Λευκό και μαύρο, μια άλλη πτυχή της «θεωρίας των δύο άκρων»
« Ισχύει μήπως ότι διά της αοριστίας του [το λευκό] προμηνύει τα άκαρδα κενά και τις τεράστιες διαστάσεις του σύμπαντος, και έτσι μας μαχαιρώνει πισώπλατα με τη σκέψη της εκμηδένισης, καθώς ρεμβάζουμε τα λευκά βάθη του γαλαξία;». Γύρω στα μέσα του δεκάτου ενάτου αιώνα ο Χέρμαν Μέλβιλ, στο κλασικό του έργο, το μνημειώδες «Μόμπι Ντικ ή η φάλαινα» (το απόσπασμα στην εξαιρετική μετάφραση του Α. Χριστοδούλου, εκδ. Gutenberg), στοχάζεται με τον τρόπο που θα το έκανε ένας συγγραφέας του εικοστού, ακόμα και του εικοστού πρώτου αιώνα. Πέρα όμως από το μεγαλείο του Μέλβιλ, ας σταθούμε λίγο σε αυτή την εμμονή με το λευκό. Μάλ- λον, τον τρόμο του λευκού, που μοιάζει με τον τρόμο του κενού. «Το απόλυτο λευκό: αυτό είναι σίγουρα ένα πρόβλημα του δυτικού κόσμου, και δεν υπάρχει διαφυγή από αυτό», γράφει στην έξοχα ιδιότυπη μελέτη «Χρωμοφοβία» (εκδ. Αγρα, μτφρ. Νατ. Χασιώτη, επιστ. επιμ. Φαίη Ζήκα) ο Λονδρέζος καλλιτέχνης και συγγραφέας Ντέιβιντ Μπάτσελορ.
Σκεφθείτε, για παράδειγμα, τα διαβόητα «λευκά κελιά»: ένα πάλλευκο δωμάτιο, όπου το φως δεν σβήνει ποτέ. Σε ένα χώρο δηλαδή χωρίς κανένα είδος τεχνητού, εσωτερικού ορίζοντα. Το αποτέλεσμα, βέβαια, είναι η ναυτία – σωματική και πνευματική, συναισθηματική. Με άλλα λόγια, η τρέλα.
Αυτή η φονική λευκότητα (που έφερε και η φάλαινα που οδηγεί στον χαμό τον καπετάν Αχαμπ στο «Μόμπι Ντικ») ισοδυναμεί με εφιάλτη. Παρότι το λευκό ταυτίζεται, στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον, με το αγνό, το καθαρό.
Στην Ελλάδα ισχύει μάλλον το ίδιο – ίσως και περισσότερο ακόμα: το άσπρο συνδέεται άρρηκτα με το γαλάζιο, τα δύο χρώματα-πυλώνες της ελληνικής σημαίας, της ελληνικής ταυτότητας. Ο αφρός της θάλασσας, οι ασβεστωμένες αιγαιοπελαγίτικες εστίες, το λείο, λευκασμένο βότσαλο εκεί όπου σκάει το κύμα, όλα αυτά προσέδιδαν πάντοτε μιαν αίσθηση αρμονίας ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο, ανάμεσα στη φύση και στον άνθρωπο.
Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και στη λευκή Πάτμο, στην εισαγωγή του για τη μετάφραση της «Αποκάλυψης» (Ικαρος), ο Σεφέρης, αγναντεύοντας το ξημέρωμα στο νησί του Ιωάννη, και καθώς το φως δυναμώνει, παρατηρεί: «Ολα γίνηκαν άβυσσος».
Παράξενη ιστορία αυτή με τα χρώματα, η σχέση τους με τις εκάστοτε συλλογικές, πολιτισμικές ψυχικές εγγραφές. Ή, αλλιώς, πώς μέσα σε αυτή την αίσθηση ισορροπίας, το λευκό αποδεικνύεται άκρο – στον αντίποδα του μαύρου. Να μια «θεωρία των δύο άκρων» που, όπως εικάζω, δεν θα προκαλέσει κανένα θυμό παρά μόνον απορίες.