστια πρόκληση. Σε εποχές ισχυρών αναταράξεων από την μια παρουσιάζονται ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις, από την άλλη όμως πολλές από αυτές γίνονται πιο τρωτές. Οι άσχημες εποχές είναι καλές για μερικούς και κακές για τους περισσότερους. Στο επίπεδο της ηγεσίας, τα συναισθήματα, με την αδιάκοπη διεργασία, τον «βασανισμό» που παθαίνουν από την συνείδηση, αποκτούν ένα απύθμενο βάθος που μπορεί να οδηγήσει σε μιαν άβυσσο σπαραγμού, μαζί και ευδαιμονίας. Κύριο ένζυμο έτσι στις καταστάσεις αυτές είναι ο λόγος, ο στοχασμός, αυτή η ακάθεκτη και ακόρεστη ορμή προς την μεταλογική, μεταψυχική άκρη. Όπως θα έλεγε και ο Αριστοτέλης, ο ηγέτης πρέπει να φθάσει στην άκρη της άκρης. Ο ηγέτης πρέπει να δεσμευθεί να καταλάβει καλύτερα τον εαυτό του. Πρέπει στην συνέχεια να αλλάξει συνήθειες. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξει τον τρόπο να είναι ευφυής. Έτσι, τεράστιο ρόλο παίζει το ηγετικό πνεύμα, που πρέπει να είναι ευρύχωρο, πολυπολικό, ανοικτό σε αντικρουόμενες ιδέες.

Σημαντικό πλήγμα στο προφίλ Μητσοτάκη αναμένεται να προκαλέσει η διαφαινόμενη ΑΝΤΑΡΣΙΑ της πλειοψηφίας της Κοινοβουλευτικής Ομάδας αλλά και σειράς υπουργών – υφυπουργών σε σχέση με το υπό κατάθεση νομοσχέδιο για τα ομόφυλα ζευγάρια. Εφόσον ο πρωθυπουργός επιμείνει να περάσει τον νόμο πριν τις Ευρωεκλογές και όχι σε βάθος τετραετίας (όπως κάποιοι ακόμη και σήμερα τον συμβουλεύουν) η ζημιά προσωπικά για τον ίδιο θα είναι μεγάλη αφού για πρώτη φορά θα ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΘΕΙ ΑΝΟΙΧΤΑ από την πλειοψηφία των βουλευτών μια κυβερνητική απόφαση που φέρει και την προσωπική του σφραγίδα.

Όπως θα διαβάσετε και στο πρωτοσέλιδο θέμα του «Κ» αγγίζουν τους 70 οι «γαλάζιοι» βουλευτές που δηλώνουν στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους αποφασισμένοι να καταψηφίσουν τον νόμο – και αυτή την φορά πολύ δύσκολα θα υποχωρήσουν.

Kαι η εκτόνωση δια της αποχής που «συνέστησε» στους βουλευτές του ο πρωθυπουργός σε καμιά περίπτωση δεν εξομαλύνει την αναταραχή στο εσωτερικό της γαλάζιας παράταξης.

Την ίδια στιγμή η καταψήφιση του νόμου από υπουργούς της Κυβέρνησης, που αυτόματα ΟΦΕΙΛΟΥΝ να παραιτηθούν – παρά τα περί στάσης… ανοχής που διαρρέει το Μαξίμου είναι ξεκάθαρο πως θα επηρεάσουν και την ΚΟΥΡΣΑ ΔΕΛΦΙΝΩΝ στο εσωτερικό της Νέας Δημοκρατίας που στο παρασκήνιο ήδη εξελίσσεται.

Όπως μάλιστα ακούγεται δεν είναι μόνο ο Μάκης Βορίδης , αλλά και έτερος ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ υπουργός της κυβέρνησης Μητσοτάκη που θα εκφράσει δημόσια τις διαφωνίες του για το υπό κατάρτιση νομοσχέδιο. Και με αφορμή την διαφωνία του και την «υποχρεωτική» απομάκρυνση του από την κυβέρνηση, θα ανοίξει αρχηγική «περπατησιά».

Την ίδια στιγμή είναι πολλοί εκείνοι, που συνδέουν την «μεταρρυθμιστική» … πρεμούρα Μητσοτάκη για το συγκεκριμένο νομοσχέδιο, αλλά και για σειρά νόμων όπως των Ιδιωτικών Πανεπιστημίων, των Δικαστικών Κωδίκων κλπ με σκέψεις του πρωθυπουργού για μετακόμιση του, μετά τις Ευρωεκλογές και μέσα στο καλοκαίρι στην θέση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μετά την ανακοίνωση του σημερινού προέδρου Βέλγου Ζαν Μισέλ ότι θα είναι υποψήφιος ως ευρωβουλευτής στις Ευρωεκλογές του Ιουνίου. Αν και σήμερα ως πρώτο φαβορί για την θέση που θα «χηρέψει» μετά τις Ευρωεκλογές εμφανίζεται ο Μάριο Ντράγκι, η υποψηφιότητα Μητσοτάκη δεν θα πρέπει να αποκλειστεί καθώς θα μπορούσε να υποστηριχθεί και από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα αλλά και τον Εμμανουέλ Μακρόν και την Γαλλία.

Και η διάψευση αυτών των σεναρίων από τον ίδιο τον πρωθυπουργό στην ΕΡΤ, είναι σαφές πως έγινε περισσότερο γα τα μάτια του κόσμου.