Ενας αυθάδης ήλιος ανατέλλει στην Υδρα
Εκθεση με τις δημιουργίες του Κρεμονίνι που βρίσκονται σε ελληνικά χέρια
Η έκθεση με 32 έργα του, σχέδια, λάδια, χαρακτικά, τέμπερες, θα εγκαινιαστεί στις 3 Σεπτεμβρίου στο Ιστορικό Μουσείο - Αρχείο του νησιού. Ενα ολόκληρο τριήμερο, το οποίο θα πλαισιώνεται από κινηματογραφική και γαστρονομική γεύση Ιταλίας υπό τον τίτλο «Trei giorni Italia».
«Λίγο προτού φύγω από τη Σχολή, ο Κρεμονίνι μ’ έβλεπε να παιδεύομαι πάνω από κάτι έργα. Το θέμα τους ήταν κλουβιά με φυλακισμένα πουλιά από την αγορά της απέναντι όχθης στο Παρίσι. Κάποια στιγμή μού είπε με έντονα επιθετικό ύφος: “Επιτέλους, πρέπει να καταλάβετε ότι ο μόνος τρόπος είναι να εγκληματήσετε κατά των δικών σας και των φίλων σας!”. Σε λίγες ημέρες σε μια αφιέρωση μου έγραφε: “Με την ελπίδα να βγείτε γρήγορα από το κλουβί... κι από το δικό μου ακόμα”. Κι έχω την αίσθηση ότι σε αυτό το κλουβί ακόμη μπαινοβγαίνω... Τουλάχιστον το δικό του», θυμάται ο μαθητής του Ιταλού ζωγράφου, Αλέξης Βερούκας.
Σκλαβιά του εγκλωβισμού; Σίγουρα όχι. Αλλά ο Κρεμονίνι (1925-2010), με το προστατευτικό πλαίσιο που προφυλάσσει ένα νεοσσό από τους κινδύνους, βοήθησε πολλούς Ελληνες ζωγράφους να «ενηλικιωθούν» στο ατελιέ του μέσα από την αληθινή, καταπρόσωπη κριτική, αλλά και τη γενναιοδωρία ενός δασκάλου που ξέρει καλά την ανθρώπινη ψυχή. Και δεν είναι καθόλου συγκυριακό ότι, πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, το όνομά του παραμένει πάντα ζωντανό στα χείλη και στη σκέψη τους. Η Μαρία Φιλοπούλου, ο Γιώργος Ρόρρης, η Ειρήνη Ηλιοπούλου, η Αννα-Μαρία Τσακάλη, ο Εδουάρδος Σακαγιάν, η Εβίτα Φραντζολά κ.ά. είχαν περάσει από το εργαστήριό του και η διδασκαλία του υπήρξε καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία τους.
Ως εκ τούτου, η έκθεση με 32 έργα του, που θα εγκαινιαστεί στις 3 Σεπτεμβρίου στο Ιστορικό Μουσείο - Αρχείο Υδρας, δεν είναι ένας postmortem φόρος τιμής, αλλά η αδιάλειπτη συνέχεια της σχέσης που δεν θα τελειώσει ποτέ. Το αφιέρωμα περιλαμβάνει όλες τις δημιουργίες του που βρίσκονται σε ελληνικά χέρια, πλην ενός το οποίο έχει ο συλλέκτης Βλάσης Φρυσίρας, ο οποίος το έχει ήδη υπολογίσει για τη σπουδαία έκθεση «Απόντες», που ετοιμάζει το φθινόπωρο. Σχέδια, λάδια, χαρακτικά, τέμπερες φτιάχνουν μια μικρή αφήγηση που θα δώσει τον τόνο σε ένα ολόκληρο τριήμερο (2-4/9) με κινηματογραφική και γαστρονομική γεύση Ιταλίας υπό τον τίτλο «Trei giorni Italia». Τα εγκαίνια θα τελέσει ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα, Λουίτζι Μάρρας.
Ποιο ήταν το ιδιαίτερο στοιχείο του Κρεμονίνι, πέρα από την ακτινοβολία του ως ζωγράφου; Ο στοχασμός του πάνω στη ζωγραφική, σε μια περίοδο που η τέχνη του χρωστήρα δεχόταν την επίθεση πως είναι δήθεν παλαιομοδίτικη, πως πέρασε η μπογιά της. Και σε αυτήν τη φάση, ο Ιταλός που ζούσε στο Παρίσι, αποφάσισε αιφνιδιαστικά να αφήσει την ησυχία του ατελιέ του και να βγει με δυναμισμό στα έδρανα. Σε ηλικία 58 ετών το 1983, έγινε καθηγητής ζωγραφικής στην Beaux Arts: «Αποφάσισα μια ημέρα να γίνω δάσκαλος χωρίς να έχω νιώσει μια τέτοια παρόρμηση ποτέ προηγουμένως στη ζωή μου. Επρεπε να δω πώς σκέπτονται οι νέοι άνθρωποι, ιδιαίτερα εκείνοι που αγαπούσαν τη ζωγραφική. Είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς την όρεξη να πιάσει το πινέλο σ’ ένα πολιτιστικό πλαίσιο που κάτι τέτοιο δεν αποτελεί πια καθήκον για έναν καλλιτέχνη. Στην εποχή μας επικρατεί η προτροπή να μη ζωγραφίζεις. Διότι η ζωγραφική είναι το πλέον προνομιακό μέσο της ατομικής έκφρασης. Η μουσική, η γραφή, η ποίηση έχουν κώδικες, όχι όμως η ζωγραφική. Η τέχνη του χρωστήρα είχε κώδικες μονάχα όταν ενοχοποιήθηκε από τις διάφορες ιδεολογίες ή τις αναθεωρήσεις τους. H έλευσή μου στην Beaux Arts είχε λοιπόν μια στρατηγική παράμετρο. Να μειώσω τη μοναξιά μου, να δω ποιος θα μπορούσε να γίνει συνένοχός μου. Ο πολιτισμός οικοδομείται στη συνενοχή. Χωρίς αυτήν υπάρχει η αυθαιρεσία...» έλεγε σε μια συνέντευξη που παρεχώρησε το 2005 στην «Κ».
