Η ζωή της οδού Σόλωνος σε κύκλους
Μέσα στην ακινησία της, η πόλη αλλάζει γοργά. Και αθόρυβα. Οταν είδα ότι έκλεισε ένα από τα παλιά και οικεία βιβλιοδετεία της οδού Σόλωνος, σκέφτηκα ότι η επιγραφή και μόνο με την καλλιτεχνική, παλιομοδίτικη γραμματοσειρά αιμοδοτούσε ακόμη τη μυθολογία της πόλης. Ηταν μία εικόνα αστικής ζωής, βίωμα ενός περιπατητή. Αλλά, η οικονομική δραστηριότητα εξέλιπεν και το κοινό απέχει. Δεν είναι μοίρα της πόλης αυτή η παρακμή, είναι μονάχα στάδιο αποσυναρμολόγησης. Μέσα στην αντικειμενική ασχήμια της, η οδός Σόλωνος, στενή και σκοτεινή, ιδίως μετά το Πνευματικό Κέντρο προς τα Εξάρχεια, φυλάει ακόμη μια ορισμένη αστική ατμόσφαιρα. Αδιόρατη σαν μυρωδιά. Προέρχεται από την κοιλιά του μακρινού 20ού αιώνα και μας προσφέρεται σήμερα ελλειπτικά σαν ευτελισμένη, καπνισμένη, γέρικη και σε απόσυρση εικόνα. Παραμένει, εντούτοις, ανιχνεύσιμη.
Σκεφτόμουν πόσα βιβλιοδετεία είχε άλλοτε η περιοχή της Νεάπολης και των Εξαρχείων, όλη αυτή η αστική και μποέμικη γειτονιά με τα ωραία σπίτια και τις καλοχτισμένες πολυκατοικίες, σε μία διαρκή ανοδική πορεία από το 1860 ώς πρόσφατα. Επιζεί ο μύθος ότι είναι η γειτονιά με τα βιβλιοπωλεία, τους εκδοτικούς οίκους, τα βιβλιοδετεία, τα χαρτοπωλεία, τα καφέ και τα στέκια των διανοουμένων και των φοιτητών. Ο μύθος είναι ισχυρότερος, ενίοτε, της πραγματικότητας και στην πε- ρίπτωση αυτή, η διαπίστωση ισχύει. Αδειάζει από μέσα όλη αυτή η παλιά αθηναϊκή περιοχή, στραγγίζει τον δυναμισμό της και εξαντλείται σε λίγες εξαιρέσεις που κρατούν ζωντανή την επίφαση.
Αλλά, παρά την καχεκτική οικονομική ζωή της πρωτεύουσας, παρά την απουσία επενδύσεων, ανακαινίσεων, ανεγέρσεων, επεκτάσεων, αστικής φροντίδας και σκέψεων για το αύριο, όλη αυτή η άλλοτε γοητευτική και βαθιά αθηναϊκή περιοχή από τη Σίνα ώς την Εμμανουήλ Μπενάκη μοιάζει να αναπνέει τον αθηναϊκό αέρα της. Είναι ένα μεταλλείο αναμνήσεων και βιωμάτων, μέσα στο οποίο διασώζονται πολλά, αισθητικά ωραία και αρχιτεκτονικά αξιόλογα, αθηναϊκά οικοδομήματα. Είναι ένας αστικός πλούτος, παγωμένος στον χρόνο, ακινητοποιημένος και παροπλισμένος, προσωρινά ανενεργός αλλά δυνητικά ικανός να παραγάγει πλούτο. Αισθητικό, κοινωνικό, οικονομικό.
Ξαναγυρίζοντας το βλέμμα μου στην καλλιτεχνική επιγραφή ενός ακόμη βιβλιοδετείου «όπισθεν» του επισήμου κέντρου αλλά μέσα στα αιμοφόρα αγγεία της παλιάς, οικείας, αστικής, ενίοτε και νεωτερικής, πρωτεύουσας, αναλογίζομαι πόσα «δεμένα» βιβλία από εργαστήρια βιβλιοδεσίας στη Σόλωνος, στη Σίνα, στη Μασσαλίας, στη Ζωοδόχου Πηγής, στην Τζαβέλλα και σε τόσους ακόμη δρόμους, υπάρχουν σε βιβλιοθήκες αστικών διαμερισμάτων της αχανούς πρωτεύουσας και των μακρινών περιχώρων. Πόσα βιβλία «δέθηκαν» με κίνητρο την αγάπη και απέκτησαν και αρχικά κατόχου σε χρυσοτυπία... Αυτά που βλέπω σε ντάνες στα παλαιοβιβλιοπωλεία, με εκείνα τα χρυσά Χ.Π. και Μ.Ι. και Β.Σ., κληροδοτημένα πλέον στην πόλη μετά τον θάνατο των κατόχων τους. Πολλά από αυτά είναι πια δεμένα σε σπάγγο, πεταμένα σε σκονισμένα μωσαϊκά ή σε μεταλλικά ράφια που ανεβαίνουν στην οροφή, σαν τους νεκρούς έπειτα από επιδημία, όπως έλεγε ο Τσαρούχης για τα νεοκλασικά σπίτια της Αθήνας και του Πειραιά. Είναι όμως προϊόντα φροντίδας και πολιτισμού, που γεννήθηκαν εκεί γύρω στην οδό Σόλωνος, τη στενή και σκοτεινή οδό, την παρηκμασμένη...