Παρεμβάσεις... από το πουθενά
Οσο ξεπερασμένες ως αντιδράσεις φαίνονται τα φέιγ βολάν και τα γκράφιτι κατά της documenta στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, την προηγούμενη Κυριακή, όπως και το σημείωμα «Ντροπή!» που άφησε «αγανακτισμένος» πολίτης δίπλα σε έργο στον κήπο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, άλλο τόσο «παλιά» είναι η εικαστική παρέμβαση, για παράδειγμα, της Σάνια Ιβέκοβιτς στην πλατεία Αυδή, στο Μεταξουργείο, όπου κόλλησε στον τοίχο αφίσες με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, ενώ από τα μεγάφωνα ακούγονταν επαναστατικές παρλάτες. Παρλάτες οι οποίες, μάλιστα, ήθελαν, κατά τα φαινόμενα, να συνομιλήσουν με τον διαχρονικό φεμινισμό της Μαρία Λάσνινγκ, στην έκθεσή της στη Δημοτική Πινακοθήκη επί της ίδιας πλατείας.
Είναι, όμως, αυτό η documenta; Κάνοντας μια μεγάλη, διήμερη βόλτα στα Εξάρχεια, στο Μεταξουργείο, στου Ψυρρή και στις γύρω περιοχές, αντιλαμβάνεσαι εύκολα ότι η διοργάνωση έχει καταλάβει την πόλη – με την έννοια του καταλαμβάνω, όχι του καταλαβαίνω. Η documenta ξεφυτρώνει εκεί που δεν το περιμένεις, κάνοντας μικρές ομάδες επισκεπτών της Αθήνας να εμφανίζονται... από το πουθενά. Εξάλλου, σύμφωνα με στοιχεία της Aegean, μέχρι και την προηγούμενη Κυριακή, οι πτήσεις από τη Γερμανία προς την Ελλάδα είχαν από 87% έως 90% πληρότητα, ποσοστά εξαιρετικά αυξημένα για την εποχή.
Συγκινητική στιγμή ήταν η συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας Σύρων Εκπατρισμένων και της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στο Μέγαρο Μουσικής, ιδέα του Ντέιβιντ Χάρντινγκ και του Ρος Μπίρελ. Ο τελευταίος, μάλιστα, υλοποίησε την ιδέα της μακράς διαδρομής αλόγων από την Αθήνα στο Κάσελ, μέσα σε 100 μέρες, συμβολίζοντας την πορεία των προσφύγων από τον Νότο στον Βορρά – κάτι που δεν άρεσε σε πολλούς, αν κρίνουμε από τα γκραφίτι.
Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ο Ντάνιελ Κνορ συνεχίζει το έργο που έχει στήσει στο Ωδείον Αθηνών, όπου μπορούν οι επισκέπτες να προσκομίζουν τα... σκουπίδια τους και εκείνος να τα μετατρέπει σε έργο τέχνης. Στο –συγκινητικό και λησμονημένο– Επιγραφικό Μουσείο, η Γκόρι Γκιλ συνομιλεί με τις επιτύμβιες στήλες του μουσείου με δικές της φωτογραφίες που δείχνουν τη γέννηση, άρα και την αρχή της ιστορίας.
Στην πλατεία Ψυρρή –όπως και στη Φωκίωνος Νέγρη– ο Αντον Κατς αναβιώνει το ελληνικό περίπτερο, που, όπως θεωρεί ο ίδιος, μιλώντας στην «Κ», εξαφανίζεται ή κλονίζεται η σημασία που έχει για τη χώρα, την κουλτούρα της, την καθημερινότητά της. Σε μία μουσική περφόρμανς, ο εικαστικός ξαναφέρνει, με εκκωφαντικό τρόπο, το περίπτερο στο προσκήνιο. Στην πλατεία Κοτζιά, ο Ρασίντ Αραΐν έχει δημιουργήσει ένα σύνολο από σπιτάκια, με μία κουζίνα στη μέση, όπου μαγειρεύεται φαγητό κατά τον τρόπο που συμβαίνει στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών ανά τον κόσμο.
Κατά τα άλλα, η documenta έχει πολύ δρόμο μπροστά της. Οσο ακριβώς δρόμο θα χρειαστεί να διανύσουν οι επισκέπτες της έκθεσης μέσα στην πόλη, σε σημεία και τοπόσημα από καιρό ξεχασμένα μέσα στη φούρια της καθημερινότητας, μέσα στη μιζέρια τού «ποιος τρέχει τώρα;». Αν κάτι χρειάζεται να καταφέρει η πόλη –και ο Δήμος Αθηναίων– είναι να διατηρήσει αυτή την επανακάλυψη. Δεν μπορεί κανείς να προβλέψει τι θα μάθει η documenta από την Αθήνα. Σίγουρα, όμως, θα μάθουμε εμείς από την πρωτεύουσα.