Επικίνδυνα παιχνίδια στο Αιγαίο
Του ΘΑΝΟΥ Π. ΝΤΟΚΟΥ*
Οι ποικιλόμορφες τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο έχουν ως κεντρική επιδίωξη την πλέον συμφέρουσα οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών σε μια περιοχή όπου η γεωγραφία και το διεθνές δίκαιο της θάλασσας ευνοούν την Ελλάδα. Στην κατεύθυνση αυτή, τελευταίο (χρονικά) σόφισμα της Αγκυρας αποτελεί η θεωρία των «γκρίζων ζωνών» που παρουσιάστηκε την εποχή των Ιμίων, όταν η τότε τουρκική πολιτική ηγεσία, που χαρακτηριζόταν από σχετική επιπολαιότητα και διάθεση για ακραίες ενέργειες, συνειδητοποίησε ότι οι τουρκικές διεκδικήσεις για τα Ιμια ήταν νομικά έωλες. Σύμφωνα με το κατασκεύασμα των «γκρίζων ζωνών», το ιδιοκτησιακό καθεστώς ενός αριθμού (100-150) ελληνικών βραχονησίδων, νησίδων και μικρών κατοικημένων νησιών είναι αμφισβητήσιμο και οι δύο χώρες θα πρέπει να καταθέσουν τα νομικά τους επιχειρήματα προκειμένου να επιλυθεί το εν λόγω «πρόβλημα». Στην πραγματικότητα ελάχιστα ενδιαφέρει την Τουρκία η κυριότητα αυτών των μικρών νησιών. Το πραγματικό διακύβευμα είναι οι επιπτώσεις που θα έχει η αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους στην οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών, εάν και όταν λάβει χώρα μια τέτοια διαδικασία στο Αιγαίο. Συνειδητοποιώντας ενδεχομένως ότι η αμφισβήτηση και διεκδίκηση κατοικημένου εδάφους αποτελεί μια ξεκάθαρα εχθρική ενέργεια και μια εξαιρετικά επικίνδυνη κλιμάκωση έναντι γειτονικής χώρας, οι επόμενες τουρκικές ηγεσίες διατήρησαν μια επαμφοτερίζουσα στάση στο θέμα των «γκρίζων ζωνών», παρότι το διατήρησαν ενεργό στην πράξη. Εσχάτως, η Αγκυρα φαίνεται να δίδει ιδιαίτερη έμφαση στη θεωρία των «γκρίζων ζωνών». Οι πιθανές εξηγήσεις περιλαμβάνουν την ενίσχυση του στρατιωτικού κατεστημένου στο πλαίσιο των νέων εσωτερικών συσχετισμών ισχύος (λόγω αναζωπύρωσης του Κουρδικού και εμφύλιας σύγκρουσης Ερντογάν-Γκιουλέν), τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η τουρκική εξωτερική πολιτική σε πλείστα μέτωπα και τη γενικότερη εθνικιστική στροφή σημαντικού τμήματος του κυβερνώντος κόμματος στην Τουρκία.
Δεν κρίνεται, πάντως, ιδιαίτερα αποτελεσματική η ελληνική αντίδραση, καθώς δεν φαίνεται να έχει γίνει αντιληπτό ότι η αυξημένη ένταση και η στρατιωτικοποίηση της διαχείρισης της κρίσης ευνοεί, ιδιαίτερα στην τρέχουσα συγκυρία, την Τουρκία. Με δεδομένο ότι η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των τουρκικών ενεργειών είναι η οικοδόμηση συμμαχιών και η αποδόμηση των τουρκικών θέσεων σε διπλωματικό επίπεδο, με τη λήψη στρατιωτικών μέτρων ως έσχατη επιλογή, προκαλεί εντύπωση η ηχηρή σιωπή του υπ. Εξωτερικών και ο σχεδόν αποκλειστικός χειρισμός του ζητήματος από το υπ. Εθνικής Αμυνας. Θα έπρεπε, ίσως, να εξεταστεί πρωτοβουλία προσέγγισης και συνεννόησης με σχετικά μετριοπαθή στοιχεία στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, εφόσον βεβαίως έχουν παραμείνει ανοιχτοί οι απαραίτητοι δίαυλοι επικοινωνίας. Ελπίζουμε ότι το ανέβασμα των τόνων, που παρατηρείται και στην –επίσης, μάλλον αναποτελεσματική από πλευράς μας– στρατιωτικοποίηση των σχέσεων με τους βόρειους γείτονές μας, δεν αποτελεί μια προσπάθεια εσωτερικού αποπροσανατολισμού από τις οικονομικές δυσκολίες της χώρας. Η εμπειρία των υπηρεσιακών στελεχών αποτελεί, βεβαίως, μια εγγύηση για τη διατήρηση του ελέγχου, αλλά χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε περίοδο πολιτικής αστάθειας.