Το τέλος της Ε.Ε. το 2017;
«Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι νεκρή, απλώς δεν το γνωρίζει ακόμα», δήλωσε πρόσφατα η Μαρίν Λεπέν, ηγέτις του ακροδεξιού κόμματος της Γαλλίας. Τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης έσπευσαν να διαφωνήσουν μαζί της, αλλά το ερώτημα κατά πόσον το 2017 θα είναι το τελευταίο έτος της Ευρωπαϊκής Ενωσης απασχολεί αρκετούς σήμερα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δείχνουν να περιμένουν καρτερικά τον δήμιο για να την αποτελειώσει.
Σε πολλές γωνιές της Ευρώπης υπάρχει η αυξανόμενη ανησυχία ότι το κύμα λαϊκισμού είναι μη αναστρέψιμο. Η Γηραιά Ηπειρος δείχνει κατακερματισμένη από την αναθεωρητική Ρωσία, τον Τραμπ και την αμερικανοκεντρική πολιτική του, καθώς και την αποκαρδιωτική ψήφο εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε. Ταυτόχρονα, οι εκλογικές αναμετρήσεις στην Ολλανδία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Τσεχία, πιθανότατα και την Ιταλία, έχουν τη δυναμική να ενταφιάσουν το μεταπολεμικό ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Θα διαλυθεί λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ενωση το 2017; Μάλλον όχι. Με τον ίδιο τρόπο που η πολιτική ελίτ τυφλωμένη από αλαζονεία και υπερβολική αισιοδοξία δεν θεώρησε καν πιθανό το ενδεχόμενο του Brexit, έτσι και τώρα η απελπισία και η μοιρολατρία δεν επιτρέπουν στους πολίτες να αντιληφθούν την πλήρη εικόνα της κατάστασης.
Από ό,τι φαίνεται, η Αμερική, για ακόμα μία φορά, θα αποδειχθεί ο λυτρωτής της Ευρώπης. Κάποιοι Ευρωπαίοι θεωρούν θετικό το γεγονός της απομάκρυνσης του Ντόναλντ Τραμπ από τους παραδοσιακούς συμμάχους της χώρας του, ενώ άλλοι είναι φανατικά εναντίον αυτής της αποστασιοποίησης. Αμφότεροι πάντως εμφανίζονται αγχωμένοι με όσα έχουν δει κατά τον πρώτο μήνα διακυβέρνησής του. Ο Τραμπ δεν δείχνει να τρομάζει τους Ευρωπαίους λόγω της θέλησής του να χτίσει τείχη (άλλωστε οι Ευρωπαίοι στον τομέα αυτό τον έχουν προλάβει), ούτε επειδή τους ενθουσιάζει η παγκοσμιοποίηση (πολλοί εξ αυτών τη μισούν εξίσου). Τους τρομάζει επειδή είναι ο πρόεδρος του απολύτου χάους. Είναι ήρωας από παιδικό παραμύθι, για την ακρίβεια, εκείνος που ανέβηκε στο άλογό του κι άρχισε να καλπάζει προς όλες τις κατευθύνσεις ταυτόχρονο.
Ο λόγος για τον οποίο ο Τραμπ δείχνει να είναι ο σωτήρας της Ευρώπης δεν είναι μόνο η αντιπάθεια που προκαλεί στη μεσαία τάξη, η οποία παραδοσιακά απεχθάνεται το ρίσκο, αλλά η ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκίστικων κομμάτων στην Ευρώπη μετά τη νίκη του. Αρκετά πριν από τις αμερικανικές εκλογές τα κινήματα ήταν σε άνοδο. Σε πολλές χώρες πέτυχαν να προσελκύσουν ένα μεγάλο αριθμό ψήφων, μετακινούμενα προς το πολιτικό κέντρο. Κατέστησαν έτσι μια βιώσιμη εναλλακτική έναντι της καθεστηκυίας τάξης. Η αντιευρωπαϊκή ρητορική του Τραμπ όμως δεν ενισχύει τους λαϊκιστές. Τα άκρα στην Ευρώπη έγιναν πολύ πιο επιθετικά και αλαζονικά, κάτι το οποίο μείωσε δραματικά τη βούληση των αναποφάσιστων ψηφοφόρων να τα εμπιστευθούν.
Επιπλέον, αυτό που καθιστά το 2017 διαφορετικό έτος είναι πως οι προσδοκίες του κόσμου έχουν αλλάξει δραματικά. Τώρα πια όχι μόνο είμαστε πεπεισμένοι ότι και το αδιανόητο μπορεί να υλοποιηθεί (Brexit, Ντόναλντ Τραμπ), αλλά θεωρούμε σχεδόν δεδομένο ότι θα συμβεί. Περιμένουμε τον Γκερτ Βίλντερς να γίνει ο νέος πρωθυπουργός της Ολλανδίας. Υποθέτουμε ότι η Μαρίν Λεπέν θα είναι η νέα πρόεδρος της Γαλλίας. Και μπορούμε να φανταστούμε να λήγει η θητεία της Αγκελα Μέρκελ στη Γερμανία.
Ολα αυτά δεν αποκλείεται να γίνουν. Το πιθανότερο όμως είναι πως δεν θα συμβούν. Η αποφυγή των χειρότερων ίσως δώσει στην Ευρώπη την πολιτική ενέργεια που χρειάζεται εναγωνίως. Αλλωστε η Ιστορία μάς διδάσκει ότι, σε περιόδους κρίσης, η επιβίωση είναι η ύστατη πηγή νομιμότητας. Ετσι θα είναι η δυνατότητα της Ευρώπης να επιβιώσει το 2017, παρά η ικανότητά της για μεταρρυθμίσεις, που ίσως πείσει τους Ευρωπαίους ότι η ενότητα δεν έχει τελειώσει.
Η Ιστορία μάς διδάσκει ότι, σε περιόδους κρίσης, η επιβίωση είναι η ύστατη πηγή νομιμότητας.