Ο Ρεζίς Ντεμπρέ δεν έλεγε τυχαία: «Φυλαχθείτε! O Κρεμονίνι θα παραμείνει στις επάλξεις». Και αυτό διότι ο ζωγράφος πίστευε ότι η ζωγραφική δεν μπήκε μόνη της στο στόχαστρο της νεωτερικότητας. Μαζί με αυτήν, δέχθηκαν τα πυρά οι αξίες που μας κληροδότησε ο ανθρωπισμός: «Δεν είμαι καθόλου αντίθετος με τα νέα μέσα, με την τεχνολογία. Αν τα χρησιμοποιούσαμε για να εμβαθύνουμε τις δυνατότητές μας ως καλλιτέχνες στην αναπαράσταση, θα το θεωρούσα πολύ θετικό. (...) Η ζωγραφική αναγκάζει τους καλλιτέχνες να γίνονται χειρώνακτες, υποχρεώνει τον εγκέφαλο να συνεργαστεί με το κορμί. Η τέχνη με τα νέα μέσα έχει καταργήσει αυτήν τη συνεργασία, την αλληλεξάρτηση μεταξύ κεφαλιού και σώματος. Το βλέμμα, για να εμπλακεί στη δημιουργική διαδικασία, έχει ανάγκη από την πλάνη, την παρεκτροπή. Διαφορετικά, αν απλώς το αφήσεις να κοιτάζει ένα αντικείμενο, τεμπελιάζει. Αυτό δεν ισχύει μόνο για τους καλλιτέχνες αλλά για όλους. Η τηλεόραση εξαφανίζει την κριτική σκέψη. Είναι ένα σπουδαίο μέσο που βιώνουμε τη χειρότερη εφαρμογή του. Η απώλεια της δημιουργικότητας σχετίζεται άμεσα με την απουσία πολιτικής και κριτικής σκέψης», έλεγε στη συνέντευξή του.
Γεννημένος το 1925 στην Μπολόνια, γιος ενός ανθρώπου που αγαπούσε και εξασκούσε ερασιτεχνικά τη ζωγραφική αλλά, για βιοποριστικούς λόγους, είχε πιάσει δουλειά στους σιδηροδρόμους. Ο Κρεμονίνι έλαβε τρία ονόματα από τους φιλότεχνους γονείς του: Ραφαήλ, Μιχαήλ Αγγελος, Λεονάρδος και κράτησε το τελευταίο. Σε ηλικία 15 χρόνων μπήκε στη Σχολή Καλών Τεχνών της γενέτειράς του και μαθήτευσε κοντά στον μετρ των νεκρών φύσεων Τζόρτζιο Μοράντι. Οι σπουδές του συνεχίστηκαν στην Ακαδημία της Μπρέρα στο Μιλάνο. H διπλωματική του εργασία αφορούσε τη ζωγραφική της Πομπηίας. Το 1951 έφτασε στο Παρίσι με υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης. Εκεί γνώρισε τον Φράνσις Μπέικον, τον Αλμπέρτο Τζακομέτι, τον Μπαλτίς. Παρά το ότι δεν εγκατέλειψε ξανά την Πόλη του Φωτός, αυτό που καθόρισε την τέχνη του ήταν ο ιταλικός Νότος και τα ηφαίστεια. Εξ ου και ο τίτλος της έκθεσης στην Υδρα «Οι αυθάδειες του ήλιου».
«Κοντά στη γη της Αίτνας και του Βεζούβιου που θα ξανάβρισκε αργότερα στη Νίσυρο και τη Σαντορίνη, στη μνήμη του βλέμματός του καταγράφηκαν για πάντα τα μετέπειτα πυρηνικά υλικά της ζωγραφικής του. Η έλξη που του άσκησαν αυτές οι γειτονιές των εισόδων στο κέντρο της Γης με τις θειούχες αρμονίες και την αντίστιξη των συμπληρωματικών χρωματισμών των πετρωμάτων και των διαστρωματώσεων των βράχων που κολυμπούν στα νερά της Μεσογείου, του έδωσαν τις συνταγές για τη δική του παλέτα. Πεισματάρης, όχι τόσο στις κοινωνικές ιδεολογίες (από φανατικός μαρξιστής διεθνιστής σε νεαρή ηλικία, έκανε μια διαδρομή σε πιο εκλεκτικές ουμανιστικές θέσεις ώς τις παρυφές του καθολικισμού στο τέλος των ημερών του), αλλά στην πίστη του στον δημιουργό ως ενεργό υποκείμενο στην τέχνη με ευθύνη να παραδώσει έργο-τροφή στο βλέμμα του θεατή», γράφει στο εισαγωγικό του κείμενο για την έκθεση ο Αλέξης Βερούκας, ενθυμούμενος κάτι ακόμη που συνδέεται με την αγάπη του Κρεμονίνι για τα ηφαίστεια: οι Ελληνες μαθητές του αναγκάστηκαν να πάνε με πλοίο στην Ιταλία για την κηδεία του. Η έκρηξη ενός ηφαιστείου στην Ισλανδία είχε αποκλείσει τον ευρωπαϊκό ουρανό...