Αστικές μεταμορφώσεις

Οι μεγάλες μεταβολές της ελληνικής πρωτεύουσας μέσα από τους κύκλους των 50 ετών και η σαγήνη της σύγκρισης

Η Αθήνα στην αυγή του 2014 και η σύγκριση με την εικόνα, τον ρυθμό και την ατμόσφαιρά της πριν από 50 και 100 χρόνια.

Κάθε φορά που αλλάζει ο χρόνος, σκέφτομαι τις μεταβολές στην ηλικία της πόλης. Τα κτίρια που χτίστηκαν το 1964 που γίνονται 50 ετών, τα κτίρια του 1914 που κλείνουν έναν αιώνα ζωής, τα κτίρια του 1864 που γίνονται 150 ετών, τα 200 χρόνια που μας χωρίζουν από την τόσο μακρινή Αθήνα του 1814.

Σε ένα χρονολόγιο μιας μακράς διαδρομής και σε μια σειρά ατελεύτητων «κεριών» που χάνονται πίσω στον χρόνο, η Αθήνα προβάλλει στο κατώφλι της νέας χρονιάς με ένα σώμα εμπειρίας ανεκτίμητο. Με τον κλυδωνισμό της τελευταίας πενταετίας, η Αθήνα κλονίστηκε, μεταβλήθηκε, υπέστη απώλειες και προχώρησε σε νέες ιεραρχήσεις. Το κέρδος, όμως, είναι μια νέα συνειδητότητα, μια ορμή πρωτοφανής για την επανοικειοποίηση της πόλης. Το 2014 θα είναι έτος αλλαγών.

Νωπό για τους μεγαλύτερους είναι ακόμη στη μνήμη το -μακρινό για τους νεότερους- 1964, όταν η Αθήνα ζούσε την κορύφωση της ανοικοδόμησης. Οι περισσότερες

Η αναμονή του νέου έτους φέρνει προσδοκίες για την ανάδυση μιας καινούργιας πόλης.

αστικές πολυκατοικίες σε κεντρικές συνοικίες της πρωτεύουσας χτίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’60, ένα κτιριακό απόθεμα μισού πλέον αιώνα. Και το 1914, μας φέρνει στη μικρή Αθήνα την επαύριο των νικηφόρων Βαλκανικών Πολέμων, δεξαμενή μιας διπλάσιας Ελλάδας, με την πρωτεύουσα να έχει αποκτήσει στο ιστορικό κέντρο της πλήρη οικοδομικά μέτωπα και αστική ζωή.

Οι κύκλοι του χρόνου, σαν έλικες, σπείρες και δίνες, περιστρέφονται σε υψηλές ταχύτητες. Η κονιορτοποίηση δημιουργεί το σώμα της μνήμης, που επικάθεται συχνά δημιουργικά, ενίοτε σαν πάχνη και σκόνη νοσταλγίας. Στην αλυσίδα του 1914 - 1964 - 2014, η Αθήνα εκτινάσσεται μπροστά με μια σωρευμένη πείρα αστικής ζωής που τείνει να γίνει μητροπολιτική. Αν σκεφτεί κανείς τον αθηναϊκό αιώνα 1914-2014, θα διαπιστώσει κολοσσιαίες αλλαγές που μετρούνται όχι μόνο με όρους αύξησης πληθυσμού, κτιριακής πυκνότητας, σύνθεσης κοινωνίας και κατεύθυνση της πόλης, αλλά και με μια βαθιά μεταβολή στο αστικό ήθος. Η μεταβολή αυτή δεν είναι ισόποση και ισόβαρη με το γινόμενο των ανωτέρω αλλαγών, αλλά τις υπερκαλύπτει με ένα τρόπο που μόνο οι αναλυτές της ιστορίας των πόλεων, οι θεωρητικοί του αστικού πολιτισμού μπορούν να προσεγγίσουν. Παλιά και νέα πόλη

Η γεύση του 2014, τόσο διαφορετική από τη γεύση του 1964, είναι αυτή της προσμονής. Υπάρχει τόση επιθυμία για τη «νέα πόλη» έτσι όπως προκύπτει από τα συντρίμμια της παλιάς, που είναι πιθανόν να δημιουργήσει θετικά φαινόμενα τα οποία σήμερα δεν μπορούν ούτε να σταθμιστούν ούτε να προβλεφθούν. Κατ’ αντιστοιχία, προ 50 ετών, η πόλη ζούσε σε έναν πυρετό ανάπτυξης. Ολα άλλαζαν, σε άλλο κλίμα βεβαίως, καθώς οι εκρηκτικοί ρυθμοί ανάπτυξης συνεχίζονταν επί μία 15ετία. Αν δει κανείς εικόνες από την Αθήνα του 1954 και από την Αθήνα του 1964, θα διαπιστώσει όχι μόνο οικοδομικές μεταβολές αλλά και μια βαθιά μεταβολή ως προς τον εξαστισμό με την ευρύτερη έννοια.

Ο Αμερικανός καθηγητής Richard Florida, στο κλασικό ήδη βιβλίο του «The Rise of The Creative Class» (2002), έχει, στην αρχή, λίγες διασκεδαστικές σελίδες με ένα πείραμα νου. Ας «πετάξουμε» έναν άνθρωπο του 1900 στη ζωή του 1950 και έναν άνθρωπο του 1950 στη ζωή του 2000, ποιος θα πάθει το μεγαλύτερο σοκ και ποιος θα προσαρμοστεί ευκολότερα; Προχωράει σε έναν ενδιαφέροντα συλλογισμό, καθώς αρχικά, χρησιμοποιώντας ως εργαλεία τις τεχνολογικές αλλαγές, μας οδηγεί να πιστέψουμε ότι πιο άνετα θα ένιωθε ο άνθρωπος του 1950 στο 2000 από τον άνθρωπο του 1900 στο 1950. Προχωρώντας περαιτέρω όμως το παιχνίδι του, και εξετάζοντας το αστικό ήθος, τις εργασιακές σχέσεις, την άνοδο των γυναικών, την πολιτική ορθότητα, τους ενδυματολογικούς κώδικες και τη βίβλο της υγιεινής ζωής, καταλήγει ότι το 1950 είναι πιο κοντά στο 1900 απ’ ό,τι στο 2000.

Αναρωτιέμαι, μπορεί κανείς να πει ότι η Αθήνα του 1964 είναι πιο κοντά στο 1914 απ’ ό,τι στο 2014; Είναι ένα ενδιαφέρον εγκεφαλικό παιχνίδι που ανοίγει σε πολλές και ανεξάντλητες θεωρητικές προσεγγίσεις για την εξέλιξη της αστικής ζωής. Σε κάθε περίπτωση, η αναμονή του 2014 είναι μια πύλη για την Αθήνα. Ενα πέρασμα σε μια νέα εποχή.

Αποψη των λεωφόρων Βασ. Κωνσταντίνου και Βασ. Σοφίας από το Χίλτον στη δεκαετία του ’60. Διακρίνεται η πράσινη πολυκατοικία των αξιωματικών.

Πλατεία Συντάγματος, γωνία Φιλελλήνων και Μητροπόλεως. Η ίδια γωνία το 1914 (αριστερά) και το 1963 (δεξιά). Το νεοκλασικό κτίριο ήταν η οικία Παχή.

Αριστερά, καρτ ποστάλ με τρία θέματα από τη δεκαετία του ’60. Δεξιά, σύγχρονη άποψη της Αθήνας από το ξενοδοχείο St. George Lycabettus.