Οι σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας μετά το δημοψήφισμα

Ηεπικράτηση του «Ναι» στο τουρκικό δημοψήφισμα ήταν αναμενόμενη, αν και το αποτέλεσμα ήταν λίαν οριακό. Η μικρή διαφορά και οι καταγγελίες αντιπολίτευσης και διεθνών παρατηρητών ενισχύουν τις υποψίες για περιορισμένης κλίμακας αλλοίωση της ετυμηγορίας, αλλά το αποτέλεσμα δεν αλλάζει: η Τουρκία άλλαξε σελίδα και τα ερωτήματα αφορούν πλέον την επόμενη ημέρα για τη χώρα και τις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο. Ο κ. Ερντογάν πρέπει να διαχειριστεί μια κοινωνία με σταθερά υψηλή πόλωση (ενδιαφέρουσα εξέλιξη και η «απώλεια» όλων σχεδόν των μεγάλων αστικών κέντρων), αλλά έχει μπροστά του ένα ευρύ φάσμα επιλογών: από μια στροφή σε ενωτικό και συμφιλιωτικό λόγο και πράξεις μέχρι τη συνέχιση της σημερινής συγκρουσιακής πολιτικής. Με δεδομένο το απρόβλεπτο του ανδρός, οποιαδήποτε απόπειρα πρόβλεψης είναι αυτή τη στιγμή εξαιρετικά παρακινδυνευμένη. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το μέλλον της δημοκρατίας στην Τουρκία διαγράφεται ζοφερό και ότι η χώρα θα κληθεί στο άμεσο μέλλον να διαχειριστεί σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την πολιτική σταθερότητα, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή και ειρήνη (ιδιαίτερα στο Κουρδικό, όπου δεν μπορούν να αποκλειστούν σοβαρές εξελίξεις στο Β. Ιράκ και στη Συρία).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα έχουν οι συνέπειες του δημοψηφίσματος για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, το Κυπριακό και τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Εδώ θα πρέπει να γίνουν οι ακόλουθες επισημάνσεις: πρώτον, η πρόσφατη αύξηση της έντασης στο Αιγαίο μερικώς μόνο οφείλεται στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία. Συνδέεται πολύ περισσότερο με τις πάγιες τουρκικές θέσεις και επιδιώξεις στο Αιγαίο. Αρα, δεν θα πρέπει να αναμένεται ριζική αλλαγή στην τουρκική συμπεριφορά έναντι ημών. Το ίδιο ισχύει και στο Κυπριακό, όπου η τουρκική στάση υπαγορεύεται από τη διαχρονική αντίληψη των τουρκικών συμφερόντων από σειρά κυβερνήσεων, και όχι μόνο από την περίοδο διακυβέρνησης του ΑΚΡ. Αρα, δεν διαφαίνεται –δυστυχώς– σοβαρή προοπτική ευτυχούς κατάληξης των διαπραγματεύσεων. Δεύτερον, η λειτουργία δημοκρατίας δυτικού τύπου δεν αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση καλών σχέσεων, ή τουλάχιστον την αποτελεσματική διαχείριση προβλημάτων με κάποιο άλλο κράτος. Η Ελλάδα έχει καλές σχέσεις με χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, όπου το πολιτικό σύστημα είναι αρκετά διαφορετικό από το μέσο ευρωπαϊκό. Μια πιο αυταρχική Τουρκία δεν σημαίνει a priori ότι μετατρέπεται σε πιο δύσκολο γείτονα.

Τρίτον, ασφαλώς η Ελλάδα δεν χρειάζεται να διαφοροποιηθεί σημαντικά από τους Ευρωπαίους εταίρους της όσον αφορά την έκφραση ανησυχιών για τη φθίνουσα πορεία της δημοκρατίας στην Τουρκία. Δεν έχει κανένα λόγο όμως να είναι στην πρώτη γραμμή των επικρίσεων, καθώς οι συνέπειες των ευρωτουρκικών εντάσεων γίνονται συνήθως πολύ περισσότερο αισθητές στην Ελλάδα παρά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Επιπλέον, η Αθήνα θα πρέπει να πάρει ανοιχτά θέση κατά της οριστικής διακοπής των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, καθώς μια ανερμάτιστη Τουρκία ενδέχεται να αποτελέσει έναν σαφώς πιο επικίνδυνο γείτονα. Επιπλέον, οφείλουμε να κρατήσουμε ζωντανή την ελπίδα για ένα μεγάλο κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας που εξακολουθεί να αισθάνεται κοντά στις ευρωπαϊκές αξίες.