Ο ΠΟΥ ως Κασσάνδρα, η Αφρική και η «σφήνα» της Κίνας
Εδώ και μήνες ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκλιπαρεί τις πλούσιες χώρες να μην επισπεύδουν τη χορήγηση ενισχυτικών δόσεων και δη στον γενικό πληθυσμό, τη στιγμή που παραμένει τόσο χαμηλό το ποσοστό εμβολιασμού, ακόμη και με μία δόση, στους κατοίκους των αναπτυσσόμενων χωρών. Η ανισότητα αυτή αποτελεί σκάνδαλο, είχε πει πρόσφατα ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους. Mέχρι στιγμής μόνο το 7,3% των Αφρικανών είναι πλήρως εμβολιασμένο έναντι 58% σε ΗΠΑ και Ευρώπη, όπου άρχισε ήδη να χορηγείται ευρέως η τρίτη δόση. «Κάθε μέρα γίνονται παγκοσμίως έξι φορές περισσότερες ενισχυτικές δόσεις διεθνώς απ' ό,τι πρώτες δόσεις σε αναπτυσσόμενες χώρες», είχε πει ο Τέντρος Γκεμπρεγέσους, ζητώντας να σταματήσει άμεσα αυτή η δυσαναλογία στην κατανομή των εμβολίων και να θωρακιστούν υγειονομικοί, ηλικιωμένοι και ανοσοκατεσταλμένοι στις φτωχές χώρες.
Η αγωνία του επικεφαλής του ΠΟΥ δεν αφορούσε μόνο τους απροστάτευτους κατοίκους των αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά και τον κίνδυνο ανάπτυξης νέων επικίνδυνων στελεχών σε αυτές και την εξαγωγή τους στον υπόλοιπο κόσμο. Οι φόβοι του επιβεβαιώθηκαν με τον εντοπισμό του νέου στελέχους Β.1.1.529 στη Νότια Αφρική, που βαφτίστηκε την
περασμένη εβδομάδα «Oμικρον» και χαρακτηρίστηκε «στέλεχος που εμπνέει ανησυχία». Το πλέον ανησυχητικό εύρημα είναι πως περιέχει 32 μεταλλάξεις στα γονίδια της πρωτεΐνης-ακίδας που χρησιμοποιεί ο ιός προκειμένου να εισβάλει στα ανθρώπινα κύτταρα. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί η ακριβής καταγωγή του νέου στελέχους, ένα από τα επικρατέστερα σενάρια είναι πως επωάστηκε στον οργανισμό κάποιου ασθενούς με
χαμηλό ανοσοποιητικό, ενδεχομένως με HIV, όπου είχε τον χρόνο να δημιουργήσει τη σωρεία μεταλλάξεων και συνεπώς το καθιστούν εξαιρετικά απειλητικό. Αν είχε εισακουστεί ο ΠΟΥ και είχαν εμβολιαστεί εγκαίρως οι ανοσοκατεσταλμένοι στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ίσως είχε αποτραπεί η εμφάνιση της «Ομικρον».
Οχι μόνο δεν συνέβη αυτό, όμως, αλλά η Νότια Αφρική που πρώτη εντόπισε και ενημέρωσε τους αρμόδιους διεθνείς φορείς για το νέο στέλεχος, τιμωρήθηκε για τη διαφάνειά της με παγκόσμιο ταξιδιωτικό αποκλεισμό. Μετά την ανακοίνωση, η μία χώρα μετά την άλλη αποφάσισαν να κλείσουν τα σύνορά τους με την αφρικανική
χώρα και τις γειτονικές της, στέλνοντας έτσι μια έμμεση προειδοποίηση σε όσους θελήσουν μελλοντικά να πράξουν κάτι αντίστοιχο ότι κινδυνεύουν με διεθνή απομόνωση.
