Ο δερβίσης και ο Ερντογάν

Παρακολουθώντας τα αποτελέσματα του τουρκικού δημοψηφίσματος ανά πόλη, στέκομαι ιδιαίτερα στο Ικόνιο, όπου είχα ταξιδέψει πριν από λίγα χρόνια. Εκεί, λοιπόν, στην πιο θρησκευτική πόλη της γείτονος, το «Οχι» θριάμβευσε: 72,9% έναντι 27,1%.

Το Ικόνιο δείχνει τον δρόμο, κατά κάποιον τρόπο. Κι ωστόσο, ο μουσουλμανισμός των σούφι, που είναι και η παράδοση του Ικονίου, είναι διαποτισμένος από ένα ορισμένο πνεύμα αγάπης και ανοχής, μακριά από τις πιο σκοταδιστικές εκφάνσεις του σύγχρονου Ισλάμ.

Στο Ικόνιο βρίσκεται το τέμενος του Τζελαλεδίν Ρουμί ή, αλλιώς, το Μουσείο του Μεβλανά, όπου και η σαρκοφάγος του σούφι ποιητή Ρουμί, ο οποίος ίδρυσε εκεί το τάγμα των Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων ή Μεβλεβήδων το 1220.

Πηγαίνοντας όμως στο μουσείο, πέσαμε πάνω στο μεγαλόπρεπο μαυσωλείο των Τούρκων πεσόντων εν πολέμω της περιοχής. Πεντακάθαρος χώρος, σαν να ανεγέρθηκε κι εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ώρες. Ενα αίθριο στο κέντρο του κτίσματος, μικρός, φροντισμένος κήπος με τρεχούμενα νερά και σιντριβάνι, και ολόγυρα, εντός των τειχών, ψηφιδωτά και παραστάσεις πολέμων, χαραγμένα ονόματα νεκρών.

Τότε, πριν από λίγα χρόνια, δεν μου είχε κάνει εντύπωση το ότι ο Κεμάλ κυριαρχούσε παντού με την Καλλίπολη να δεσπόζει: η τουρκική εποποιία στο Τσανάκ-Καλέ ήταν ένα σημείο εκκίνησης για τον θρύλο που έγινε επτά χρόνια μετά ο Κεμάλ, όταν «έριξε τους Ελληνες στη θάλασσα». Σήμερα, όπως το σκέφτομαι, με τους αντικεμαλικούς να έχουν δώσει ένα γενναιόδωρο 73% στις υπερεξουσίες που προτείνει να πάρει πάνω του ο ισλαμιστής Ερντογάν, χαμογελώ έκπληκτος.

Λίγο αργότερα, μπαίνοντας στο τέμενος του Ρουμί, που είναι τόπος προσκυνήματος, εισήλθαμε στο εσωτερικό καλύπτοντας υποχρεωτικά τα πόδια μας με νάιλον σακούλες. Μπροστά στις σαρκοφάγους των παλαιών δερβίσηδων, άνδρες και γυναίκες, επισκέπτες από πολλές τοποθεσίες της Τουρκίας, προσεύχονταν πυρετικά. Ηταν μουσλίμ: ολόκληρο το είναι τους παραδομένο στον Δημιουργό, έτοιμοι να κοιτάξουν πίσω από τον θραυσματικό κόσμο που τους περιέβαλλε και να αποκτήσουν θέαση της υπερβατικής πραγματικότητας. Ολος ο κόσμος μια θεοφάνεια. Ετοιμοι –ίσως– ακόμα και να σκοτώσουν για αυτή τη θεοφάνεια.

Η πιο μεγάλη από τις σαρκοφάγους ήταν αυτή του Ρουμί: στην κορυφή της δέσποζε το χαρακτηριστικό δερβίσικο σαρίκι με το τυλιγμένο ύφασμα ολόγυρά του. Στο πλάι μας στεκόταν ένας μεσόκοπος Τούρκος που μας πλησίασε, ικανοποιήθηκε πολύ όταν έμαθε ότι είμαστε Ελληνες και άρχισε να μας μιλά με περισσή ευγένεια σε καλά αγγλικά (πράγμα σπάνιο τόσο βαθιά στην Τουρκία). Τον ρωτήσαμε τι ακριβώς κοιτούσαμε. Μας απάντησε ότι βλέπαμε το μυστικό πρόσωπο του ισλαμισμού. Ο Τζαλάλ αλ Ντιν Ρουμί έβρισκε τον Θεό μέσα από τον αναπνευστικό έλεγχο, τη μουσική και τον εκστατικό χορό. Αποζητούσε την εμπειρία της παρουσίας του Θεού στη ζωή του και την έβρισκε μέσα από τη μουσική και τον χορό. Ο άγνωστος Τούρκος μάς μίλησε και για το «δικρ»: σημαίνει υπενθύμιση και συνδέεται με την πολύωρη ρυθμική επανάληψη του ονόματος του Θεού και του προφήτη Μωάμεθ κατά τη διάρκεια αυτών των τελετουργιών. Η επανάληψη, η αναπνοή, τα τύμπανα, ο λικνισμός του κορμιού ρίχνουν τον δερβίση σε έκσταση. Εχουν έναν πανθεϊσμό οι σούφι τον οποίο εχθρεύονται οι πιο ορθόδοξοι μουσουλμάνοι, μας είπε χαμηλόφωνα, σχεδόν συνωμοτικά. Πολλοί από αυτούς που βλέπαμε ολόγυρά μας, πρόσθεσε, αν ήξεραν λεπτομέρειες για τις πρακτικές των σούφι, δεν θα ήταν τόσο ευχαριστημένοι...

Δεν μάθαμε αν ο εν λόγω κύριος ήταν από το Ικόνιο ή εσωτερικός τουρίστας. Στοιχηματίζω όμως ότι προχθές καταψήφισε τις προτάσεις Ερντογάν.

Στο Ικόνιο, την πιο θρησκευτική πόλη της γείτονος, το «Οχι» θριάμβευσε με 72,9% έναντι 27,1%.