Υγιής, βιώσιμη ανάπτυξη με φιλελεύθερο πρόσημο
Μια ανάλυση που τολμά να ακουμπήσει την ελληνική πραγματικότητα με ρεαλισμό
ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΑΪΡΗΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ Ποια Ανάπτυξη; Σχεδιασμένη Δημιουργική Αναρχία εκδ. Σιδέρη, σελ. 374
τελευταία να ξεπροβάλλουν σιγά σιγά φωνές που τολμούν να αμφισβητήσουν το τυραννικό κατεστημένο της ελληνικής πολιτικής ορθότητας του κυρίαρχου κρατισμού. Αυτό συμβαίνει με το τελευταίο βιβλίο των γνωστών συγγραφέων και μελετητών Αντώνη Ζαΐρη και Γιώργου Σταμάτη, «Ποια Ανάπτυξη; Σχεδιασμένη Δημιουργική Αναρχία». Τολμώντας να ακουμπήσουν την πραγματικότητα με ρεαλισμό, εκεί που παλαιότερα ακούγονταν μονάχα ευχολόγια για τον ταλαιπωρούμενο λαό και την άκαρδη πλουτοκρατία, οι συγγραφείς αναλύουν τα δεδομένα της οικονομικής πραγματικότητας και τις προοπτικές μιας πραγματικής ανάπτυξης.
Η εικόνα που αναδύεται δεν είναι πάντα ρόδινη. Η ανάπτυξη δεν αποτελεί οικονομικό αυτοσκοπό. Μια ανάπτυξη, όμως, που θεμελιώνει μια ισχυρή, δημιουργική και με αντοχή στον χρόνο οικονομία, αποτελεί τον μοναδικό δρόμο για κοινωνική προστασία και εθνική υγεία.
Οι σελίδες της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας αυτής δουλειάς μας οδηγούν επαγωγικά από την ιστορία της μεταπολεμικής μας οικονομίας, στο γιατί φθάσαμε στην κρίση και στη συνέχεια σε ένα «ιδανικό» μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, για να καταλήξουν τελικά στον ρεαλισμό, σε αυτά δηλαδή που πιστεύουν ότι πραγματικά μπορεί να γίνουν.
Η προσέγγισή τους γίνεται αναπόφευκτα φιλελεύθερη, διευκολύνοντας τον αναγνώστη να κατανοήσει τα διαχρονικά χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως καταθέτουν καινοτόμες και σαφώς τεκμη- ριωμένες ιδέες για την πορεία προς ένα αισιόδοξα φιλόδοξο αύριο. Η άποψή τους συνίσταται στο ότι η κρίση δεν έχει κυκλικό, αλλά διαρθρωτικό χαρακτήρα. Οτι δεν υπάρχει δηλαδή πρόβλημα ζήτησης κυρίως, αλλά παραγωγής, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας. Πώς αντιμετωπίζεται το πρόβλημα;
Τη λύση την ονομάζουν «Σχεδιασμένη Δημιουργική Αναρχία». Τι συμβολίζουν αυτές οι έννοιες;
Σχεδιασμένη, γιατί τόσα χρόνια ύφεσης, παραγωγικής αποδυνάμωσης και κοινωνικής υποβάθμισης, δεν επιτρέπουν την έλλειψη σχεδίου. Οχι βέβαια κάποιας σχεδιασμένης οικονομίας. Αλλά σχεδίου δημιουργίας θεσμών. Δηλαδή, σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές και πραγματικές μεταρρυθμίσεις.
Δημιουργική, μέσω κινήτρων (φορολογικών, ασφαλιστικών, διοικητικών, εμπορικών, χρηματοδοτικών, υποστηρικτικών κ.ά.), ώστε οι οικονομικές δράσεις να στραφούν προς διεθνώς εξαγώγιμες παραγωγικές δραστηριότητες, με ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και μεγάλες ευκαιρίες ανάπτυξης.
Αναρχία, τέλος, κάτι που υπονοεί ότι πρέπει να αφεθεί ελεύθερος, χωρίς περιττούς παρεμβατισμούς, ο Ελληνας επιχειρηματίας, για να αποκαλυφθούν ο δυναμισμός, η ευελιξία, η φαντασία, και η ευφυΐα του! Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ναυτιλίας, η οποία μεγαλουργεί διεθνώς, ακριβώς επειδή έχει γλιτώσει από τον θανάσιμο εναγκαλισμό της γραφειοκρατίας, των αγκυλώσεων του κρατικού παρεμβατισμού και του αθέμιτου ανταγωνισμού όσων προστατεύονται από το πολιτικό σύστημα.
