Πρωταγωνιστές και παντογνώστες σε χώρα της παράνοιας
Ενας καλός δημοσιογράφος μπορεί να μετατρέψει ένα τροχαίο δυστύχημα σε αφήγημα μιας τραγωδίας, με θύτες και θύματα, σε μια συγκλονιστική ιστορία για τη μοίρα των θνητών. Συνήθως, όμως, τέτοια συμβάντα μένουν στα «ψιλά» του αστυνομικού και δικαστικού ρεπορτάζ, με μια ελάχιστη αναφορά στο τι συνέβη, ποιοι εμπλέκονται, πότε και πού συνέβη και ποια τα αίτια (πιθανά ή επιβεβαιωμένα). Οταν, όμως, πέπλο μυστηρίου περιπλέκει καθετί που συμβαίνει σε μια χώρα, όταν οργιάζει η φαντασία, είτε ζούμε σε έναν κόσμο όπου σκοτεινές δυνάμεις ορίζουν τα πάντα είτε ζούμε μέσα σε μια παράνοια όπου τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται.
Το δυστύχημα στα νερά της Αίγινας είναι μια τραγωδία από μόνο του, με τον θάνατο τεσσάρων ανθρώπων, μεταξύ των οποίων ένα πεντάχρονο κοριτσάκι και ο πατέρας του. Το γεγονός, όμως, ότι η ιστορία εξελίχθηκε σε πολιτικό θρίλερ, με τη συμμετοχή υπουργών, αρχηγών κομμάτων και κυβερνητικών παραγόντων, με non paper από το γραφείο του πρωθυπουργού, αποδεικνύει μεγάλη νοσηρότητα στον δημόσιο βίο. Ασφαλώς, πρέπει να πούμε εξ αρχής ότι, καθώς διεξάγεται η έρευνα των λιμενικών και δικαστικών αρχών, ουδείς μπορεί να αποκλείσει ούτε ότι η αιτία ήταν απλή ούτε ότι υπήρξε πολιτική συνωμοσία για να προστατευθούν κάποιοι επιφανείς εμπλεκόμενοι. Η θύελλα που ξέσπασε γύρω από το θέμα, όμως, από μόνη της δείχνει πόσο καχύποπτη είναι η κοινή γνώμη και πόσο πρόχειρη η πολιτική διαχείριση θεμάτων.
Ενα συγκλονιστικό γεγονός αποκτά δική του δυναμική. Η απορία διαδέχεται το σοκ. Πώς μπορεί να συμβεί κάτι τόσο ακραίο στα καλά καθούμενα; Εάν, λοιπόν, υπάρξει το παραμικρό περιθώριο για περαιτέρω ερωτήματα –οποιοδήποτε κενό στην πορεία των γεγονότων ή κάποια απρόσμενη ανάμειξη τρίτων– τα ερωτήματα πολλαπλασιάζονται, ώστε να πλανάται η αίσθηση μιας πιθανής συνωμοσίας για την απόκρυψη της αλήθειας. Στην προκειμένη περίπτωση, το γεγονός ότι το ταχύπλοο δεν σταμάτησε αμέσως στον τόπο της σύγκρουσης, ώστε να φανεί ποιοι επέβαιναν σε αυτό, καθώς και η καθυστέρηση στην εμφάνιση του χειριστή στις Αρχές προκάλεσαν ερωτήματα εκεί που δεν θα υπήρχαν αλλιώς. Η «ταξική» διάσταση του θέματος –το ακριβό σκάφος, ο πλούσιος ιδιοκτήτης/χειριστής και ο πασίγνωστος δικηγόρος– συνέβαλε επίσης στις υπόνοιες ότι κάποιοι κρύβουν κάτι. Οποια και αν είναι η εξέλιξη της υπόθεσης, οι σπόροι της αμφισβή- τησης θεσμών και διαδικασιών ήδη έχουν φυτρώσει.
Οσο υπερβολική και αν φαίνεται η συζήτηση γύρω από το δυστύχημα της Αίγινας, δεν μας ξαφνιάζει. Αντιθέτως, η ψύχραιμη αποτίμηση των πραγμάτων θα μας εξέπληττε. Εχουμε συνηθίσει στη θλιβερή πραγματικότητα ότι δεν μπορούμε να πάρουμε τίποτα ως δεδομένο, ότι τα φαινόμενα απατούν, ότι πίσω από κάθε γεγονός κρύβονται κάποια συμφέροντα. Αυτό ισχύει σε μικρά θέματα και σε μεγάλα. Από ένα δυστύχημα ή μια αυτοκτονία έως κοσμογονικά γεγονότα. Η οικονομική κατάρρευση της χώρας, για παράδειγμα, ακόμη διχάζει πολιτικούς και πολίτες για το τι ακριβώς συνέβη, ποιοι ευθύνονται και τι πρέπει να κάνουμε για να ξεφύγουμε από τη μακρόχρονη κρίση. Στην Κύπρο, αντιθέτως, από την πρώτη στιγμή της δικής τους κρίσης, σχεδόν όλοι γνώριζαν τι συνέβη και τι έπρεπε να πράξουν. Ενωμένοι σε έναν κοινό αγώνα (με τις δικές τους εντάσεις και ιδιαιτερότητες, βεβαίως), οι Κύπριοι βγήκαν γρήγορα από το μνημόνιό τους, ενώ οι Ελληνες αγωνίζονται ακόμη. Η δικαστική οδύσσεια του πρώην υπευθύνου της στατιστικής υπηρεσίας Ανδρέα Γεωργίου είναι η απόδειξη ότι μέσα σε κλίμα γενικής καχυποψίας και παράνοιας, εάν κάποιος φορτωθεί ευθύνες, άλλοι θα μπορούν να απεμπολήσουν τις δικές τους. Η κυνική αυτή αντίληψη βασίζεται στην αδικία και, την ίδια ώρα, εδραιώνει περισσότερο την αίσθηση ότι τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, όλα είναι σχετικά και υποκειμενικά και ότι το άδικο κυριαρχεί. Ετσι δεν εμπιστευόμαστε ούτε ανθρώπους ούτε θεσμούς – ούτε όσα βλέπουν τα μάτια μας.
Ετσι ένα τροχαίο δεν είναι απλώς ένα τροχαίο, η μακρόχρονη πορεία προς τη χρεοκοπία δεν εξηγείται χωρίς τον δόλο σκοτεινών δυνάμεων, αεροπλάνα που ίπτανται στον ελληνικό εναέριο χώρο σε ύψος 30 χιλιομέτρων ψεκάζουν τους πολίτες, πάντα άλλοι φταίνε για όσα εμείς πράττουμε ή δεν πράττουμε. Αλήθεια είναι ότι υπήρξαν αρκετές συνωμοσίες στην ελληνική Ιστορία (αρκεί να μετρήσουμε τα πραξικοπήματα του περασμένου αιώνα), ώστε να ενισχύεται κάθε υποψία πλεκτάνης εναντίον μας. Αλλά ίσως τα δίχτυα στα οποία είμαστε αιωνίως μπλεγμένοι υφαίνονται από τον καθένα μας όταν μιλάμε χωρίς να γνωρίζουμε και χωρίς να ακούμε, όταν δεν απαιτούμε Δικαιοσύνη και αξιόπιστους θεσμούς, με αποτέλεσμα ο καθένας να εμμένει στη δική του αλήθεια χωρίς διάθεση συμβιβασμού σε μια κοινή πραγματικότητα στην οποία δεν είμαστε εμείς πάντα πρωταγωνιστές και παντογνώστες.