Η «ελαφριά» εκδοχή του καιρού μας
Εντυπώσεις από τη φετινή Μπιενάλε Βενετίας
Τα περίπτερα που ξεχώρισαν και οι μικρής ή μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεις φτιαγμένες με το χέρι.
Μια Μπιενάλε λιγότερο σκοτεινή και δυστοπική από την προηγούμενη του 2015, άνοιξε τις πόρτες της το περασμένο Σάββατο στη Βενετία. Η μεγαλύτερη εικαστική διοργάνωση στον κόσμο επωμίζεται κάθε διετία το καθήκον να μας δείξει την ιεράρχηση των θεμάτων και των τάσεων σύμφωνα με τους καλλιτέχνες, το καινούργιο στην έκφραση της τέχνης (και βέβαια, για να μην ξεχνιόμαστε, το ευπώλητο στους μεγάλους συλλέκτες). «Ιθύνων νους» της φετινής έκθεσης με τίτλο «Viva Arte Viva» είναι η Γαλλίδα επιμελήτρια του κέντρου Πομπιντού Κριστίν Μασέλ, που δίνει την έμφαση στους ίδιους τους εικαστικούς δημιουργούς, σε μια Μπιενάλε «με τους καλλιτέχνες, για τους καλλιτέχνες, από τους καλλιτέχνες», όπως τονίζει στο μανιφέστο της.
Η πρώτη αίσθηση από το Αρσενάλε και τα Τζαρντίνι είναι ότι όντως ο σκοπός της δεν είναι να θέσει τα βαριά πολιτικά ερωτήματα του καιρού μας, αλλά να παρουσιάσει μια πιο ευχάριστη, ελαφριά και τακτοποιημένη εκδοχή τού τι μπορεί να είναι η τέχνη σήμερα. Από τους 120 καλλιτέχνες λίγοι είναι οι πολύ γνωστοί (ανάμεσά τους η Κίκι Σμιθ, ο Φραντς Βεστ, ο Ολαφουρ Ελίασον και ο Γκαμπριέλ Ορόσκο) και οι υπόλοιποι που έρχονται από κάθε γωνιά του κόσμου είναι εντεταγμένοι σε εννέα διαφορετικές ενότητες με τίτλους όπως «Περίπτερο των χρωμάτων», «των σαμάνων», «της γης», «των παραδόσεων» κ.ο.κ. Μεγάλη βαρύτητα έχει με έναν τρόπο η χειροτεχνία, σε εγκαταστάσεις μικρής ή μεγάλης κλίμακας φτιαγμένες με το χέρι. Από την εικαστικό Μάχα Μαλού από τη Σαουδική Αραβία, που κάνει μια εγκατάσταση με 2.400 κασέτες, ώς τον Bραζιλιάνο Ερνέστο Νέτο, που έχει φτιάξει ένα τεράστιο δίχτυ σχηματίζοντας μια καλύβα. Συμμετοχή στην κεντρική έκθεση έχει και ο δικός μας, ιδιαίτερα αξιόλογος καλλιτέχνης, Γιώργος Σαπουντζής, που κάνει καριέρα στο εξωτε- ρικό. Παρουσιάζει έργο του στο Αρσενάλε, που είναι μια εγκατάσταση και ένα βίντεο.
Το ελληνικό περίπτερο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Ο κινηματογραφιστής και εικαστικός Γιώργος Δρίβας με εθνικό επίτροπο τον Ορέστη Ανδρεαδάκη (και φορέα υλοποίησης το ΕΜΣΤ) παρουσιάζει το «Εργαστήριο Διλημμάτων». Το σενάριο αφορά ένα επιστημονικό εργαστήριο στο εξωτερικό με Ελληνα επικεφαλής, που αναζητεί θεραπεία για την ηπατίτιδα τη δεκαετία του ’60. Το πείραμά τους μαγνητοσκοπεί ένας σκηνοθέτης. Τα αποσπάσματά του αυτά χάθηκαν και ξαναβρέθηκαν πρόσφατα επιτρέποντάς μας να μάθουμε τι συνέβη τότε.
Κάποια στιγμή, κατά την έρευνα, εμφανίζεται μια νέα ομάδα κυττάρων, που για να επιβιώσουν θα πρέπει να προσκολληθούν στα υπάρχοντα. Οι επιστήμονες διχάζονται για το ποια θα πρέπει να είναι η μοίρα τους, καθώς, αν δεν συνενωθούν με τα παλιά, θα πεθάνουν, υπάρχει όμως και η πιθανότητα η κίνηση αυτή να έχει καταστροφικά αποτελέσματα για το πείραμα. Το τεράστιο δίλημμα του τι πρέπει να γίνει είναι μια αλληγορία που αφορά βέβαια το μεταναστευτικό κύμα των ημερών μας και διασυνδέεται στο έργο και με τις «Ικέτιδες», την τραγωδία του Αισχύλου, το πρώτο γνωστό κείμενο στην ανθρωπότητα που αναφέρεται στο άσυλο.
Ο Δρίβας έχει μετατρέψει το περίπτερό μας σε μια σκοτεινή λαβυρινθώδη διαδρομή δύο επιπέδων που καταλήγει στην κεντρική προβολή. Ενδιαμέσως βλέπουμε αποσπασματικά βίντεο και ήχους, στα οποία πρωταγωνιστούν Ελληνες ηθοποιοί (Γιώργος Κοτανίδης, Λάζαρος Γεωρ- γακόπουλος, Πολύδωρος Βογιατζής, Κόρα Καρβούνη, Πάνος Καλοφωλιάς και Ρένα Κυπριώτη) που συμμετέχουν στο πείραμα ή στις αποφάσεις γι’ αυτό. Στο κεντρικό βίντεο εμφανίζεται και η Σαρλότ Ράμπλινγκ. Ο Δρίβας τολμά να αναζητήσει στην αρχαία ελληνική τραγωδία την πρώτη διατύπωση ενός επίκαιρου διλήμματος. Η ιδέα του είναι δυνατή, η υλοποίησή της, με την ηθελημένα θραυσματική αφήγηση, αποδυναμώνει λίγο την ισχυρή σύλληψη. Πρόκειται όμως για μια πολύ καλή προσπάθεια, σε μια εποχή δύσκολη, με όλη την ελληνική ομάδα να βάζει τα δυνατά της.
Το νικητήριο περίπτερο φέτος ήταν αυτό της Γερμανίας, που φιλοξένησε την περφόρμανς της εικαστικού Ανε Ιμχοφ με τίτλο «Φάουστ», ενώ καλές κριτικές πήραν τα περίπτερα της Αμερικής και της Αυστραλίας.