«Στην κόλαση» πήγαν και οι Οθωμανοί
Ο Βρετανός ιστορικός Ευγένιος Ρόγκαν βλέπει τον Μεγάλο Πόλεμο και την Καλλίπολη με τη ματιά της άλλης πλευράς Η σύνδεση μουσουλμάνων - αντιχριστιανικής βίας έχει υπονομεύσει βαθιά τις σχέσεις Ανατολής - Δύσης κατά τον τελευταίο αιώνα.
«Ο υποδεκανέας Τζον Μακντόναλντ σκοτώθηκε στην Καλλίπολη στις 28 Ιουνίου 1915 σε ηλικία δεκαεννιά ετών. Ηταν ο πατέρας του θείου μου [...]
Οι φθινοπωρινοί μήνες ήταν περίοδος στρατιωτικής εκπαίδευσης για τους ανυπόμονους νεοσύλλεκτους του 8ου Συντάγματος των Σκωτσέζων Τυφεκιοφόρων, οι οποίοι ζήλευαν τα τάγματα που είχαν ήδη σταλεί για να πολεμήσουν στη Γαλλία. Μόλις τον Απρίλιο του 1915, το 1ο τάγμα του 8ου Συντάγματος των Σκωτσέζων Τυφεκιοφόρων στάλθηκε στο μέτωπο, όμως όχι στη Γαλλία αλλά στην οθωμανική Τουρκία.
Στις 17 Μαΐου του 1915, ημέρα αναχώρησης του τάγματός τους για το μέτωπο, ο Μακντόναλντ και ο φίλος του Μπέβεριτζ αποχαιρέτησαν τους φίλους και την οικογένειά τους [...] Στα μέσα Ιουνίου απέπλευσαν από τον Μούδρο υπό τις επευφημίες των στρατιωτών και των ναυτών που ήταν στο κατάστρωμα των αγκυροβολημένων πλοίων. Μόνο όσοι είχαν πολεμήσει ήδη στην Καλλίπολη και ήξεραν τι περίμενε τους νεαρούς νεοσύλλεκτους δεν συμμετείχαν στις επευφημίες [...] “Σύντομα θα βρεθείτε στην κόλαση, φώναξαν μερικοί Αυστραλοί· οι άνδρες μας, αν και ξαφνιάστηκαν, δεν τους πίστεψαν”, θυμόταν αργότερα ένας Σκωτσέζος τυφεκιοφόρος. Ενας τυχερός από τους χιλιάδες που έχασαν τη ζωή τους στα μακρινά εδάφη».
Οπως σημειώνει ο Βρετανός ιστορικός Ευγένιος Ρόγκαν στον πρόλογο του βιβλίου του «Η πτώση των Οθωμανών» (εκδ. Αλεξάνδρεια), έρευνα την οποία διεξήγαγε το youGov το 2013 στο Ηνωμένο Βασίλειο βρήκε ότι το 46% των Βρετανών είχε σχέση με κάποιον που πολέμησε στον Μεγάλο Πόλεμο. Ομως, ένα οικογενειακό προσκύνημα του συγγραφέα στην Καλλίπολη ήταν η αφορμή για τη δημιουργία ενός βιβλίου που επιχειρεί να δει τον ίδιο πόλεμο από την πλευρά των Οθωμανών, αφού η Δύση γνωρίζει καλά τις δικές της απώλειες αλλά ελάχιστα έως καθόλου τις αντίστοιχες εμπειρίες των Τούρκων και των Αράβων. Η είσοδος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη σύρραξη ήταν, ωστόσο, αυτή που μετέτρεψε την ευρωπαϊκή σύγκρουση σε παγκόσμιο πόλεμο. Ανατολή και Δύση – Πώς επηρέασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τις σχέσεις μεταξύ Ανατολής και Δύσης;
– Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έπαιξε αρνητικό ρόλο στις σχέσεις Ανατολής - Δύσης. Κάτω από την επίδραση του γερμανικού οριενταλισμού, η κυβέρνηση του Κάιζερ συμμάχησε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπό την προϋπόθεση ότι ο σουλτάνος θα κήρυττε Τζιχάντ στην Αντάντ. Ηλπιζαν με αυτόν τον τρόπο να προκαλέσουν εξεγέρσεις μεταξύ των αποικιοκρατούμενων μουσουλμάνων στη βρετανική Ινδία και την Αίγυπτο, στον ρωσικό Καύκασο και στη γαλλική Βόρεια Αφρική. Αυτοί οι φόβοι για την Τζιχάντ οδήγησαν Βρετανούς και Γάλλους να ενισχύσουν τη συμμετοχή τους στο μέτωπο της Μέσης Ανατολής, το οποίο διαφορετικά θα αντιμετώπιζαν ως κάτι περιφερειακό που δεν τους αφορούσε πραγματικά. Η προπαγάνδα για Τζιχάντ δημιούργησε μια «βαριά πραγματικότητα» στο συλλογικό φαντασιακό. Είναι χαρακτηριστικό το μπεστ σέλερ μυθιστόρημα «Greenmantle» (1916) του επικεφαλής της βρετανικής προπαγάνδας John Buchan, το οποίο βασίζεται στην οθωμανική έκκληση για Τζιχάντ κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η προπαγάνδα για Τζιχάντ ενθάρρυνε επίσης τη δημοφιλή πεποίθηση ότι οι μουσουλμάνοι ήταν επιρρεπείς σε συλλογικές φανατικές συμπεριφορές, ακολουθώντας τυφλά τους θρησκευτικούς ηγέτες κουνώντας ένα σπαθί και ένα αντίγραφο του Κορανίου, όταν προφανώς αυτό δεν ήταν αλήθεια. Δεν ήταν αλήθεια το 1916 και πολύ περισσότερο δεν είναι αλήθεια το 2016. Επιπλέον, φρικαλεότητες