Το περιεχόμενο της ΕΡΤ
Λίγοι γνωρίζουν ότι ο μεγαλύτερος παραγωγός δωρεάν πληροφορίας στον κόσμο είναι το αμερικανικό κράτος. Δεν είναι μόνο οι νόμοι, τα διατάγματα, οι εγκύκλιοι –γενικώς η νομοθετική παραγωγή– που γίνονται αυτομάτως δημόσια δεδομένα. Κάθε «έργο του αμερικανικού κράτους, δηλαδή έργο που παρήχθη από αξιωματούχο ή δημόσιο υπάλληλο ως μέρος των εργασιακών του καθηκόντων», δεν προστατεύεται από τους νόμους περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Ακόμη και τα δαπανηρά στην παραγωγή αποτελέσματα των ερευνητικών εργαστηρίων (π.χ. των Ενόπλων Δυνάμεων), ακόμη και οι υπέροχες φωτογραφίες ή βίντεο που παράγει η NASA και βλέπουμε κατά καιρούς στους τηλεοπτικούς μας δέκτες.
Αυτή η σοσιαλιστική λογική του μεγαλύτερου καπιταλιστικού κράτους στον κόσμο είναι απλή: οι φορολογούμενοι έχουν ήδη πληρώσει για την παραγωγή αυτής της πληροφορίας και επομένως είναι ιδιοκτήτες της. Οποιοσδήποτε μπορεί να την πάρει και να τη χρησιμοποιήσει κατά το δοκούν. Ταυτοχρόνως, είναι και πολύ αποτελεσματική. Ολόκληρες βιομηχανίες έχουν στηθεί από τα αποτελέσματα της κρατικής έρευνας. Το Διαδίκτυο είναι το πιο γνωστό παράδειγμα, αλλά είναι εκατοντάδες χιλιάδες οι τομείς όπου τα αποτελέσματα της κρατικής έρευνας έφτιαξαν κερδοφόρους επιχειρήσεις. Τα γυαλιά ηλίου φτιάχτηκαν για να μην τυφλώνονται οι πιλότοι των μαχητικών αεροπλάνων· ο φούρνος μικροκυμάτων ήταν υποπροϊόν της έρευνας για τα ραντάρ· τα λέιζερ που χρησιμοποιούνται στην ιατρική και αλλού κατασκευάστηκαν για τον αμερικανικό στρατό, όπως και το GPS το οποίο όλοι χρησιμοποιούμε για να βρούμε τον δρόμο μας.
Κι εδώ η λογική είναι απλή (όλοι οι φορολογούμενοι έχουν δικαίωμα στα αποτελέσματα της έρευνας που χρηματοδοτούν), αλλά και πολύ πρακτική. Είναι προτιμότερο να εμπορικοποιούνται τα αποτελέσματα των κρατικών ερευνών από αυτούς που ξέρουν να επιχειρούν, παρά να μένουν στα συρτάρια του κράτους ή να προσπαθεί το κράτος να γίνει επιχειρηματίας. Φαντάζεται κανείς ότι το κράτος –έστω το αμερικανικό– θα μπορούσε να αναπτύξει την αγορά των φούρνων μικροκυμάτων; Τι θα ήταν το Διαδίκτυο αν έλειπαν οι επιχειρήσεις σαν το Facebook, το Twitter κ.λπ. ή πρωτοβουλίες μη κερδοσκοπικών οργανισμών όπως η παγκόσμια βιβλιοθήκη Gutenberg.org ή οι οργανώσεις ανοιχτού λογισμικού κ.λπ.; Η κρατικά χρηματοδοτούμενη έρευνα λειτουργεί σαν πλατφόρμα, πάνω στην οποία δημιουργείται ένας πολύ παραγωγικός βιότοπος. Εκεί βλασταίνουν επιχειρήσεις, μη κερδοσκοπικές πρωτοβουλίες κ.λπ. Το κράτος δίνει δωρεάν την πληροφορία του και φορολογεί το τελικό οικονομικό αποτέλεσμα. Αν είχε γραφειοκρατικοποιηθεί το σύστημα με κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας δεν θα είχαμε Διαδίκτυο· το τελικό οικονομικό αποτέλεσμα θα ήταν πιο μικρό και το αμερικανικό κράτος πιο φτωχό. Μόνο στην κοινωνία και κατ’ επέκταση στην αγορά η βασική έρευνα μπορεί να δώσει χρήσιμα προϊόντα. Δεν είναι τυχαίο ότι στις ΗΠΑ φτιάχτηκε ο προσωπικός υπολογιστής, ενώ η ΕΣΣΔ προσπάθησε ανεπιτυχώς να τον αντιγράψει.
