Ποιο είναι το μέλλον του νομίσματος;

Τις τελευταίες δεκαετίες, η ραγδαία ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τραπεζικής (e-banking) έχει οδηγήσει σε μεγάλο βαθμό στην υποκατάσταση των φυσικών μετρητών (κέρματα και χαρτονομίσματα) από τις πλαστικές κάρτες (που συνδέονται με τραπεζικούς λογαριασμούς) ακόμα και για συναλλαγές πολύ μικρής χρηματικής αξίας.

Αλλά όταν χρησιμοποιούμε τον όρο «μετρητά», «χρήμα» και «νόμισμα», στο άμεσο μέλλον σε τι ακριβώς θα αναφερόμαστε; Στην οικονομική σκέψη, το χρήμα κατέχει τέσσερις ιδιότητες, ήτοι μέσο μονάδας μέτρησης αξίας (unit of account), μέσο συναλλαγών (media of exchange), μέσο αποθήκευσης αξίας (store of value) και μέσο αναβλητικών πληρωμών (deferred payments). Ιστορικά, το χρήμα ξεκίνησε ως περιεκτικό, δηλαδή κατασκευαζόταν από κάποιο πολύτιμο μέταλλο, ενώ αργότερα, με την ανάπτυξη κυρίως της τυπογραφίας, μετατράπηκε σε παραστατικό, δηλαδή αντιπροσωπεύει ένα δικαίωμα μετατρεψιμότητας.

Τι είναι αλήθεια τα κρυπτονομίσματα;

Τα κρυπτονομίσματα ήρθαν στο προσκήνιο μετά την οικονομική κρίση του 2008, όταν στις 31 Οκτωβρίου του ίδιου έτους δημοσιεύτηκε στο Διαδίκτυο μια πρωτοποριακή εργασία, έκτασης μόνο 12 σελίδων, με τίτλο «Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System», από τον Satoshi Nakamoto (το όνομα είναι ψευδώνυμο, καθώς ακόμα παραμένει άγνωστη η πραγματική του ταυτότητα). Ο Nakamoto παρουσίασε ένα νέο πρωτόκολλο συναλλαγών, το οποίο και ονόμασε Bitcoin. Βέβαια, να σημειωθεί πως ο όρος κρυπτονόμισμα δεν αναφέρεται στην εν λόγω εργασία.

Στις 3 Ιανουαρίου 2009 ανέβηκε

στο Διαδίκτυο ως ελεύθερος κώδικας το πρώτο κρυπτονόμισμα με την ονομασία bitcoin και από τότε τα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία άρχισαν να εδραιώνονται με ταχείς ρυθμούς, ως μία από τις πιο καινοτόμες τεχνολογίες της λεγόμενης 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Αυτή η νέα μορφή χρήματος έχει κατά πρώτο λόγο ηλεκτρονική υπόσταση και κατά δεύτερο, μην ξεχνάμε, επίσης φυσική υπόσταση αν κάποιος το επιθυμεί (καθώς μπορούν να τυπωθούν σε ένα χαρτί οι κωδικοί ιδιοκτησίας των νομισμάτων).

Ισως το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του νομίσματος αυτού είναι το εξής: Το σύστημα πληρωμών του, το οποίο αποκαλείται blockchain, είναι αποκεντρωμένο (peer-to-peer), δεν ανήκει σε κάποια εταιρεία αλλά βασίζεται στη συμμετοχή των χρηστών (peers) των οποίων οι υπολογιστές καταναλώνουν ενέργεια για την ορθή εκκαθάριση των συναλλαγών έχοντας το οικονομικό κίνητρο της απόκτησης νέων κρυπτονομισμάτων ως «ανταμοιβή». Η απουσία ενδιάμεσου, όπως π.χ. μιας τράπεζας, δίνει την αίσθηση της άμεσης και εξίσου συμμετοχής στις νομισματικές συναλλαγές, που προϋποθέτουν όμως την πίστη σε ένα πολύπλοκο τεχνικό μέσο που δεν εποπτεύεται

Στις 3 Ιανουαρίου 2009 ανέβηκε στο Διαδίκτυο ως ελεύθερος κώδικας το πρώτο κρυπτονόμισμα με την ονομασία bitcoin και από τότε τα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία άρχισαν να εδραιώνονται με ταχείς ρυθμούς ως από τις πιο καινοτόμες τεχνολογίες της λεγόμενης 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.

και που ο τρόπος λειτουργίας του δεν είναι ούτε κατανοητός ούτε προσπελάσιμος από τον χρήστη.

Κάθε κρυπτονόμισμα μπορεί να κατηγοριοποιηθεί, καθώς δεν είναι όλα όμοια. Τα πρώτα νέα που δημιουργήθηκαν είχαν σχεδόν ίδιο τεχνολογικό και οικονομικό πρωτόκολλο με το bitcoin και ονομάστηκαν altcoins (alternative coins). Ενώ εκείνα που έχουν σημαντικά διαφορετικό τεχνολογικό πρωτόκολλο τα συναντάμε στη βιβλιογραφία ως altchains (alternative blockchain).

