Η γενετική στη μάχη κατά του ντόπινγκ
Το RNA τεστ που ετοιμάζει o Ελληνας καθηγητής Γιάννης Πιτσιλαδής στη Μεγάλη Βρετανία
Στα μισά της ομιλίας του το περασμένο Σάββατο στη Λεπτοκαρυά Πιερίας, ο Γιάννης Πιτσιλαδής κοίταξε προς το ακροατήριο, στις θέσεις βρίσκονταν νυν και πρώην γιατροί ποδοσφαιρικών ομάδων. «Αν υπάρχει κάποιος εδώ μέσα που κάνει ντόπινγκ στον αθλητή του δεν θα μπορεί να κοιμάται ήσυχος τα βράδια» είπε και εξήγησε ότι πλέον τα δείγματα των αθλητών καταψύχονται για δέκα χρόνια. Στο μέλλον νέες μέθοδοι μπορεί να ανακαλύπτουν σε αυτά τα δείγματα απαγορευμένες ουσίες που μέχρι πρότινος ήταν μη ανιχνεύσιμες.
Ως διευθυντής του εργαστηρίου Φυσιολογίας της άσκησης στο Πανεπιστήμιο του Μπράιτον, στη Μ. Βρετανία, ο κ. Πιτσιλαδής έχει αφιερώσει το ερευνητικό του έργο στην καταπολέμηση της φαρμακοδιέγερσης. «Πρέπει να ποινικοποιηθεί το ντόπινγκ», λέει στην «Κ» που τον συνάντησε σε ένα από τα διαλείμματα του συνεδρίου αθλητιατρικής στην Λεπτοκαρυά. «Θα σκεφτούν ο γιατρός ή ο εργοφυσιολόγος να χορηγήσουν ουσίες σε αθλητές εάν ξέρουν ότι θα καταλήξουν στη φυλακή; Ο γιατρός έχει μια θέση δύναμης, αλλά και ευθύνης. Είναι ο μέντορας των αθλητών».
Τα τελευταία χρόνια με χρηματοδότηση που είχε λάβει από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Αντιντόπινγκ (WADA) ο Γιάννης Πιτσιλαδής προσπαθεί να αναπτύξει ένα νέο τεστ ανίχνευσης της ερυθροποιητίνης (EPO). Η χορήγηση αυτής της ορμόνης σε συνθετική μορφή στον οργανισμό αυξάνει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και τη μεταφορά οξυγόνου στον μυϊκό ιστό, βελτιώνοντας την αντοχή και την αθλητική απόδοση. Ο εντοπισμός της EPO δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αντί να ψάξει απευθείας για απομεινάρια της ουσίας στον οργανισμό ο κ. Πιτσιλαδής στράφηκε προς τη γενετική. Προσπαθεί να εντοπίσει τις μεταβολές που επιφέρει στο γενετικό υλικό και συγκεκριμένα στο RNA.
Για να το διαπιστώσει χορήγησε ερυθροποιητίνη επί τέσσερις εβδομάδες σε 20 αθλητές στη Σκωτία και ισάριθμους δρομείς στο Ελντορέτ της Κένυας. Συνέλεξε και ανέλυσε 760 δείγματα αίματος και συμπέρανε ότι το αποτύπωμα που αφήνει η ουσία στο RNA είναι ανιχνεύσιμο αρκετούς μήνες, ακόμη και χρόνια μετά το ντοπάρισμα. «Οσο καιρό συμμετείχαν αυτοί οι εθελοντές στην έρευνα δεν επιτρεπόταν να πάρουν μέρος σε κάποιον αγώνα», λέει ο κ. Πιτσιλαδής. Η έρευνά του συνεχίζεται προκειμένου να αποκλειστεί οποιοδήποτε ενδεχόμενο έστω και ένας αθλητής που δεν έχει κάνει χρήση της ουσίας να βρεθεί θετικός. Τα πρώτα συμβατικά τεστ ανίχνευσης της συνθετικής ερυ- θροποιητίνης εφαρμόστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2000, με το αποκαλούμενο «πρωτόκολλο του Σίδνεϊ» που περιελάμβανε συνδυασμένο έλεγχο αίματος και ούρων. Εννιά χρόνια αργότερα ο WADA καθιέρωσε το βιολογικό διαβατήριο των αθλητών βάσει του οποίου συλλέγονται ανά τακτά διαστήματα δείγματα αίματος αθλητών και ελέγχονται για τιμές που αποκλίνουν από τα φυσιολογικά όρια.
