Πορτρέτα Ιστορίας
Η έκθεση «Πορτραίτα Ιστορίας» φωτίζει την Ελλάδα του 1940-1960
Το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει την Ελλάδα του 1940-1960 στο Μουσείο Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης.
γυναίκες, ρακένδυτα παιδιά σε υπαίθρια σχολεία, καμένα χωριά, βομβαρδισμένες υποδομές, σε μια Ελλάδα ρημαγμένη από την πείνα, τις καταστροφές, τον Εμφύλιο. Κατάματα στην απόγνωση, η αισιοδοξία, η αναλαμπή της ελπίδας: χαρωποί εργάτες στα νέα εργοστάσια, γκαρσόν σε πλατείες που λάμπουν, χαμόγελα αισιοδοξίας, σε μια Ελλάδα που γεννιέται από τις στάχτες της. Είναι όψεις της Ελλάδος στα «Πορτραίτα Ιστορίας» της Βούλας Παπαϊωάννου και του Δημήτρη Χαρισιάδη 1940- 1960 από τις ταραγμένες εποχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της ανασυγκρότησης που φέρνει στη Θεσσαλονίκη το Μουσείο Μπενάκη σε μια εκτενή έκθεση στο Μουσείο Φωτογραφίας (Αποθήκη Α΄, Λιμάνι).
Η παραγωγή παραβάλλει για πρώτη φορά το βλέμμα των δύο φωτογράφων στα μέσα του 20ού αιώνα. Μονογραφίες τους παρουσίασε το Μουσείο Μπενάκη στο παρελθόν και οι κατάλογοί τους θεωρούνται θεμέλιος λίθος για κάθε ερευνητή. Εργα τους έχουν συνυπάρξει αλλά όχι υπό τη μορφή μιας εκτενούς συγκατοίκησης. Στην παρούσα έκθεση οι επιμελητές Αλεξάνδρα Μόσχοβη και Μανώλης Σκούφιας εστιάζουν στο έργο των δύο σχεδόν αυτοδίδακτων καλλιτεχνών στο απόγειο δημιουργικότητάς τους (1940-1960). Από τα φωτογραφικά αρχεία του Μπενάκη, ανθολογούν περίπου 200 έργα (μαζί με τα λευκώματα, πρωτότυπο ιστορικό υλικό) από τις εικόνες που κατέγραψαν συστηματικά σε μια μεταβατική (πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά) περίοδο της Ελλάδος.
Οι επιμελητές στήνουν τα πολύτιμα ντοκουμέντα ώστε ο θεατής να αντιληφθεί τη διαφοροποίηση του βλέμματος πάνω στα γεγονότα μέσα από τα οποία, παρά τη σκληρή πραγματικότητα, ο καθένας κατάφερε να αναπτύξει τη δική του ερμηνεία. «Από τη μια πλευρά, ο σύνθετος τρόπος με τον οποίο η Βούλα Παπαϊωάννου αποδίδει την τραγικότητα μέσα από τα δραματουργικά φωτογραφικά ντοκουμέντα και από την άλλη, η αποστασιοποιημένη προσέγγιση του Χαρισιάδη», εξηγεί ο κ. Σκούφιας. «Η Παπαϊωάννου εικονογραφεί τη δραματική διάσταση του Εμφυλίου, τη δύσκολη διαβίωση στην επαρχία, ενώ ο Χαρισιάδης σκιαγραφεί μια Ελλάδα που γεννιέται μέσα από τη στάχτη της. Και οι δυο υπηρετούν την “καθαρή” φωτογραφία (ή “ανόθευτη”, κατά τον Χαρισιάδη), αναπτύσσοντας ένα νέο είδος ανθρωπιστικής κοινωνικής καταγραφής».
Στον κύριο κορμό, πρόσωπα και τοπία ξεδιπλώνουν στιγμές της Ιστορίας: αλβανικό μέτωπο, Κατοχή, Δε-
Φωτογραφίες της Βούλας Παπαϊωάννου και του Δημήτρη Χαρισιάδη, στο Μουσείο Φωτογραφίας στη Θεσσαλονίκη, από το Μουσείο Μπενάκη.
κεμβριανά, Εμφύλιος. Ο φακός αποδίδει συγκλονιστικά την τραγικότητα της μάνας που αποχωρίζεται τον γιο στην επιστράτευση, την καρτερικότητα αυτών που συνωστίζονται στα υπαίθρια συσσίτια, την απόγνωση των λιμοκτονούντων τον χειμώνα του 1941-1942.
Σοκάρουν οι εικόνες από τα δύο κατοχικά λευκώματα «Μαύρο Λεύκωμα» της Παπαϊωάννου και «Σούπα του παιδιού του ΙΚΑ Πειραιώς» του Χαρισιάδη. Παρουσιάζονται σε πλήρη μορφή σε ειδική αίθουσα με την επισήμανση προς τους γονείς που δεν επιθυμούν να δουν τα παιδιά τους το σκληρό πρόσωπο του πολέμου και τον αγώνα για την επιβίωση.
Η αισθητική στροφή στο βλέμμα των δύο φωτογράφων καταγράφεται στην ερμηνεία της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης. Ως φωτογράφος της UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) η Παπαϊωάννου εικονογραφεί τις πρώτες αποστολές προμηθειών, τη διακίνηση τροφίμων και ρουχισμού στις πόλεις και στην επαρχία. Απέναντι ο Χαρισιάδης (κατ’ ανάθεση του υπουργείου Ανασυγκρότησης και διεθνών αποστολών) απαθανα- τίζει ανθρώπους που καλλιεργούν, σκάβουν δρόμους, χειρίζονται μηχανήματα νέας τεχνολογίας στην Ελλάδα της ανασυγκρότησης. Ο μοντερνισμός και ο εκσυγχρονισμός της χώρας αποτυπωμένος στη μοντέρνα φωτογραφία. Την υπηρέτησαν, υπογραμμίζει ο κ. Σκούφιας, και οι δύο φωτογράφοι με λιτότητα, χωρίς υπερβολικό συναισθηματισμό, με οξεία εστίαση και κυρίως με την ευθύτητα της κινηματογραφικής ματιάς που ορίζουν οι αρχές του μοντερνισμού.
«Παρότι οι αντιλήψεις περί ρεαλιστικής απεικόνισης, εξιδανίκευσης και αληθοφάνειας είναι πολύ διαφορετικές σήμερα, ο τρόπος με τον οποίο οι δύο φωτογράφοι απεικόνισαν την κρίση και την ανασυγκρότηση μπορεί να προσφέρει ένα σημείο αναστοχασμού για τη σύγχρονη ελληνική φωτογραφία», επισημαίνουν οι επιμελητές. Μια υπόγεια συσχέτιση εκείνης της κρίσης με τη σημερινή, ειδικά μετά την έκθεση «Μια άλλη ζωή: Ανθρώπινες ροές/Αγνωστες Οδύσσειες», είναι αναπόφευκτη.