Χρίστος Γεραρής
Ηχώρα μας δεινοπαθεί τα τελευταία χρόνια (και πόσα άραγε ακόμη) από τα πλήγματα της οικονομικής κρίσης. Διεθνείς, ευρωπαϊκοί και εθνικοί οργανισμοί, αλλά και ιδιώτες αναλυτές, εκτιμούν ότι για την ανάρρωση της οικονομίας απαιτείται, μεταξύ άλλων, η βελτίωση των συνθηκών απονομής της Δικαιοσύνης. Η βραδύτητα εκδίκασης των δικαστικών διαφορών προβάλλεται ως το καίριο πρόβλημα, το οποίο σημειωτέον παρουσιάζεται και σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Οι διαχρονικές αιτίες του προβλήματος έχουν επανειλημμένως επισημανθεί και είναι κατ’ αρχήν κοινές για τους τρεις κλάδους της Δικαιοσύνης (διοικητική, πολιτική και ποινική). Ο πληθωρισμός των δικηγόρων αποτελεί την κύρια αιτία της συμφόρησης των δικαστικών πινακίων και εντεύθεν της βραδύτητας απονομής της Δικαιοσύνης. Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στη διοικητική δικαιοσύνη, την οποία υπηρέτησα για σαράντα δύο χρόνια.
Δεν έχει δημοσίως παρουσιασθεί από δικαστική γραφίδα πώς επηρεάζεται το συστημικό φαινόμενο της βραδυδικίας από τον τρόπο άσκησης της διοίκησης της Δικαιοσύνης. Με τον όρο αυτό νοείται κάθε ενέργεια που δεν εμπίπτει στο αμιγώς δικαιοδοτικό έργο. Τα δικαστήρια αυτοδιοικούνται στο πλαίσιο της διάκρισης των τριών πολιτειακών εξουσιών. Η διοίκηση κάθε δικαστηρίου ασκείται από τον πρόεδρό του και σε μικρότερη αλλά όχι αμελητέα κλίμακα από τους προϊσταμένους τμημάτων, τα οποία προβλέπονται από τον νόμο ή τον εσωτερικό κανονισμό. Η αποστολή του υπουργείου Δικαιοσύνης είναι κυρίως υποστηρικτική, αλλά καθίσταται σημαντική για την εύρυθμη λειτουργία των δικαστηρίων στο μέτρο που η διαχείριση του προϋπολογισμού τους ανήκει ακόμη στην εκτελεστική εξουσία.
Ο προϊστάμενος πρόεδρος ορίζει τον εισηγητή και τη δικάσιμο της υπόθεσης, διευθύνει τη συζήτηση στο ακροατήριο, οργανώνει τις διασκέψεις, συμπράττει με τον εισηγητή στη σύνταξη των αποφάσεων, μεριμνά για την έγκαιρη παράδοση του σχεδίου αποφάσεως μέσα σε εύλογο χρόνο από τη διάσκεψη της υπόθεσης και, γενικά, ελέγχει την ποιοτική και ποσοτική απόδοση των δικαστών. Περαιτέρω διαθέτει την ευχέρεια να εφαρμόζει τα κατάλληλα οργανωτικά μέτρα για την αποτελεσματικότερη λειτουργία του τμήματος του οποίου προΐσταται, όπως η κατηγοριοποίηση όμοιων ή παρόμοιων υποθέσεων και η εκδίκαση αυτών σε κοινή δικάσιμο. Η ευχέρεια αυτή ανήκει αποκλειστικά στην πρωτοβουλία του εκάστοτε προέδρου και έχουν παρατηρηθεί μεγάλες αποκλίσεις στην ποσοτική απόδοση του ίδιου τμήματος υπό τη διοίκηση δύο διαδοχικών προέδρων.
Ανακύπτει το ερώτημα εάν οι προϊστάμενοι πρόεδροι ασκούν με αυξημένο αίσθημα ευθύνης και αποτελεσματικότητα τις παραπάνω σημαντικές αρμοδιότητες. Δυστυχώς, φαίνεται ότι υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις αναποτελεσματικής άσκησης των διευθυντικών διοικητικών καθηκόντων. Αρκούμαι να αναφέρω ότι δεν επιδεικνύεται πάντοτε η απαιτούμενη επιμέλεια στην οργάνωση των διασκέψεων, δεν αντιμετωπίζονται με τη δέουσα αυστηρότητα οι υπερήμεροι στη σύνταξη των σχεδίων αποφάσεων εισηγητές και γίνεται ανεκτή η προσμέτρηση, στην ποσοτική απόδοση των δικαστών, αποφάσεων που απαιτούν περιορισμένη έρευνα και μπορούν να συντάσσονται παραχρήμα. Η περίφημη συναδελφική αλληλεγγύη επιτείνεται στη σχέση προϊσταμένου και μέλους του οικείου δικαστικού σχηματισμού.
Είναι σύνηθες στο δικαστικό σώμα να αποδίδονται τα προβλήματα της ελληνικής δικαιοσύνης στις άλλες κρατικές εξουσίες και στον όγκο της εργασίας. Πριν όμως χρεώσουμε την ευθύνη σε τρίτους, ας αναρωτηθούμε τι κάνουμε εμείς για την αποτελεσματική απονομή του δικαίου. Στα υφιστάμενα κανονιστικά περιθώρια, ο ρόλος των προϊσταμένων είναι ουσιώδης για τη βέλτιστη λειτουργία των δικαστηρίων. Οταν ο πρόεδρος, πέραν της νομομάθειας και της ευθυκρισίας, είναι εργατικός και αποτελεσματικός στα διευθυντικά καθήκοντά του, κερδίζει την αποδοχή και την εκτίμηση των συνεργατών του δικαστών. Η παράμετρος αυτή συχνά παροράται από την πολιτική εξουσία κατά την επιλογή του προεδρείου των ανωτάτων δικαστηρίων. Η επιλογή προσώπων αρεστών, πλην στερουμένων της αποδοχής των συναδέλφων τους, βλάπτει τη Δικαιοσύνη, βλάπτει τελικά τη χώρα.