Η Επανάσταση του '21 σαν λυρικό έργο
Ο Γιώργος Κουρουπός και η Ιουλίτα Ηλιοπούλου στην «Κ»
και αν είναι ένας Ελληνας συνθέτης, όση ευαισθησία και αν χαρακτηρίζει μια Ελληνίδα ποιήτρια, όσες φορές και αν οι δυο τους έχουν συνεργαστεί, το να γράψουν τη μουσική και το λιμπρέτο για μια όπερα του 21ου αιώνα που αναφέρεται στο 1821, δεν μπορεί παρά να τους προκαλεί πρωτόγνωρα αισθήματα ευθύνης, δέους και δημιουργικής επιθυμίας. Ο λόγος για τον Γιώργο Κουρουπό και την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, που έπειτα από μια ανάθεση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών ολοκλήρωσαν το λυρικό έργο «Ελπίς Πατρίδος», το οποίο θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 8 και την Παρασκευή 10 Δεκεμβρίου, στις 8 μ.μ., στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη.
Είχαν βέβαια μια πηγή έμπνευσης ανεξάντλητη. «Ανέκαθεν η Ελληνική Επανάσταση με προκαλούσε ως θέμα», λέει ο Γιώργος Κουρουπός, «όχι μόνο ως πηγή έμπνευσης, αλλά και ως γεγονός εξαιρετικό και παράδοξο, που μόνο η θεωρία της φυσικής επιστήμης μπορεί να εξηγήσει, ως αποτέλεσμα της άθροισης και της συνισταμένης των διαφορετικών δυνάμεων που ασκούνται σ' ένα σώμα. Επρεπε να ξαναδιαβάσω πολλές πηγές της Ιστορίας, για να ξεδιαλύνω το πλήθος, την ένταση και την κατεύθυνση των διαφορετικών δυνάμεων που συνέτειναν στην ανάσταση του ελληνικού κράτους».
Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου προσθέτει το εξής: «Η Ιστορία», λέει, «οι πηγές, τα βιβλία αναφοράς ήταν ένας βασικός βοηθός για να αποσαφηνιστούν με ακρίβεια και οι δικές μου προθέσεις. Ωστόσο, δεν αντλεί κανείς τόσο την έμπνευση από τα διαβάσματά του – μάλλον ανανεώνει και βαθαίνει τη γνώση του. Κυρίως στραφήκαμε στη μελέτη της ιδεολογικής προετοιμασίας της περιόδου πριν από την επανάσταση, σε κείμενα του Ελληνικού και Γαλλικού Διαφωτισμού που επηρέασαν και συνέβαλαν στην αφύπνιση των Ελλήνων. Η Ελληνική Νομαρχία, αίφνης, υπήρξε εξαιρετικά σημαντική προς αυτήν την κατεύθυνση. Αλλωστε με αποσπάσματα από αυτό το κείμενο ξεκινάει η πρώτη σκηνή, που διαδραματίζεται στο παρόν».
Στην όπερα «Ελπίς Πατρίδος», τα ιστορικά γεγονότα συναντούν τη μυθοπλασία. Ενας σύγχρονος ερευνητής, ο Πέτρος, μελετά τα κείμενα των αρχών του 19ου αιώνα που στόχο είχαν να αφυπνίσουν τους σκλαβωμένους Ελληνες. Απορροφημένος από τη μελέτη, ταξιδεύει νοερά στο παρελθόν. Συναντά Γιώργος Κουρουπός Ηλιοπούλου.
Στην όπερα «Ελπίς Πατρίδος», τα ιστορικά γεγονότα συναντούν τη μυθοπλασία. Ενας σύγχρονος ερευνητής, ο Πέτρος, ταξιδεύει νοερά στο παρελθόν.
τον Ρήγα της «Χάρτας», αλλά και μια οικογένεια από τη Σμύρνη, ο πατέρας της οποίας είναι Φιλικός και φορέας των ιδεών για την αυτοδιάθεση των λαών, ενώ η κόρη, η Λευθερίνα, οδηγεί τον Πέτρο και στην αφύπνιση του έρωτα. Ο ίδιος συμμετέχει σε ιστορικά γεγονότα, διασταυρώνεται με πρόσωπα σημαντικά όσο ο Καποδίστριας και οι Ηρωες Αγωνιστές, αλλά και παίρνει μέρος στην ένοπλη δράση, αποχαιρετώντας τη Λευθερίνα με την υπόσχεση μιας ελεύθερης ζωής. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι της Νίκης Ψυχογιού, ενώ την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών διευθύνει ο Μίλτος Λογιάδης.
