Φωτογραφίες ουλών, τατουάζ και το DNA

Μια γωνιά στο κοιμητήριο Αγίου Παντελεήμονα στη Μυτιλήνη υποδεχόταν τα τελευταία χρόνια τις αταυτοποίητες σορούς. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, ο αριθμός πρωτοκόλλου που αντιστοιχούσε σε κάθε νεκρό δεν ήταν ευδιάκριτος. Κάποιες μαρμάρινες πλάκες μετακινούνταν πάνω στο χώμα, ενώ δεν υπάρχει χάρτης του νεκροταφείου, γεγονός που δυσκολεύει μελλοντικές εκταφές και ταυτοποιήσεις.

Ακόμη, σε μήνες πολλών ναυαγίων οι αρμόδιες τοπικές αρχές δεν προλάβαιναν να κρατήσουν λεπτομερή στοιχεία. Οπως δήλωσε ληξίαρχος του νησιού στους ερευνητές: «Παίρνω κάποιες πληροφορίες άμεσα από τις εκθέσεις του ιατροδικαστή.

Συνήθιζα να ζητάω πληροφορίες πιστεύοντας ότι αυτό μπορεί να βοηθήσει. Τώρα όμως συνεχώς στοιβάζονται υποχρεώσεις και οι λιμενικοί δεν μπορούν να μου στείλουν πληροφορίες μέσω φαξ. Συνεπώς κάποιες πληροφορίες δεν τις καταγράφω στο πιστοποιητικό».

Το παράδειγμα του Εβρου

Προτού οι προσφυγικές ροές στραφούν προς τη Λέσβο, το μεγαλύτερο βάρος αναγνώρισης σορών προσφύγων και μεταναστών ήταν στον Εβρο. Εκεί, εδώ και 15 χρόνια ο ιατροδικαστής Παύλος Παυλίδης με δική του πρωτοβουλία έχει αναπτύξει ένα οργανωμένο σύστημα συλλογής μεταθανάτιων στοιχείων. Ολα αυτά τα χρόνια, από τα 356 πτώματα αγνώστων στοιχείων που έχει καταγράψει, το 40% έχει ταυτοποιηθεί.

«Μέχρι το 2008 αρκετοί πέθαιναν από νάρκες, ενώ μετά την αποναρκοθέτηση της περιοχής κύριες αιτίες θανάτου είναι ο πνιγμός ή η υποθερ- μία», λέει στην «Κ» ο κ. Παυλίδης. «Το πρόβλημα είναι ότι ο Εβρος ποταμός λόγω της διαμόρφωσής του κρατάει τα πτώματα κάτω. Ξεβράζονται έπειτα από αρκετούς μήνες και η οπτική αναγνώριση είναι δύσκολη». Για κάθε σορό ο ιατροδικαστής κρατάει φάκελο με φωτογραφίες προσωπικών αντικειμένων, ρούχων, ουλών ή τατουάζ. Αυτά λειτουργούν ως ενδείξεις σε πε- ρίπτωση που εμφανιστεί κάποιος πιθανός συγγενής για να ακολουθήσει έπειτα η διαδικασία ταύτισης μέσω DNA. Στο παρελθόν ένα κομμένο δάχτυλο οδήγησε σε οπτική –αρχικά– αναγνώριση νεκρού. Στην Αλεξανδρούπολη οι σοροί συντηρούνται για 90 ημέρες, ενώ στη Λέσβο συνήθως για 40. Οι περισσότερες ημέρες διευρύνουν και το παράθυρο ευκαιρίας για πιθανή αναγνώριση.

Προσπάθειες οργάνωσης

Τον περασμένο Οκτώβριο η ανάγκη να βρεθεί χώρος ταφής για 70 σορούς στη Λέσβο οδήγησε στη δημιουργία νέου κοιμητηρίου στο χωριό Κάτω Τρίτος. Οπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, εκεί η διαδικασία που τηρείται είναι πιο ακριβής και οργανωμένη, πλησιάζοντας το πρωτόκολλο του Εβρου. Σε αντίθεση με το κοιμητήριο του Αγίου Παντελεήμονα οι αριθμοί πρωτοκόλλου τοποθετούνται πλέον σε ευδιάκριτα σημεία, ενώ ο Αιγύπτιος εθελοντής που έχει αναλάβει τις ταφές έχει δημιουργήσει και χάρτη του νεκροταφείου.

Παρά τις προσπάθειες των τοπικών φορέων όμως, οι συγγενείς των αγνοουμένων τις περισσότερες φορές δεν καταφέρνουν να βρουν τους δικούς τους. Οπως μια γυναίκα από τη Συρία που έψαχνε τον Οκτώβριο του 2015 τον ξάδερφό της στη Λέσβο. «Είχα δει 84 πτώματα. Κάποιες φορές έβλεπα πέντε ή δέκα πτώματα μέσα σε μία ημέρα. Μπορεί να μην αναγνώριζα κάποιο γιατί είχαν παραμορφωθεί έπειτα από τόσο καιρό στη θάλασσα. Επειτα από 20 ημέρες στην Ελλάδα ήμουν σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Δεν μπορούσα άλλο να περιμένω, αν και ένιωθα ότι είναι δική μου ευθύνη να βρω τον ξάδερφό μου», είπε στους ερευνητές των βρετανικών πανεπιστημίων, από τη Σουηδία όπου ζει πλέον.

Η Αμάλ Σαΐα, μέλος της ερευνητικής ομάδας, πραγματοποίησε δεκάδες συνεντεύξεις με συγγενείς αγνοουμένων, όπως με αυτή τη γυναίκα από τη Συρία. Σε κάθε συνομιλία της διαπίστωνε, όπως εξηγεί στην «Κ», την απόγνωση αυτών των ανθρώπων. Οι περισσότεροι αν και έχουν μήνες ή και χρόνια να ακούσουν τη φωνή των δικών τους ελπίζουν ή δηλώνουν σίγουροι ότι οι συγγενείς τους ζουν. «Θέλουν να μάθουν την αλήθεια», λέει η Σαΐα. «Εάν έχουν πεθάνει οι συγγενείς τους, ζητούν κάποιος να τους εξηγήσει το πού και το πώς. Αλλιώς θεωρούν ότι οι άνθρωποί τους είναι ζωντανοί, κρατούνται σε κάποιο κέντρο και τους απαγορεύεται η επικοινωνία».

Η διαδικασία για την αναγνώριση των σορών, η συλλογή στοιχείων, το σύστημα οργάνωσης στον Εβρο, τα προβλήματα στους χώρους ταφής.