Μια από τις πρώτες αθλήτριες διεθνώς που τιμωρήθηκαν με αποκλεισμό από αγώνες βάσει του βιολογικού διαβατηρίου ήταν Ελληνίδα, η δρομέας των 3.000 μ. με φυσικά εμπόδια Ειρήνη Κοκκιναρίου. Από τον Ιούλιο του 2009 μέχρι και τον Αύγουστο του 2011 η αθλήτρια είχε δώσει εννιά δείγματα αίματος στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Στίβου (IAAF). Ειδικοί που εξέτασαν τον φάκελό της έκριναν ότι κάποιες τιμές παρέπεμπαν στη χρήση απαγορευμένων ουσιών. Σύμφωνα με τα πρακτικά της απόφασης του Διεθνούς Αθλητικού Διαιτητικού Δικα- στηρίου (CAS) που είναι στη διάθεση της «Κ», η αθλήτρια είχε υποστηρίξει μεταξύ άλλων ότι ο ανεβασμένος αιματοκρίτης οφειλόταν στη χρήση συσκευών υποξίας (που μειώνουν το οξυγόνο και αυξάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια) και σε προπόνηση σε υψόμετρο (που έχει αντίστοιχο αποτέλεσμα) στην Κένυα και στο Λιδωρίκι Φωκίδας. Ειδικός της IAAF που εξέτασε τον φάκελο έγραψε μεταξύ άλλων στην αναφορά του ότι για να υπάρξουν αλλαγές στην επίδοση και στον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων θα πρέπει κάποιος να προπονείται επί τουλάχιστον 14-18 ημέρες σε υψόμετρο άνω των 2.500 μ. Στην ευρύτερη περιοχή όμως του Λιδωρικίου το υψόμετρο δεν ξεπερνά τα 1.800 μ. Με απόφαση του CAS επικυρώθηκε το 2012 η ποινή τετραετούς αποκλεισμού στην Ελληνίδα αθλήτρια.
Οπως έχει παρατηρήσει όμως ο κ. Πιτσιλαδής, σε άλλες περιπτώσεις το βιολογικό διαβατήριο από μόνο του δεν μπορεί να εντοπίσει αθλητές που παίρνουν πολύ μικρές δόσεις EPO. Το αποκαλούμενο διεθνώς ως «micro-dosing» είναι μια μέθοδος που εφάρμοζε και ο Αμερικανός ποδηλάτης και πολυνίκης του Γύρου της Γαλλίας Λανς Αρμστρονγκ. Ο κ. Πιτσιλαδής έχει διαπιστώσει ότι αυτές οι μικρές δόσεις βελτιώνουν την αθλητική απόδοση αλλά μέσα σε 48 ώρες μετά τη χορήγησή τους δεν ανιχνεύονται στον οργανισμό με τις συμβατικές μεθόδους. Γι’ αυτό όπως λέει θέλει να συμπληρώσει το βιολογικό διαβατήριο του WADA με το τεστ RNA. «Ξέρω ότι θα δουλέψει αυτό το τεστ», τονίζει.
Το DNA των πρωταθλητών
Ο Γιάννης Πιτσιλαδής γεννήθηκε στην Αυστραλία και μεγάλωσε στη Νότιο Αφρική, ενώ πέρασε κι ένα μέρος της ζωής του στη Μυτιλήνη απ’ όπου κατάγεται. Από μικρός επιθυμούσε να γίνει αθλητής του βόλεϊ και να αγωνιστεί με την Εθνική Ελλάδος. «Δεν τα κατάφερα όμως γιατί ήμουν κοντός», λέει ο 49χρονος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπράιτον. «Γι’ αυτό και αποφάσισα να μάθω τι κάνει κάποιους αθλητές σπουδαίους, γιατί και σε τι διαφέρουν από εμάς». Αναζητώντας απαντήσεις ταξίδεψε στην Αιθιοπία, την Κένυα και την Τζαμάικα. Μάζεψε γενετικό υλικό από εν ενεργεία και βετεράνους αθλητές παγκόσμιας κλάσης και δημιούργησε μια βάση δεδομένων που όπως λέει ξεπερνάει –μαζί με νέες προσθήκες κάθε χρόνο– τα 2.000 δείγματα.
«Στην Αφρική με αποκαλούν “DNA man”» λέει γελώντας. «Πάντοτε μαζί μου κουβαλάω κουτιά για να παίρνω νέα δείγματα». Σε διεθνείς αγώνες, σε κάποιο συνέδριο ακόμα και στο αεροπλάνο, αν συνταξιδεύει με κάποιον Ολυμπιονίκη, θα ζητήσει να του υπογράψει ένα έγγραφο και θα συλλέξει από το μάγουλο γενετικό υλικό με μια μπατονέτα. Μέχρι στιγμής, πάντως, δεν έχει διαπιστώσει κάτι ξεχωριστό στο DNA των πρωταθλητών. Οπως εξηγεί για αρκετούς πρωταθλητές το πιο σημαντικό κίνητρο για συστηματική προπόνηση και βελτίωση ήταν να ξεφύγουν από τη φτώχεια.
Ο διακεκριμένος επιστήμονας μιλάει στην «Κ», τονίζοντας πως η φαρμακοδιέγερση πρέπει να ποινικοποιηθεί.