Με ποιες μουσικές πινελιές χρωματίζονται τόσοι χαρακτήρες μιας τόσο περίπλοκης ιστορικής συνθήκης; «Είναι αλήθεια πολύ διαφορετικοί οι χαρακτήρες του έργου», αποκρίνεται ο Γιώργος Κουρουπός, «κι αυτό ασφαλώς επηρεάζει τον τρόπο μελοποίησης του κάθε ρόλου. Ο Πέτρος –τον υποδύεται ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος– είναι σοβαρός διανοούμενος, ψύχραιμος, αλλά και συναισθηματικός. Η Λευθερίνα –την ερμηνεύει η Θεοδώρα Μπάκα– είναι η τρυφερή, ευαίσθητη, αλλά και τολμηρή κόρη μιας οικογένειας στη Σμύρνη, την εποχή της Επανάστασης. Ο πατέρας –ο Τάσος Αποστόλου– σοβαρός, συντηρητικός, αλλά και τίμιος και μαχητικός. Η σύζυγός του –η Ειρήνη Καράγιαννη– δυναμική, αλλά και τρυφερή μητέρα. Ο γιος τους, Ανδρέας –ο Βασίλης Καβάγιας– είναι ιδεολόγος, αθώος, παρορμητικός. Ο Ρήγας Φεραίος –Γιάννης Καλύβας– οραματικός αλλά και δυναμικός. Ο Καποδίστριας –Πέτρος Μαγουλάς– σοβαρός, επιφυλακτικός, προσεκτικός. Δεδομένου ότι η μελοποίησή μου επηρεάζεται ιδιαίτερα από το κείμενο, όλοι οι χαρακτήρες είναι διαφορετικοί».
Το κείμενο έχει τις δικές του απαιτήσεις. Στη διάρκεια της σύνθεσης του έργου, λέει ο Γιώργος Κουρουπός, συζητούσαν διεξοδικά για τα πάντα με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ενώ υπήρχαν και περιπτώσεις που μια μόνη λέξη μπορεί να τους ταλαιπωρούσε μια ολόκληρη μέρα. Η ποιήτρια συμφωνεί ότι η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε συνθέτη και λιμπρετίστα είναι απόλυτη. «Αλλωστε», συνεχίζει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, «γράφοντας σκεφτόμουν πάντα ότι γράφω για μουσική, προσπαθώντας ο λόγος μου να βρίσκεται στο μεταίχμιο ποίησης και θεάτρου. Συζητούσα πολύ με τον Γιώργο, πριν, αλλά και μετά την πρώτη δική μου γραφή, για τη δομή και τη διαμόρφωση που χρειαζόταν. Πολλές φορές ξαναέγραψα κάποιες άριες, ώστε να μπουν σε συγκεκριμένες συλλαβές και τονισμούς – κι ας ήταν ελεύθερος στίχος».
Το νόημα του 1821 σήμερα
Πέραν όμως του έργου, ποιο είναι για τους δύο δημιουργούς το νόημα του 1821 σήμερα; «Τώρα που χρειάστηκε να ξαναδιαβάσω προσεκτικά πολλές μελέτες και άρθρα για την Ελληνική Επανάσταση», απαντά ο Γιώργος Κουρουπός, «αυτό που αισθάνομαι είναι πόσο μεγαλειώδες, αλλά και απίθανο, στα όρια του απίστευτου, είναι το γεγονός της επιτυχίας της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και πόσο εύθραυστη παραμένει και σήμερα η ελευθερία μας». Η Ιουλίτα Ηλιοπούλου κάνει λόγο για ένα νόημα «δύναμης και ελπίδας», που το συνοψίζει ως εξής: «Οταν το φαινομενικά αδύνατο γίνεται δυνατό, έστω και μετά τετρακόσια χρόνια, γεννά πίστη στη θέληση του ανθρώπου· πίστη, ότι κάτι που επιθυμείς σφόδρα ή που αγαπάς, όσο παράτολμο και εάν είναι, μπορεί να πραγματωθεί. Αυτή η επιθυμία “δεν σώνεται όσο επιμένεις”, όπως γράφω στο έργο. Το νόημα της επανάστασης, για μένα, υπάρχει πάντα ως το διαχρονικό ιδανικό ελευθερίας που μας κινητοποιεί».