Στα δημόσια ραδιοτηλεοπτικά μέσα των ΗΠΑ τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Η εταιρεία Corporation Public Broadcasting, που διαχειρίζεται το δημόσιο ραδιόφωνο (National Public Radio, NBR) και τη δημόσια τηλεόραση (Public Broadcasting Service, PBS), έχει ιδρυθεί από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, αλλά θεωρείται και είναι –σε αντίθεση με την ΕΡΤ– ανεξάρτητος μη κερδοσκοπικός οργανισμός. Χρηματοδοτείται εν μέρει μόνο από το Δημόσιο (σε όλα τα επίπεδα: ομοσπονδιακό, πολιτειακό, ακόμη και από δήμους) σε ποσοστό 3545%. Στον τελευταίο ισολογισμό του 2014 διαβάζουμε ότι 65% των εσόδων του ήταν από ιδιωτικές εισφορές, σε αντίθεση φυσικά με την ΕΡΤ που χρηματοδοτείται σχεδόν αποκλειστικά από υποχρεωτική –μέσω των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος– φορολογία. Εκεί ισχύουν κάποιοι περιορισμοί πνευματικής ιδιοκτησίας, κυρίως ως προς το πρόγραμμα τρίτων παραγωγών ή επειδή το παραγόμενο προϊόν εμπεριέχει προστατευμένο περιεχόμενο τρίτων. Η βασική λο- γική όμως που διέπει και το NBR και το PBS είναι να εμπλουτίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο τη δημόσια σφαίρα με μη προστατευμένο περιεχόμενο. Και αυτό για έναν πολύ απλό λόγο.
Κοινωνικά επωφελές
Τα δημόσια μέσα δημιουργήθηκαν επειδή η αγορά απέτυχε να προσφέρει περιεχόμενο που μια κοινωνία θεωρεί επωφελές, όπως είναι τα ντοκιμαντέρ, οι συναυλίες, οι συζητήσεις κ.λπ.· στην περίπτωση της Ελλάδος, να προσθέσουμε και τις θρησκευτικές τελετές. Ο φορολογούμενος βάζει το χέρι στην τσέπη για να προωθήσει αυτά τα πολιτιστικά προϊόντα και είναι προς όφελός του η μεγαλύτερη δυνατή διασπορά τους. Οσο περισσότερο μεταδίδονται ή αναμεταδίδονται τα πολιτιστικά προϊόντα των δημόσιων μέσων, τόσο περισσότερο τόπο πιάνουν τα λεφτά των φορολογουμένων. Καθ’ υπερβολήν θα λέγαμε ότι σκοπός της δημόσιας τηλεόρασης είναι να ανοίγει τα μάτια των ιδιωτικών ή να πλοηγεί την παραγωγή περιεχομένου σε αυτά τα προγράμματα που η κοινωνία θεωρεί επωφελή. Στην πιο ακραία περίπτωση –και με την υπενθύμιση ότι εδώ είναι Ελλάδα και το περιεχόμενο της ΕΡΤ πολλάκις είναι ανιαρό και ανωφελές– θα λέγαμε μακάρι όλοι οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί να «έκλεβαν» το πρόγραμμα των δημοσίων Μέσων. Το τηλεοπτικό τοπίο θα ήταν καλύτερο.