που πραγματοποιούνταν από την οθωμανική κυβέρνηση εναντίον μειονοτικών χριστιανικών κοινοτήτων –η γενοκτονία των Αρμενίων κυρίως– ενίσχυσαν τις δυτικές προκαταλήψεις που ήθελαν τους μουσουλμάνους Τούρκους να αποτελούν έναν βάρβαρο λαό. Αυτή η σύνδεση μουσουλμάνων - αντιχριστιανικής βίας έχει υπονομεύσει βαθιά τις σχέσεις Ανατολής - Δύσης κατά τον τελευταίο αιώνα. – Πιστεύετε ότι αυτή η εχθρική απόσταση που παρατηρείται στις μέρες μας μεταξύ του μουσουλμανικού και χριστιανικού κόσμου έχει ρίζες στη συμπεριφορά της Δύσης την εποχή της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;
– Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός μεταξύ της Ευρώπης και του μουσουλμανικού κόσμου έχει πρόσφατες ρίζες. Η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οδήγησε σε μια νέα εποχή ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, ο οποίος επρόκειτο να μεταμορφώσει τη Μέση Ανατολή σε ένα δίκτυο αποικιακών κρατών. Επιβλήθηκε ενάντια στη θέληση των αυτόχθονων πληθυσμών με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός εξαιρετικά έντονου ανταγωνισμού προς την Ευρώπη. Αλλά στο μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, ο ανταγωνισμός αυτός εκφράστηκε με όρους εθνικισμού και όχι θρησκείας, αραβικούς και όχι ισλαμικούς. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Ευρώπης και μουσουλμανικής Μέσης Ανατολής, σήμερα, αντανακλά την άνοδο του πολιτικού Ισλάμ στη θέση του αραβικού εθνικισμού, καθώς και την αύξηση των μουσουλμανικών κοινοτήτων που συνδέουν τους ομόθρησκους μετανάστες στην Ευρώπη. Εδώ και δεκαετίες, οι μουσουλμάνοι από τις πρώην ευρωπαϊκές αποικίες έχουν εγκατασταθεί στην Ευρώπη και έχουν πολιτογραφηθεί Ευρωπαίοι. Στη Γαλλία, η μουσουλμανική κοινότητα αντιπροσωπεύει σχεδόν το 8% του συνολικού πληθυσμού. Ωστόσο, αυτοί οι μουσουλμάνοι Ευρωπαίοι, σε πολλές περιπτώσεις, δεν έχουν αφομοιωθεί, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις είναι εντελώς αποξενωμένοι από τις διαδικασίες ενσωμάτωσης στον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Φαύλος κύκλος – Πώς θα περιγράφατε συνοπτικά τα αίτια αυτής της ρήξης;
– Το Ισλάμ στην Ευρώπη και το Ισλάμ στην πολιτική έχουν δημιουργήσει νέες εντάσεις που έχουν ισχυροποιηθεί στη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε ετών. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας και οι δυτικές επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή, στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και στη Λιβύη έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Είμαστε μάρτυρες ενός φαύλου κύκλου στον οποίο μουσουλμάνοι και μη μουσουλμάνοι Ευρωπαίοι στην Ευρώπη, και στον κόσμο γενικότερα, βλέπουν ο ένας τον άλλο ως απειλή για τις δικές τους αξίες, την ασφάλεια και τον τρόπο ζωής. Πολύ συχνά, ο δυτικός Τύπος και οι πολιτικοί βάζουν την ταμπέλα «ισλαμικό/ή» σε εξτρεμιστικές πράξεις, χαρακτηρίζοντας έτσι μια ολόκληρη κοινότητα υπεύθυνη για τα εγκλήματα μιας ισχνής μειοψηφίας. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία ενός συγκεκριμένου θρησκευτικού προφίλ και πρακτικές διακρίσεων που αποξενώνουν ακόμη περισσότερο τους μουσουλμάνους στην Ευρώπη. Μερικοί μουσουλμάνοι ηγέτες στην Ευρώπη ανταποκρίνονται με θυμό τροφοδοτώντας αυτόν τον φαύλο κύκλο. Και μερικοί εξτρεμιστές εκτός Ευρώπης προσλαμβάνουν ενεργά αλλοτριωμένους νεαρούς Ευρωπαίους μουσουλμάνους για να συμμετάσχουν στη βία που γνωρίζουμε πλέον όλοι. Οι πολιτικοί, οι οποίοι πρέπει να αποδείξουν στους ψηφοφόρους ότι είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την απειλή της «ισλαμικής τρομοκρατίας», συνηγορούν σε μέτρα που ισοδυναμούν με φυλετικές διακρίσεις, όπως ήταν η απαγόρευση του μπουρκίνι το περασμένο καλοκαίρι στη Γαλλία. Οπως είπα, είναι ένας φαύλος κύκλος.