Η εύθραυστη οικονομία της Τουρκίας
Είναι εμφανές ότι στην ειδησεογραφία σχετικά με την Τουρκία επικρατούν οι ειδήσεις που αφορούν τις συλλήψεις κάποιων συγγενών Τούρκων πολιτικών ή άλλων επιχειρηματιών, στο πλαίσιο της επιχείρησης της τοπικής εισαγγελίας και αστυνομίας, με την ονομασία Büyük Rüsvet (μεγάλη δωροδοκία).
Μπορεί στα πρωτοσέλιδα να κυριαρχούν οι πρωτόγνωρες φραστικές αλληλοεπιθέσεις μεταξύ του πρωθυπουργού της Τουρκίας Τ. Ερντογάν και του επικεφαλής του μετριοπαθούς ισλαμικού κινήματος «Χιζμέτ» Φ. Γκιουλέν ή οι διαδηλώσεις εναντίον της διαφθοράς ή κατά της ισλαμικής ατζέντας Ερντογάν. Αλλά μάλλον περνάει σε δεύτερη μοίρα το ότι όλες οι παραπάνω πολιτικές εξελίξεις επιβαρύνουν την εύθραυστη κατάσταση της τουρκικής οικονομίας. Και εντείνουν την αμφισβήτηση του λεγόμενου οικονομικού θαύματος της Τουρκίας.
Κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι η πρόσφατη οικονομική ανάπτυξη της γείτονος χώρας στηρίχθηκε κυρίως στον εξωτερικό δανεισμό, κι αυτό αντανακλάται στο υπερβολικό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.
Αυτό σημαίνει ότι η οικονομία της Τουρκίας παραμένει εξαιρετικά ευάλωτη στο ενδεχόμενο μιας πιθανής μείωσης ή ακόμα και παύσης του εξωτερικού δανεισμού της οικονομίας. Αυτό το ενδεχόμενο, εάν συμβεί, όχι μόνο θα επηρεάσει αρνητικά την οικονομική δραστηριότητα, αλλά θα εντείνει και την πολιτική αναταραχή, «σπρώχνοντας» την πολιτικοοικονομική κατάσταση της Τουρκίας σε «αχαρτογράφητα ύδατα». Για να δούμε την κατάσταση σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, μετά την ευρωπαϊκή κρίση χρέους των PIIGS, τη σκυτάλη του παγκόσμιου οικονομικού ενδιαφέροντος παίρνει για το 2014 η ομάδα των χωρών του Fragile Five (πέντε εύθραυστες), μέλος της οποίας είναι και η Τουρκία. Η ονομασία Fragile Five συμπεριλαμβάνει τις Τουρκία, Βραζιλία, Ινδία, Ινδονησία και Νότιο Αφρική και κατοχυρώθηκε από τη Morgan Stanley. Το κοινό σημείο των πέντε χωρών είναι ότι όλες είναι μέλη της ομάδας G20, δηλαδή συγκαταλέγονται ανάμεσα στις είκοσι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου. Oι χώρες του Fragile Five συγκαταλέγονται σε αυτές που είναι οι πιο ευάλωτες σε οικονομική κρίση κατά το 2014. Ολα ξεκίνησαν τον Μάιο του 2013, όταν ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed), Μπεν Μπερνάνκι, αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο ενδεχόμενο έναρξης της μείωσης του μηνιαίου προγράμματος παροχής ρευστότητας προς την οικονομία των ΗΠΑ, ως αποτέλεσμα της βελτίωσης της γενικότερης μακροοικονομικής εικόνας της. Η αναφορά και μόνο της πρόθεσης του tapering προκάλεσε σημαντικές μετακινήσεις κεφαλαίων από τις αναδυόμενες οικονομίες προς ΗΠΑ και Ευρώπη.
Επικεντρώνοντας στην Τουρκία, τα οικονομικά στοιχεία δείχνουν ότι η γείτων χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξαιρετικά εύθραυστη κατάσταση. Σύμφωνα με την Κεντρική
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών θα κλείσει το 2013 στο 7,4% σε σχέση με το ΑΕΠ.
Τράπεζα της Τουρκίας, κατά το διάστημα Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2013 το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ανέβηκε στο επίπεδο ρεκόρ των 51,9 δισ. δολ., δείχνοντας μια αύξηση κατά 12,3 δισ. δολ. Σύμφωνα με το IMF, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών θα κλείσει το 2013 στο 7,4% σε σχέση με το ΑΕΠ. Συνήθως τα «καμπανάκια» για μια οικονομία ξεκινούν όταν το συγκεκριμένο έλλειμμα ξεπερνά το 5% του ΑΕΠ. Οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις σε συνδυασμό με το tapering αυξάνουν την πιθανότητα να δούμε το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών πιο κοντά στο 8% σε σχέση με το ΑΕΠ.
