Τα καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά «ταμπού» της Επταετίας σε μία ημερίδα
Το 1970, μεσούσης της δικτατορίας, η Μαρία Καραβέλα, η Ελληνίδα πρωτοπόρος της περφόρμανς, έδωσε μια παράσταση στην αίθουσα τέχνης Αστορ. Φορούσε τη στολή των κρατουμένων στις φυλακές Αβέρωφ, ενώ στη μέση της σκηνής είχε τοποθετήσει ένα ανδρείκελο πίσω από κάγκελα, σαν μια μικρή φυλακή. Η περφόρμανς δεν άρεσε φυσικά στο καθεστώς, αλλά η αντίδραση ήρθε τη δεύτερη φορά στην γκαλερί Χίλτον. Εκεί χρησιμοποίησε μια καρέκλα ανακριτή, ενώ είχε γράψει τη λέξη «βοήθεια» με κόκκινη μπογιά στον τοίχο, με αποτέλεσμα η αστυνομία να γκρεμίσει την εγκατάσταση και η ίδια να χάσει τη θέση της στο Πολυτεχνείο. «Η περφόρμανς της Καραβέλα ήταν μια από τις καθοριστικές στιγμές της περιόδου που εξέφρασαν την αντίθεση των καλλιτεχνών του εικαστικού χώρου στο καθεστώς της χούντας», λέει στην «Κ» ο διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης Παναγιώτης Μπίκας. Η περίπτωσή της, όπως και η δραστηριότητα του Θεόδωρου, του Γιώργου Αργυράκη στη Γερμανία και του ζωγράφου Δημήτρη Περδικίδη θα εξεταστούν στην ενδιαφέρουσα ημερίδα «Εικαστικές Τέχνες και Αρχιτεκτονική κατά την επταετία 1967-1974», που διοργανώνεται από την Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ στη Θεσσαλονίκη (28/4). Η ημερίδα θα αγγίξει ορισμένα θέματα-ταμπού, όπως μας εξηγούν οι διοργανωτές, στους τομείς των εικαστικών και της αρχιτεκτονικής.
Στον χώρο των εικαστικών θα εξεταστεί η συμπεριφορά της θεσμικής τέχνης αλλά και η εικαστική κίνηση των γκαλερί κατά τη διάρκεια της Επταετίας. «Νομίζω ότι ανατρέπεται η εικόνα ότι υπήρχε “τέχνη” της δικτατορίας. Το καθεστώς είχε μια δική του αισθητική, είχε κιτς, αλλά υπήρχε και μια συνέχεια από το ’60 που συνεχίστηκε και το ’70. Χωρίς φυσικά να παραβλέπουμε το θεσμικό όριο του ’67 και τα όσα προκάλεσε», σημειώνει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης του ΑΠΘ Λία Γυιόκα.
Ξεχωριστά θα εξεταστούν οι Πανελλήνιες Εκθέσεις στο Ζάππειο Μέγαρο, οι οποίες συνεχίστηκαν αλλά «στιγματίστηκαν» για το καθεστώς όταν ο Κλέαρχος Λουκόπουλος αρνήθηκε να παραλάβει το κρατικό βραβείο το 1972 σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το καθεστώς. «Η άρνηση του Λουκόπουλου ήταν μια καθοριστική στιγμή για τον καλλιτεχνικό κόσμο, όπως και η εξορία της χαράκτριας Βάσως Κατράκη, που ήταν μία από τις εμβληματικές μορφές της εποχής. Δεν ήταν όμως όλοι οι καλλιτέχνες ίδιοι. Οι περισσότεροι προσπάθησαν να συντονιστούν με τη νέα κατάσταση», υπογραμμίζει ο κ. Μπίκας και σε πολλές περιπτώσεις διακρίνεται από τους νεότερους μελετητές το φαινόμενο της αυτολογοκρισίας ως ένας άλλος βραχίονας καταστολής από την πλευρά της χούντας.
Θέμα-ταμπού αποτελεί και ο χώρος της αρχιτεκτονικής στην περίοδο της χούντας, οι διαγωνισμοί, οι συνεργασίες και τα έργα που κατασκευάστηκαν τότε. Η συνέχιση έργων που ξεκίνησαν με προηγούμενες κυβερνήσεις, αλλά κυρίως η θεμελίωση νέων, μεγάλων σε μέγεθος και έκταση, προστέθηκαν στο αφήγημα της χούντας για πρόοδο και ανάπτυξη. «Τα εγκαίνια μεγάλων έργων, όπως ο Πύργος των Αθηνών, ήταν στην ημερήσια διάταξη των “Επίκαιρων” της εποχής και βλέπουμε ότι αλλάζει η κλίμακα, τα έργα γίνονται πιο τολμηρά στη χωροθέτηση τους, είναι κοντά σε μνημεία ή στον αιγιαλό, όπως μεγάλες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις», επισημαίνει ο αρχιτέκτων μηχανικός Σταύρος Αλιφραγκής, που θα παρουσιάσει την προπαγανδιστική χρήση των «Επίκαιρων» σε σχέση με τις κατασκευές της περιόδου.
«Νομίζω ότι ανατρέπεται η εικόνα ότι υπήρχε “τέχνη” της δικτατορίας», λέει η ιστορικός τέχνης Λία Γυιόκα.