Δεν γνωρίζουμε τι έγινε στη διαμάχη της ΕΡΤ με τον ΣΚΑΪ, σχετικά με την τηλεοπτική κάλυψη των εορταστικών εκδηλώσεων στην Τήνο. Η ΕΡΤ καταγγέλλει ότι «για περισσότερο από τρεις ώρες, ο ΣΚΑΪ αναμετέδιδε την εικόνα που με υψηλότατο κόστος παρήγε η ΕΡΤ με πεντακάμερο όχημα εξωτερικών μεταδόσεων και δορυφορικό όχημα που είχαν αποσταλεί στην Τήνο. Ο ΣΚΑΪ έκλεβε την εικόνα της ΕΡΤ από τον αέρα και την αναμετέδιδε». Ο ΣΚΑΪ ανταπάντησε ότι έστειλε τέσσερα δικά του συνεργεία και κάλυψε τις εκδηλώσεις, αλλά «σεβάστηκε το αίτημα της Μητρόπολης να μην μπει με δική του κάμερα εντός του Ιερού Ναού της Ευαγγελιστρίας προκειμένου να μη διασαλευτεί η ομαλή τέλεση της Θείας Λειτουργίας» και προφανώς πήρε και αναμετέδωσε κάποια πλάνα της τελετής από την ΕΡΤ.
Αυτό που είναι ακατανόητο στην καταγγελία της ΕΡΤ είναι η φράση που δείχνει τη σύγχυση της διοίκησής της, η οποία δηλώνει «αποφασισμένη να προστατεύσει με κάθε μέσο τα δικαιώματα της εταιρείας, το δημόσιο συμφέρον, καθώς και τη σκληρή δουλειά των ανθρώπων της». Αν ήταν ιδιωτική εταιρεία θα είχε δικαιώματα. Το «δημόσιο συμφέρον», όμως, για το οποίο κάθε ηλεκτροδοτούμενο σπίτι πληρώνει 4,25 ευρώ μηνιαίως, θέλει τη μεγαλύτερη δυνατή διάχυση της «δουλειάς των ανθρώπων της ΕΡΤ». Και υπό την έννοια αυτή θα έπρεπε να ενθαρρύνεται και ουχί να καταγγέλλεται η αναμετάδοσή της.
Το βασικό πρόβλημα της ΕΡΤ είναι διαχρονικό και απλώς η ΣΥΡΙΖΑϊκή διοίκηση το επιτείνει, όπως εξάλλου κάνουν τα «βλαστάρια της δρακογενιάς» για όλα τα προβλήματα. Η ΕΡΤ γέρασε κι ακόμη δεν έχει αποφασίσει τι θέλει να γίνει. Αν υπηρετεί το «δημόσιο συμφέρον», πρέπει να προσπαθεί τη μεγαλύτερη δυνατή διάχυση του προϊόντος της και να καλύπτει τομείς όπου η αγορά δεν θέλει να επενδύσει. Δεν υπηρετείται, για παράδειγμα, το δημόσιο συμφέρον όταν με λεφτά των φορολογουμένων η ΕΡΤ χτυπάει τις ακριβές αθλητικές διοργανώσεις. Αυτές κάλλιστα θα μπορούσαν να καλυφθούν από την αγορά και αντί τα τρία κρατικά κανάλια να μεταδίδουν Ολυμπιακούς (όπως γίνεται τώρα) να καλύπτουν την πλούσια πολιτιστική παραγωγή του καλοκαιριού, που τα ιδιωτικά δεν πλησιάζουν. Αν πάλι η ΕΡΤ θέλει να είναι η «εταιρεία» που προστατεύει το περιεχόμενό της, «χτυπάει» και ακριβές αθλητικές διοργανώσεις κ.λπ., να το συζητήσουμε. Αρκεί να καταργηθεί το χαράτσι στους λογαριασμούς του ρεύματος. Δεν γίνεται να είναι σοσιαλιστές στα έσοδα (δηλαδή στην υποχρεωτική φορολόγηση) και καπιταλιστές στο παραγόμενο προϊόν. Με χρηματοδότηση 99% από τους Ελληνες φορολογουμένους, όλο το περιεχόμενό της ανήκει στη δημόσια σφαίρα και πρέπει να μπορούν όλοι να το χρησιμοποιήσουν κατά το δοκούν. Ετσι θα πιάσουν καλύτερα τόπο τα λεφτά μας...
Δεν μπορεί η δημόσια τηλεόραση να είναι σοσιαλιστική στα έσοδα (δηλαδή στην υποχρεωτική διά των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος φορολόγηση) και καπιταλιστική ως προς το παραγόμενο προϊόν.