Μυθιστόρημα ρεαλισμού και ιστορία φαντασμάτων
Το σκάνδαλο Μάντοφ ως «καμβάς»
μτφρ: εκδ.
σελ.
Μπέρναρντ Λ. Μάντοφ (1938-2021), διευθυντής του χρηματιστηρίου Nasdaq, έστησε την πιο προσοδοφόρο κομπίνα τύπου Πόντσι, δηλαδή τη μεταφορά ανύπαρκτων χρηματικών ποσών μεταξύ λογαριασμών επενδυτών, η οποία κατέρρευσε λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης τον Δεκέμβριο του 2008. Ο Μάντοφ καταδικάστηκε σε ισόβια φυλάκιση το 2009, φεύγοντας από τη ζωή φέτος τον Απρίλιο. Βασισμένη στα γεγονότα αυτού του αληθινού οικονομικού σκανδάλου, η Νεοϋορκέζα συγγραφέας Εμιλι Σεντ Τζον Μάντελ δημιουργεί τον κεντρικό χαρακτήρα Τζόναθαν Αλκάιτις, πάμπλουτο επιχειρηματία, καταχραστή τεράστιων κερδών μέσω της επενδυτικής εταιρείας του στο Μανχάταν.
Το απομονωμένο πεντάστερο Ξενοδοχείο Κάιετ, ιδιοκτησίας του Αλκάιτις, ένα παλάτι από γυάλινες
τζαμαρίες μέσα στους κέδρους της νήσου Βανκούβερ στη Βρετανική Κολομβία (γενέτειρα της συγγραφέως), γίνεται το μοιραίο σύμβολο μιας γέφυρας μεταξύ πραγματικότητας και αντικατοπτρισμών/ ψευδαισθήσεων των θυμάτων που έπληξε το οικονομικό του έγκλημα.
Η πλοκή ξεκινά τον Δεκέμβριο του 2018. Μια φωνή ανθρώπου αναρωτιέται, αφού περιγράψει το σοκ της πτώσης του από την κουπαστή ενός πλοίου μέσα σε γιγάντια κύματα καταιγίδας: «Πού είμαι; Ούτε μέσα ούτε έξω απ' τη θάλασσα, δεν νιώθω κρύο πια, ούτε και τίποτα άλλο εδώ που τα λέμε, έχω συναίσθηση ενός ορίου, αλλά δεν μπορώ να καταλάβω σε ποια πλευρά είμαι, και φαίνεται ότι μπορώ να κινηθώ ανάμεσα στις αναμνήσεις όπως μπαίνεις από το ένα δωμάτιο στο άλλο». Είναι η Βίνσεντ, μπαργούμαν του ξενοδοχείου Κάιετ, η οποία θα ζήσει την παραμυθένια ζωή ως «γυναίκατρόπαιο», πληρωμένη συνοδός και δήθεν σύζυγος πλάι στον Αλκάιτις, μεταξύ 2005-2008. Η Βίνσεντ πρωτοσυναντά τον Τζόναθαν στο λόμπι του Κάιετ, βλέποντας τη γνωριμία τους σαν μια ευκαιρία ζωής.
Η συγγραφέας περιπλέκει δεξιοτεχνικά την αφήγηση ενός μυθιστορήματος ρεαλισμού με μια ιστορία φαντασμάτων. Σε έναν μεταιχμιακό χώρο, το συνειδησιακό φάσμα των ηρώων της καταρρίπτει τα όρια της ανθρώπινης υλικής υπόστασης. Ο Αλκάιτις φέρνει επαναληπτικά στον νου του την «αντιζωή», απολαμβάνοντας φαντασιακά πολυπρισματικές
εκδοχές της προηγούμενης χλιδής που τον περιέβαλλε ώστε ν' αποφύγει την κατάθλιψη της ισόβιας κάθειρξης. Τα φαντάσματα που εμφανίζονται μπροστά του ολοζώντανα, σαν φανταχτερά ολογράμματα, είναι κατεστραμμένοι άνθρωποι με αφανισμένες τις περιουσίες τους. Δεν πρόκειται όμως για ενοχικές προβολές του νου, όπως συμβαίνει στον σαιξπηρικό «Μακμπέθ», αλλά επισκέψεις νεκρών τη στιγμή ακριβώς του θανάτου τους. Ενα είδος τηλεπάθειας και επικοινωνίας με την αθέατη για άλλους «χώρα των σκιών», όπως την αποκαλεί η Μάντελ.
«Είχαμε ξεπεράσει το όριο, αυτό ήταν προφανές, ωστόσο ήταν δύσκολο αργότερα να προσδιορίσω ποιο ακριβώς ήταν αυτό το όριο». Εδώ αρχίζει ένα συγγραφικό
τέχνασμα, μια αφήγηση σε ύφος αρχαίας τραγωδίας, «ο χορός του γραφείου». Μιλούν οι συνεργάτεςσυνεργοί του Αλκάιτις, που έχουν ολισθήσει βαθιά στον εθισμό της απληστίας. Οι χαρακτήρες αποκαλύπτουν το δράμα της απάνθρωπης εξαπάτησης, ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία. Ο Οσκαρ επί έντεκα χρόνια θα προχρονολογεί συναλλαγές, χωρίς να βρει ποτέ τη δύναμη να αψηφήσει τα εξωφρενικά λεφτά που του δίνονταν για να κρατάει το στόμα του κλειστό. Αιτιολογούσε συνειδησιακά τον χρηματισμό του πιστεύοντας ότι προστατεύει την υπόλοιπη ομάδα. Καθώς όλοι τους αναμένουν από στιγμή σε στιγμή τη σύλληψη τα Χριστούγεννα του 2008, ο Αλκάιτις θα βάλει σε λειτουργία καταστροφείς εγγράφων,
ο Χάρβεϋ θα γράφει ολονυχτίς την ομολογία του για να δώσει τα κατάλληλα στοιχεία στο FBI, η Τζόελ, ταλαιπωρημένη από την αγωνία, θα κάνει μια τελευταία εορταστική βόλτα με τα μικρά παιδιά της σε καταστήματα παιχνιδιών, ενώ ο Ενρίκο ψύχραιμα θα το σκάσει, έχοντας εκτυπώσει ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για Μεξικό.
Οι συνεργάτεςσυνεργοί του Αλκάιτις αποκαλύπτουν το δράμα της απάνθρωπης εξαπάτησης, ο καθένας από τη δική του οπτική γωνία.
Ανεξέλεγκτες συνέπειες
Δικαιολογείται όμως η ψυχρότητα με την οποία ο Αλκάιτις παραπλάνησε τους ανθρώπους που του είχαν εμπιστευθεί τους κόπους μιας ζωής; Ολα τους τα υπάρχοντα; Γιατί πίστεψαν σε αυτόν, αν και δεν πολυκαταλάβαιναν τις τόσο άψογα ευθυγραμμισμένες αποδόσεις που τους παρουσίαζε στα λογιστικά φύλλα;
Η Μάντελ, αφηγούμενη τις ανεξέλεγκτες συνέπειες στις ζωές των ανθρώπων που επιβίωσαν, όπως μπόρεσαν, δέκα χρόνια μετά την οικονομική τους καταστροφή, δείχνει πόσο ρευστή μπορεί να είναι η εικόνα μιας δεδομένης κατάστασης, καθώς τα πάντα διαθλώνται στο γυάλινο κάτοπτρο του νου.