Ανάπτυξη δηλαδή σε πλαίσιο σαφών κανόνων, δίχως περιορισμούς και άνευ προστασίας. Με οδό το λιγότερο κράτος στα γρανάζια λειτουργίας και ανάπτυξης της οικονομίας και της αγοράς. Μια υγιής και βιώσιμη ανάπτυξη δεν αρκείται μόνον στην αύξηση του ΑΕΠ, αλλά στην ισόρροπη αύξηση και των τριών πυλώνων που την απαρτίζουν (επενδύσεις, εξαγωγές και κατανάλωση).
Αυτό όμως απαιτεί παράλληλα την ύπαρξη συγκεκριμένων προϋποθέσεων όπως: Πολιτική σταθερότητα, Δημοσιονομική υγεία, Φορολογική σταθερότητα, Ανοιχτή και μη προστατευόμενη οικονομία (κάτι που ενισχύει τον υγιή ανταγωνισμό), Λειτουργική δημόσια διοίκηση, Υγιές σύστημα χρηματοδότησης. Ολα αυτά βέβαια προϋποθέτουν κράτος σοβαρό, απαλλαγμένο από τις αγκυλώσεις του πελατειακού συστήματος, των κυκλωμάτων των λογής γνωστών και κουμπάρων στο πλαίσιο μιας κοινωνίας εξορθολογισμού και αντιγραφειοκρατικής δυναμικότητας.
Οι συγγραφείς εκφράζουν και στοιχειοθετούν την άποψη ότι το κυριότερο εμπόδιο για την ανάπτυξη αποτελεί η ανυπαρξία στέρεων θεσμών. Είναι εύκολο, συνεπώς, να καταλάβουμε γιατί η συμμαχία πολιτικού συστήματος και προσοδοθηρικών και παρασιτικών ομάδων πολέμησαν με τόσο σθένος κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης. Προφανώς, γιατί μόνον θεσμοί «a la carte» εξυπηρετούν αποτελεσματικά το πελατειακό πολιτικό σύστημα.
Γι’ αυτό και επιλέγουν να «κλείσουν» το βιβλίο τους δηλώνοντας ότι: «Δεν υπάρχει πλούτος χωρίς παραγωγή. Δεν υπάρχει κοινωνική φροντίδα χωρίς πλούτο. Δεν υπάρχει δικαιοσύνη χωρίς ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Δεν υπάρχει ισότητα χωρίς ελευθερία. Δεν υπάρχει πλούτος χωρίς ελευθερία. Δεν υπάρχουν όλα αυτά μέσα σε ένα πελατειακό πολιτικό σύστημα».
Η ανάλυσή τους φέρνει στον νου το μνημειώδες εγχείρημα των Daron Acemoglu και James A. Robinson, Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty (2013), αλλά με σαφείς ελληνικούς προσδιορισμούς και φρεσκάδα νέων επιχειρημάτων. Για να κεφαλαιοποιηθούν τα ευρήματα τελευταίων δημοσκοπήσεων που βρίσκουν τους Ελληνες να μη λατρεύουν πια τόσο πολύ τον δημόσιο τομέα και να επιθυμούν στροφή στον δυναμισμό του ιδιωτικού, τέτοια βιβλία είναι παραπάνω από απαραίτητα. Είμαι σίγουρος πως ο Αντώνης Ζαΐρης και ο Γιώργος Σταμάτης θα συνεχίσουν την προσπάθεια μπολιάσματος της ελληνικής οικονομικής σκέψης με έργα παρόμοιου προβληματισμού προς την κατεύθυνση πάντα των ελεύθερων οικονομικών επιλογών. * Ο κ. Ανδρέας Ανδριανόπουλος είναι πρώην υπουργός και συγγραφέας των «Οι Περιπέτειες του Φιλελευθερισμού στην Ελλάδα» (Αρμός, 2014) και «Αφήγημα Ελευθερίας» (Επίκεντρο, 2016).
Οι δύο συγγραφείς στοιχειοθετούν την άποψη ότι το κυριότερο εμπόδιο για την ανάπτυξη αποτελεί η ανυπαρξία στέρεων θεσμών.