Τα νέα δεδομένα του μεταναστευτικού
Τους αμέσως επόμενους μήνες η χώρα μας θα ξαναγίνει ο βασικός δέκτης των ροών προς την Ε.Ε., αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους από τις ιδεοληψίες της περασμένης χρονιάς. Τα νέα δεδομένα έχουν ως εξής:
1. Η Τουρκία, καθοριστικός παράγοντας για τη μείωση των ροών: Λόγω των μέτρων που ελήφθησαν από την Ε.Ε., οι ροές προς την Ελλάδα μειώθηκαν κατά 97% μεταξύ Ιανουαρίου (67.415 άτομα) και Ιουλίου 2016 (1.855 άτομα). Παρά την αύξηση των αφίξεων στα ελληνικά νησιά που παρατηρήθηκε μετά το τουρκικό πραξικόπημα, οι αριθμοί παραμένουν διαχειρίσιμοι (95 ημερήσιες είσοδοι κατά μέσον όρο τον Αύγουστο) και μικροί εν συγκρίσει προς την κατάσταση που επικρατεί διαχρονικά από το 2001 στην ελληνοτουρκική μεθόριο.
Αρκετοί Ευρωπαίοι εταίροι βαυκαλίζονται, θεωρώντας ότι καθοριστικός παράγοντας για τη μείωση των ροών ήταν το (ηθικά απαράδεκτο και πολιτικά τραγικό για εμάς) κλείσιμο των βορείων συνόρων μας. Στην πραγματικότητα, η μείωση επιτεύχθηκε λόγω της επιλογής της Τουρκίας να ελέγξει την κατάσταση στα παράλια της στο πλαίσιο της συμφωνίας της με την Ε.Ε. τον Μάρτιο του 2016. Η συγκεκριμένη συμφωνία εμφανίζεται μόνον μερικώς. Το πολυδιαφημισμένο σκέλος της που αφορά στις επαναπροωθήσεις των νεοεισερχομένων δεν έχει αντίκρισμα, διότι εδώ και μήνες δεν υπάρχουν επαναπροωθήσεις. Οσοι εισέρχονται υποβάλλουν αίτηση για άσυλο, το οποίο είτε τους αποδίδεται σχεδόν πάντα (οπότε και παραμένουν στη χώρα) είτε εκκρεμεί η ολοκλήρωση της διαδικασίας (οπότε δεν μπορούν να απελαθούν).
2. Στόχος της Τουρκίας, η απελευθέρωση της βίζας: Καθ’ όλο το 2015 η Τουρκία άφησε απολύτως ελεύθερη τη δράση των λαθροδιακινητών με προφανή συμμετοχή των τοπικών κρατικών οργάνων (τουλάχιστον). Σταμάτησε τις ροές μετά τον Μάρτιο του 2016, όταν απέσπασε την υπόσχεση ότι οι Τούρκοι θα εισέρχονται στη ζώνη Σένγκεν χωρίς προξενική θεώρηση. Το θέμα έχει τεράστιο ηθικό αντίκτυπο στο εσωτερικό της Τουρκίας. Τα εκατομμύρια των Τούρκων που ζουν στην Ευρώπη πρέπει να ταξιδεύουν πίσω στην Τουρκία κάθε χρόνο για να δουν τους συγγενείς τους.
Ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται ότι μετά το Brexit και τις διώξεις που ακολούθησαν το αποτυχημένο πραξικόπημα, η απελευθέρωση της βίζας είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να πάρει από την Ε.Ε. τα επόμενα πολλά χρόνια. Γνωρίζει επίσης ότι η πιθανότητα νέων ροών προκαλεί πανικό στις πολιτικές ελίτ της Ευρώπης, που βλέπουν διάφορα αντισυστημικά κόμματα να εκτινάσσονται εκλογικά κραδαίνοντας τη σημαία του μεταναστευτικού. Θα εκμεταλλευθεί αυτόν τον πανικό για να επιτύχει πολιτικά εκείνο που δεν μπορεί να πάρει συμμορφούμενος με τους συγκεκριμένους όρους που έθεσε η Ε.Ε. για την απελευθέρωση της βίζας.
3. Η Ελλάδα ως χώρος ανασχέσεως των ροών: Από τον Μάρτιο του 2016 τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε. προστατεύονται από τις μεταναστευτικές ροές με τρεις διαδοχικούς «φράχτες». Ο πρώτος είναι τα τουρκικά παράλια. Ο δεύτερος είναι τα ανατολικά νησιά του Αιγαίου, όπου υποχρεωτικώς διαμένουν όλοι οι νεοεισερχόμενοι μετά τις 20 Μαρτίου. Ο τρίτος είναι τα κλειστά ελληνικά βόρεια σύνορα. Σε οποιαδήποτε από τις δύο τελευταίες περιπτώσεις, όσοι θα μπαίνουν στην Ε.Ε. θα εγκλωβίζονται στην Ελλάδα. Τους επόμενους μήνες, ο Ερντογάν θα πιέζει τους ηγέτες της Ε.Ε. αυξομειώνοντας τις ροές. Μπορεί αυτό να ανησυχεί τους υπόλοιπους Ευρωπαί- ους, αλλά το θύμα της διελκυστίνδας θα είναι η Ελλάδα. Κρίσιμος χρόνος είναι ο Οκτώβριος, οπότε θα αποφασισθεί το θέμα της βίζας. Εως τότε, μάλλον, θα έχουμε εξάρσεις στις εισόδους. Σε περίπτωση μη επιτεύξεως συμφωνίας θα έχουμε δραματική αύξηση.
Η Ελλάδα πρέπει από τώρα να προετοιμασθεί για αυτό, θέτοντας στην Ε.Ε. μία σειρά από προβλήματα. Πιο συγκεκριμένα, τα περίφημα hotspots στα νησιά από χώροι τριήμερης διαμονής των εισερχομένων έχουν μεταβληθεί σε μόνιμους καταυλισμούς. Χρειάζεται να υπάρξει μία συνολικά διαφορετική διευθέτηση. Παράλληλα, δεν μπορεί να συνεχισθεί η υποχρεωτική παραμονή όλων των νεοεισερχομένων στα ανατολικά νησιά. Οταν θα ενταθούν οι ροές, τα νησιά θα γονατίσουν με προφανείς συνέπειες και για την κοινωνική συνοχή αλλά και τη δημόσια εικόνα τους ως τουριστικών προορισμών. Επίσης, παρά τις υποσχέσεις, η βοήθεια από τις χώρες της Ε.Ε. για την εξέταση αιτήσεων ασύλου είναι αστεία. Χρειάζεται ουσιαστική βοήθεια. Τέλος, η μόνιμη παρουσία της πολυεθνικής νατοϊκής δύναμης στο Αιγαίο μπορεί να αποτελέσει βασικό όπλο στα χέρια μας. Η επέκταση των επιχειρήσεών της στον χώρο των Δωδεκανήσων θέτει σε σοβαρή αμφισβήτηση εθνική θέση της Τουρκίας. Μπορούμε να το εκμεταλλευθούμε.
Τέλος, είναι προφανές ότι το θέμα ξεπερνά τον καθ’ όλα πασχίζοντα υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής. Απαιτείται η άμεση εμπλοκή του πρωθυπουργού, ενώ αυτονόητη πρέπει να είναι η εθνική συναίνεση.