Αυτό όμως που κάνει το έλλειμμα της Τουρκίας πιο επικίνδυνο είναι ότι το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών καλύπτεται με βραχυχρόνιο δανεισμό από το εξωτερικό. Για την αντιμετώπιση του ενδεχομένου της φυγής κεφαλαίων, από τον Μάιο του 2013 και μετά τα επιτόκια στη διατραπεζική αγορά της Τουρκίας έχουν περίπου διπλασιαστεί. Αλλά τα αυξημένα επιτόκια δεν απέτρεψαν τη φυγή ξένων κεφαλαίων από την τουρκική οικονομία. Αυτό όμως που αυξάνει σε σημαντικό βαθμό το ρίσκο σε σχέση με την κατάσταση στην Τουρκία το 2014 είναι το γεγονός ότι την επόμενη χρονιά στη γείτονα χώρα θα διεξαχθούν πολλαπλές εκλογικές αναμετρήσεις. Πιο συγκεκριμένα, θα έχουμε δημοτικές εκλογές τον Μάρτιο και τις πρώτες προεδρικές εκλογές τον Αύγουστο.
Το ρίσκο που υπάρχει αφορά το ενδεχόμενο η μακρόχρονη προεκλογική περίοδος να προκαλέσει χαλάρωση της δημοσιονομικής πολιτικής. Κι αυτό σε συνδυασμό με την εύθραυστη οικονομική κατάσταση και το tapering να προκαλέσει εκτροχιασμό της τουρκικής οικονομίας και συνεπώς μαζική φυγή κεφαλαίων. Ολα τα παραπάνω δείχνουν ότι η γείτων χώρα βρίσκεται σε πολιτικοοικονομικό αδιέξοδο.
Δεν είναι τυχαίο γεγονός ότι πρόσφατα η τουρκική κυβέρνηση έκανε μια κίνηση ολικής επαναφοράς και ανακοίνωσε επανέναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων για ένταξή της στην Ε.Ε.
Ταυτόχρονα, κατέθεσε αίτημα για συμμετοχή της Τουρκίας στις διαπραγματεύσεις για την εμπορική συμφωνία Ε.Ε.-ΗΠΑ, και έπειτα από δύο χρόνια καθυστέρηση υπέγραψε τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ενωση για την επανεισδοχή των μεταναστών που εισέρχονται παράνομα στην Ευρώπη μέσω του τουρκικού εδάφους.
Παρά την αντιδυτική ρητορική της ηγεσίας της, εκτιμώ ότι αυτή την περίοδο η Τουρκία ζητεί απελπισμένα βοήθεια από τη Δύση. Η αύξηση του ρίσκου σε σχέση με τις εξελίξεις στη γείτονα χώρα λειτουργεί ως μια επιπλέον πίεση για να ενταθούν οι προσπάθειες ισχυροποίησης της ελληνικής οικονομίας στο πλαίσιο της Ζώνης του Ευρώ. Επίσης, αποτελεί στρατηγικής σημασίας στόχος η ενδυνάμωση του άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και η ισχυροποίηση της θέσης της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ.
Τέλος, αποτελεί στρατηγικής σημασίας στόχο η ανάπτυξη πολλαπλών γεφυρών με την επιχειρηματική τάξη καθώς και με την ακαδημαϊκή και πολιτιστική ελίτ της Τουρκίας. Οι γέφυρες αυτές αποτελούν σημαντικές επενδύσεις, από τις οποίες η Ελλάδα θα έχει -μεσομακροπρόθεσμα- πολλαπλά οικονομικά, διπλωματικά και πολιτικά οφέλη.
Γίνεται εμφανές ότι τα γεγονότα στη γείτονα χώρα εμπεριέχουν κάποια ρίσκα. Κι αυτό, γιατί ενώ η Ελλάδα αποτελεί τη «βεράντα» της Δύσης στη Μέση Ανατολή και βρίσκεται σε φάση σταθεροποίησης της οικονομίας της, η Τουρκία έχει χάσει σημαντικό γε- ωπολιτικό έδαφος κυνηγώντας νεοοθωμανικά οράματα κι έχει εύθραυστη οικονομία.
Οι εξελίξεις επιβάλλουν εγρήγορση για την ελληνική πλευρά και σταθερή ευρωπαϊκή πορεία. * Οικονομολόγος, έχει διατελέσει ανώτατο διευθυντικό στέλεχος σε πολυεθνικούς τραπεζικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό.