Δύο «αγκάθια» οδηγούν στη ρήξη
Την κρίσιμη εκείνη περίοδο έκαναν την εμφάνισή τους δύο υποθέσεις που έφεραν την κυβέρνηση της Ε.Κ. σε δυσχερή θέση. Η πρώτη και σοβαρότερη αφορούσε τις καταγγελίες για την ύπαρξη συνωμοτικής οργάνωσης στο εσωτερικό του στρατεύματος, που με πολιτικό σύμβουλο τον Α. Παπανδρέου στόχευε να ανατρέψει το πολίτευμα.
Η δεύτερη, τη διενέργεια «δολιοφθορών» σε μονάδα πυροβολικού του Εβρου, που, κατά τους αντιπάλους της Ε.Κ., αποδείκνυε τη χαλάρωση της αντικομμουνιστικής επαγρύπνησης στις Ενοπλες Δυνάμεις. Αν και το πόρισμα της στρατιωτικής δικαιοσύνης που επιλήφθηκε αναγνώριζε την ύπαρξη της οργάνωσης ΑΣΠΙΔΑ, της απέδιδε μικρή εξάπλωση και πρότεινε πειθαρχικά μέτρα για ελάχιστους αξιωματικούς. Το Στέμμα, όμως, επέμεινε για την παραπομπή της υπόθεσης σε στρατοδικείο, κάτι που ο πρωθυπουργός αποδέχθηκε.
Ο Γ. Παπανδρέου υπό την πίεση του συμπολιτευόμενου Τύπου αποφάσισε την αντικατάσταση του Γεννηματά, θεωρώντας ότι ο Α/ΓΕΣ είχε χάσει τον έλεγχο του στρατεύματος και ότι είχε στραφεί εναντίον της κυβέρνησης. Ο βασιλιάς, από τη μεριά του, φοβόταν ότι μια τέτοια αλλαγή σηματοδοτούσε τη βούληση της Ενωσης Κέντρου να επιβάλει μια φιλική προς αυτήν ηγεσία στο στράτευμα. Καθώς και ο Γαρουφαλιάς τάχθηκε δημοσίως εναντίον των μεταβολών στα ανώτατα κλιμάκια, ήταν ξεκάθαρο το χάσμα των απόψεών του με τον πρωθυπουργό.
Οι όποιες απόπειρες εξεύρεσης συμβιβασμού μεταξύ Κωνσταντίνου και Παπανδρέου κατέρρευσαν λόγω και των προσβλητικών επιστολών του βασιλιά προς τον πρόεδρο της κυβέρνησης· ο τελευταίος εξωθήθηκε σε παραίτηση, τερματίζοντας τη φιλόδοξη προσπάθεια της Ενωσης Κέντρου ως ενιαίου κόμματος να υλοποιήσει ουσιώδεις μεταβολές στο στράτευμα.
Ο διακηρυγμένος στόχος της κεντρώας παράταξης, η αποκομματικοποίηση του στρατεύματος, ήταν μάλλον ειλικρινής. Δεδομένων των ελάχιστων ερεισμάτων που διέθετε στις ανώτατες βαθμίδες το Κέντρο επεδίωκε την ανάδειξη μιας νομιμόφρονης ηγεσίας με την οποία θα μπορούσε άνετα να συνεργαστεί. Ομως είχε να αντιμετωπίσει την έντονη δυσπιστία του σώματος των αξιωματικών, που πιθανότατα δεν είδε με καλό μάτι τις αναφορές στελεχών όλων των βαθμίδων του στη «Μαύρη Βίβλο» και την αντιπολιτευτική συμπόρευση της Ε.Κ. με την ΕΔΑ την περίοδο 1961-63.
Ωστόσο, βασικός υπεύθυνος για την αποτυχία της Ε.Κ. ήταν η ίδια η ηγεσία της και ειδικά ο Γ. Παπανδρέου. Η υποχωρητικότητά του έναντι του Θρόνου τον Νοέμβριο του 1963 είχε μια λογική, καθώς η πλειοψηφία του στη Βουλή ήταν σχετική και έπρεπε να καθησυχαστεί ο βασιλιάς Παύλος. Τον Απρίλιο του 1964, όμως, ο Παπανδρέου είχε νωπή και τεράστια πλειοψηφία και απέναντί του έναν νέο και άπειρο βασιλιά. Αντί να απαιτήσει και να επιτύχει πλήρη πολιτικό έλεγχο στο στράτευμα, έκανε ηθελημένα πολλές παραχωρήσεις, στοχεύοντας στη μακροημέρευση του κόμματός του στην εξουσία.
Απέτυχε παντελώς: και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έφθασε να θεωρεί τον εαυτό του όχι μόνο τυπικό, αλλά και ουσιαστικό αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ και η Ε.Κ. έχασε την εξουσία σύντομα.