Σπαράγματα εικόνων και ζωής

Αύριο, στο ανοιχτό Κέντρο Φιλοξενίας Προσφύγων Καρά Τεπέ, στη Μυτιλήνη, έχει προγραμματιστεί η προβολή ενός ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε το 2014 στη Χομς της Συρίας. Σε μια πόλη ερειπίων και ελεύθερων σκοπευτών. Στο Καρά Τεπέ (σημαίνει Μαύρη Κορυφή στα τουρκικά) φιλοξενούνται περίπου 1.600 άνθρωποι, κυρίως πρόσφυγες από τη Συρία (κατά 90%). Η ταινία έχει τίτλο «Silvered Water, Syria SelfPortrait» («Ασημένιο νερό, Αυτοπορτρέτο της Συρίας»), το υπογράφουν οι Wiam Bedirxan – Ossama Mohammed και στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ AegeanDocs (που άρχισε χθες, διαρκεί έως τις 29/9, στο πλαίσιο των προβολών του εντάσσεται και η αυριανή πρωτοβουλία) διαβάζουμε τα εξής στο σκηνοθετικό σημείωμα: «Στη Συρία, καθημερινά, YouTubers κινηματογραφούν και ύστερα πεθαίνουν – άλλοι σκοτώνουν και μετά μαγνητοσκοπούν. Στο Παρίσι, παρακινημένος από την αγάπη μου για τη Συρία, αντιλαμβάνομαι ότι μπορώ να μαγνητοσκοπήσω μονάχα τον ουρανό και μετά να επεξεργαστώ το υλικό. Μέσα από την πίεση της αποξένωσης που νιώθω στο Παρίσι, συνέβη μια συνάντηση. Μια νεαρή γυναίκα κουρδικής καταγωγής από τη Χομς ξεκίνησε να μιλάει μαζί μου, ρωτώντας με: “Αν η κάμερά σου βρισκόταν εδώ, στη Χομς, τι θα κινηματογραφούσες;” Το “Silvered Water” είναι η ιστορία της συνάντησης αυτής».

Αν και το σημείωμα είναι κάπως ασαφές, αν δει κανείς το τρέιλερ τη ταινίας καταλαβαίνει αρκετά. Ενα μικρό παιδί είναι ο οδηγός. Η κάμερα ακολουθεί την ιδιότυπη περιπλάνησή του. Ανακαλύπτει μια παπαρούνα μέσα στο απόλυτο χάος, ισορροπώντας πάνω σε χαλάσματα και μπάζα. «Να πάω από εδώ ή από εδώ;», ρωτάει την «κάμερα» μια γυναικεία φωνή που το ακολουθεί. «Οπου και να πας το ίδιο είναι...», η απάντηση. «Εδώ υπάρχει ένας ελεύθερος σκοπευτής», τον προειδοποιεί η φωνή. «Δηλαδή, να τρέξω;», απαντά ο μικρός και χωρίς να περιμένει απάντηση διασχίζει τρέχοντας τον δρόμο... Σπαράγματα εικόνων και ζωής συνθέτουν αυτό το παράδοξο κινηματογραφικό παζλ.

Αύριο, λοιπόν, σε ένα νησί που βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού από τα προβλήματα που έχουν ανακύψει σε hotspot, από συγκρούσεις, πορείες και αντιδράσεις των κατοίκων, διοργανώνεται μια προβολή σε μια προσπάθεια κατανόησης, ανοιχτού διαλόγου και συνομιλίας. Εξάλλου, όπως λέει και ο διευθυντής του AegeanDocs, Κώστας Σπυρόπουλος: «Η ζωή στη Λέσβο έχει κανονικότητα. Τα παιδιά πάνε σχολείο, οι κάτοικοι του νησιού ανοίγουν τα μαγαζιά τους... Η ζωή συνεχίζεται αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα».

Οι συνθήκες είναι δύσκολες αναμφίβολα. Και ένα φεστιβάλ έχει χαρακτήρα γιορτής. «Πώς θα κάνουμε γιορτή όταν λίγα μέτρα πιο κει κείται μια ανθρώπινη τραγωδία δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων;», αναρωτιέται από πέρυσι ήδη ο καλλιτεχνικός διευθυντής. Η αυριανή προβολή δηλώνει απλώς την έγνοια, την προσπάθεια να συνδυαστούν μηνύματα και προθέσεις.

Φέτος, το 4ο AegeanDocs 2016 έχει ως κεντρικό αφιέρωμα ταινίες για το Προσφυγικό, τα Δικαιώματα Μειονοτήτων και τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Κρατάει χαμηλό προφίλ. Η τεχνική υποδομή τού επιτρέπει τις live streaming προβολές και συζητήσεις ταυτόχρονα σε πολλά νησιά του Βορείου Αιγαίου.

Η προσφυγική κρίση έχει αποτύπωμα. Ο,τι μέχρι σήμερα ήταν δεδομένο (όπως ένα κινηματογραφικό φεστιβάλ) πρέπει να επαναπροσδιορίσει τις συντεταγμένες και τον χαρακτήρα του. Να «συνομιλήσει» προσεκτικά, να αντέξει τις αναταράξεις, να συνθέσει, να χωρέσει χωρίς να χάσει το σχήμα του. Δεν είναι μόνο οι πρόσφυγες, είναι και οι ίδιοι οι κάτοικοι των νησιών που αλλάζουν από τη συνύπαρξη. Τι μπορεί να σημαίνει ένα ντοκιμαντέρ για τη Χομς για έναν Σύρο πρόσφυγα στο Καρά Τεπέ; Τι σημαίνει, την ίδια ώρα, για έναν θεατή, κάτοικο του νησιού ή επισκέπτη; Η στιγμή έχει μεγάλη δυναμική, είτε οδηγεί σε σύγκλιση είτε σε απόκλιση. Η προβολή κάνει τη διαδρομή της, συνδέοντας ανθρώπους, πόλεις και ζωές.

Τι μπορεί να σημαίνει για έναν Σύρο πρόσφυγα στο Καρά Τεπέ ένα ντοκιμαντέρ για τη Χομς;