Οι ηλεκτρονικές συναλλαγές κατά της φοροδιαφυγής και της διαφθοράς βρίσκουν αντιστάσεις
Παρά την προσπάθεια τραπεζών και κυβερνήσεων να προωθήσουν τις ηλεκτρονικές πληρωμές, ώστε να πατάξουν τη φοροδιαφυγή και το ξέπλυμα χρήματος, πολλοί Ευρωπαίοι –ιδιαιτέρως στον ευρωπαϊκό Νότο αλλά και στη Γερμανία– παραμένουν προσηλωμένοι στα μετρητά. Σύμφωνα με τον γνωστό οικονομολόγο Κένεθ Ρογκόφ, η εκτεταμένη χρήση μετρητών στις ανεπτυγμένες οικονομίες ευνοεί τη φοροδιαφυγή αλλά και την παρανομία.
Σε αντίθεση με τους Σκανδιναβούς αλλά και τις χώρες της Μπενελούξ, που υπήρξαν πρωτοπόροι στην εισαγωγή του ηλεκτρονικού χρήματος και των ηλεκτρονικών πληρωμών, οι Ιταλοί καθώς και οι Γερμανοί εξακολουθούν να προτιμούν τα μετρητά και να αποστρέφονται τις ηλεκτρονικές πληρωμές και τις χρεωστικές κάρτες. Σύμφωνα με σχετική έρευνα της Boston Consulting Group, στην Ιταλία το 83% των πληρωμών γίνεται ακόμη με μετρητά, καθώς οι Ιταλοί έμποροι αποστρέφονται τις κάρτες εν μέρει εξαιτίας των υψηλών χρεώσεων που επιβάλλουν οι τράπεζες. Παραμένει, έτσι, περιορισμένο το ποσοστό των Ιταλών που έχουν χρεωστική κάρτα, ενώ και όσοι έχουν, τη χρησιμοποιούν ελάχιστα: πραγματοποιούν κατά μέσον όρο 25 συναλλαγές ετησίως ανά χρεωστική κάρτα, όταν στη Γαλλία αντιστοιχούν 114 συναλλαγές.
Την ίδια στιγμή στη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό υπερβαίνει το 75%. Οπως, άλλωστε, επισημαίνει σε σχετικό ρεπορτάζ το περιοδικό The Economist, στη Γερμανία είναι σύνηθες φαινόμενο στα καταστήματα να υπάρχουν ενδείξεις που ενημερώνουν τους πελάτες ότι «μόνον μετρητά» γίνονται δεκτά. Ειδικότερα, στην περίπτωση της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής οικονομίας, η απέχθεια των Γερμανών για τις ηλεκτρονικές πληρωμές και η προτίμησή τους στα μετρητά ανάγεται στο πρόσφατο τραυματικό παρελθόν και στις οδυνηρές αναμνήσεις από τις μυστικές υπηρεσίες που μπορούν εύκολα να ανιχνεύσουν τις κινήσεις ενός πολίτη από τις ηλεκτρονικές πληρωμές. Η αποστροφή τους για τις ηλεκτρονικές πληρωμές αποκαλύφθηκε στο μεγαλείο της όταν το υπουργείο Οι- κονομικών πρότεινε να τεθεί ανώτατο όριο στις πληρωμές με μετρητά τα 5.000 ευρώ. Τότε η εφημερίδα Bild οργάνωσε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας μέσω των αναγνωστών της. Εξίσου έντονη ήταν, άλλωστε, η αντίδραση των Ιταλών το 2011, όταν η κυβέρνηση Ρέντσι επέβαλε όριο στις συναλλαγές με μετρητά τα 1.000 ευρώ. Στον αντίποδα βρίσκονται οι σκανδιναβικές χώρες. Σύμφωνα με το σχετικό ρεπορτάζ του Economist, στη Σουηδία οι Αρχές έχουν εγκαταστήσει «μαύρα κουτιά» στις μηχανές καταμέτρησης χρημάτων και μέσω αυτών αποστέλλονται απευθείας τα στοιχεία κάθε συναλλαγής στην εφορία, ώστε να αποτραπεί η φοροδιαφυγή και η μη καταβολή ΦΠΑ. Μέχρι στιγμής φαίνεται πως έχουν επιτύχει τον στόχο τους, καθιστώντας λιγότερο ελκυστική τη χρήση μετρητών. Ετσι, οι Σουηδοί σπανίως χρησιμοποιούν μετρητά. Είναι ενδεικτικό ότι στη Στοκχόλμη μόλις το 7% των πληρωμών σε ταξί γίνεται με μετρητά. Παράλληλα η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, η Swedbank, διαθέτει μόνον οκτώ υποκαταστήματα που διαχειρίζονται μετρητά. Το αποτέλεσμα είναι πως η χρήση χρεωστικών καρτών έχει δεκαπλασιαστεί τα τελευταία 15 χρόνια και μόνο μία στις πέντε πληρωμές γίνεται με μετρητά. Η Δανία έχει, άλλωστε, υιοθετήσει κίνητρα που ενθαρρύνουν τη χρήση πιστωτικών καρτών, ενώ στη Νορβηγία κάθε Νορβηγός κάνει 456 ηλεκτρονικές πληρωμές τον χρόνο.
Σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών Panteia, η μείωση της χρήσης μετρητών αυξάνει το κόστος των συναλλαγών σε μετρητά. Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, από το 2009 έως το 2014 αυξήθηκε το κόστος μιας συναλλαγής σε μετρητά από τα 22 στα 25 λεπτά του ευρώ. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, το κόστος μιας συναλλαγής με κάρτα υποχώρησε από τα 21 στα 19 λεπτά του ευρώ. Οπως, πάντως, επισημαίνει ο Economist, υπάρχει και η άλλη πλευρά των πραγμάτων, δηλαδή το κόστος που θα έχει η πλήρης εφαρμογή της χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών και η κατάργηση των μετρητών. Κατ’ αρχάς θα είναι δαπανηρή η εγκατάσταση μηχανημάτων για κάρτες, ενώ θα πρέπει να προβλεφθεί τρόπος ενσωμάτωσης των φτωχών πολιτών στο σύστημα πληρωμών, καθώς πολλοί από αυτούς δεν διαθέτουν τραπεζικούς λογαριασμούς. Είναι, άλλωστε, θεμιτό το αίτημα για ανωνυμία και γενικώς προστασία των προσωπικών δεδομένων. Εξίσου θεμιτό είναι το επιχείρημα ότι τα μετρητά λύνουν το πρόβλημα όταν καταρρέουν τα ηλεκτρονικά συστήματα.