Οπως αποδείχθηκε, ωστόσο, ούτε η αναστολή ταξιδιών είναι αποτελεσματικό μέτρο για την αναχαίτιση της εξάπλωσης του
νέου στελέχους, που αυτήν την εβδομάδα βρέθηκε όχι μόνο στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, αλλά και σε δεκάδες άλλες χώρες του κόσμου. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις υγειονομικές αρχές στην Ολλανδία, το στέλεχος βρισκόταν ήδη στη χώρα μία εβδομάδα πριν από τον εντοπισμό της στη Νότια Αφρική. To κλείσιμο συνόρων έχει ξαναβρεθεί στο επίκεντρο αντιπαραθέσεων ως αναποτελεσματικό και άδικο μέτρο στη διάρκεια υγειονομικών κρίσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κρίση του Εμπολα το 2014, όταν αντίστοιχες απαγορεύσεις είχαν διακόψει τη ροή φαρμακευτικού και ιατρικού υλικού.
«Η εξέχουσα επιστήμη θα έπρεπε να εγκωμιάζεται, όχι να τιμωρείται», σχολίασε το υπουργείο Εξωτερικών της Νότιας Αφρικής, λέγοντας ότι οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί εις βάρος της χώρας είναι σαν να ποινικοποιείται η ανάλυση της γονιδιακής αλληλουχίας του στελέχους στα προηγμένα εργαστήρια της χώρας. «Αυτά τα μέτρα βασίζονται στην πολιτική και όχι στην επιστήμη. Είναι λάθος. Γιατί κλειδώνουμε την Αφρική, όταν το στέλεχος βρίσκεται ήδη σε τρεις ηπείρους;» ήταν η εύλογη απορία του Αλογιάντε Αλακίγια, επικεφαλής της συμμαχίας για τη διανομή εμβολίων της Αφρικανικής Ενωσης. Πράγματι, ουδείς σκέφτηκε να αποκόψει το Ηνωμένο Βασίλειο από τον υπόλοιπο κόσμο, όταν έγινε εκεί κυρίαρχο το στέλεχος «Δέλτα». Επιπλέον, ερευνητές στη Νότια Αφρική διαμαρτύρονται ότι ο ταξιδιωτικός αποκλεισμός θα μπορούσε να στερήσει από το εγχώριο επιστημονικό δυναμικό πολύτιμα αντιδραστήρια για τη μελέτη του νέου στελέχους.
Μειωµένες επενδύσεις
To κενό της Δύσης και την αγανάκτηση της απομονωμένης ηπείρου έσπευσε να εκμεταλλευθεί και σε αυτήν τη συγκυρία η Κίνα, που υποσχέθηκε ένα δισ. δόσεις εμβολίων για την Αφρική, επιδιδόμενη στην προσφιλή της διπλωματία των εμβολίων. Ωστόσο ο Economist διαπιστώνει –στο τελευταίο του τεύχος– πως η Κίνα μάλλον αρχίζει να χάνει το ενδιαφέρον της για επενδύσεις στην Αφρική. Αυτήν την εβδομάδα ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ δεσμεύθηκε ότι το Πεκίνο θα επενδύσει 40 δισ. δολάρια σε αφρικανικές χώρες τα επόμενα τρία χρόνια, ένα ποσό κατά 33% χαμηλότερο συγκριτικά με τις προηγούμενες τριετίες. Η μείωση αυτή είναι, σύμφωνα με οικονομολόγους, μια ένδειξη πως η Κίνα βλέπει ότι οι τοποθετήσεις της αποφέρουν μειωμένα κέρδη στην ίδια. Ολα αυτά έρχονται σε μια στιγμή που ο ΟΗΕ διαπιστώνει αυξημένες ανάγκες για ανθρωπιστική βοήθεια στην περιοχή, καθώς η πανδημία μπαίνει στον τρίτο της χρόνο.
Eρευνητές διαμαρτύρονται ότι ο ταξιδιωτικός αποκλεισμός χωρών στη Μαύρη Ηπειρο θα μπορούσε να στερήσει από το εγχώριο επιστημονικό δυναμικό πολύτιμα αντιδραστήρια για τη μελέτη του νέου στελέχους.