Τον τελευταίο καιρό, μια νέα τάση η οποία συγκεντρώνει όλο και μεγαλύτερη προσοχή έρχεται στο προσκήνιο, αυτή της αποκεντρωτικής χρηματοοικονομικής, γνωστή ως DeFi (Decentralised Finance), και τα σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας κρυπτονομίσματα (stable). Μέσω μιας τέτοιας πλατφόρμας ο καθένας μπορεί να δανείζει ή να δανείζεται, να συναλλάσσεται με κρυπτονομίσματα, να κερδίζει τόκους κεφαλαίων, ακόμα

και να κερδοσκοπεί χρησιμοποιώντας παράγωγα.

Ενα τέτοιο σύστημα αποκεντρωτικής «τραπεζικής» οικονομίας ακόμα και με διάφορα είδη κρυπτονομισμάτων –απαλλαγμένο από τους εκάστοτε κανονισμούς που διέπουν ένα «τυπικό» σύστημα αγοραπωλησιών– σίγουρα φαντάζει πρωτοποριακό. Ποιες όμως είναι οι επιπτώσεις του στην οικονομία της χώρας που το υιοθετεί; Πόσο «σταθερή» παραμένει η οικονομία ύστερα από τις ανεξέλεγκτες αυξομειώσεις της τιμής των κρυπτονομισμάτων; Πώς διασφαλίζεται η διαφάνεια των οικονομικών συναλλαγών; Ποιος εγγυάται τη νομιμότητα αυτών; Καθίσταται σαφές ότι οι εφαρμογές DeFi δημιουργούν σημαντικά ερωτήματα σε επίπεδο λογιστικό (πώς εγγράφεται κάθε διαφορετικό κρύπτο στα βιβλία), νομικό (ο Εμπορικός Κώδικας επιτρέπει εκχώρηση απαιτήσεων με συγκεκριμένο πλαίσιο), φορολογικό (ενώ τα κρύπτο δεν έχουν υποχρέωση ΦΠΑ, τα εισοδήματα

και κέρδη πώς τα χειριζόμαστε;) και ρυθμιστικό (η έννοια της επένδυσης προστατεύεται από τον νομοθέτη σε κάθε κράτος). Συμπερασματικά, αυτή τη στιγμή τα κρύπτο δεν έχουν απασχολήσει έντονα την πραγματική οικονομία ως μέσο συναλλαγών για πληρωμή τιμολογίων και χρηματοδότηση έως ότου λυθούν από τις ρυθμιστικές αρχές τα ανωτέρω.

Τι είναι τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών;

Από την άλλη μεριά, τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικών τραπεζών (CBDC) είναι μια ιδέα ακόμα σε ερευνητικό επίπεδο και ξεκίνησε από μια μελέτη της Κεντρικής Τράπεζας της Αγγλίας. Τα συγκεκριμένα νομίσματα δεν θα πρέπει να συγχέονται με τα κρυπτονομίσματα, αφού αφενός θα εκδίδονται από τις κεντρικές τράπεζες, δηλαδή θα είναι με κάποιον τρόπο συνδεδεμένα με το χρηματοοικονομικό σύστημα, αφετέρου είναι λογικό να αναμένουμε ότι το σύστημα συναλλαγών δεν θα είναι blockchain όπως το γνωρίζουμε, δηλαδή ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους. Τον Απρίλιο του 2020 ξεκίνησε πιλοτικά το ηλεκτρονικό γιουάν (e-CNY) σε 4 πόλεις της Κίνας. Αυτό γίνεται και σε μια προσπάθεια της Κίνας να ελέγξει τη δυναμική των κρυπτονομισμάτων, καθώς είναι μια χώρα που προσπαθεί συνεχώς να αποτρέψει την κυκλοφορία τους.

Σε ένα τέτοιο μοντέλο οι κεντρικές τράπεζες εκδίδουν και διαχειρίζονται το ψηφιακό χρήμα αποθηκεύοντάς το στα λεγόμενα «πορτοφόλια φύλαξης», τα οποία κρατούν τα ιδιωτικά κλειδιά του κάθε χρήστη. Σε τελευταία έρευνα που πραγματοποίησε η Bank for International Settlements (BIS), αποκαλύπτει πως οι κεντρικές τράπεζες δεν βιάζονται να προχωρήσουν

σε μια ψηφιακή έκδοση του νομίσματός τους. Στην έρευνα υπάρχει η αίσθηση ότι τα CBDC δεν θα είναι ένα ψηφιακό περιουσιακό στοιχείο που θα εκδίδεται από την κεντρική τράπεζα και θα απευθύνεται κατευθείαν στο κοινό, καθώς αυτό θα δημιουργήσει προφανώς εσωτερικό ανταγωνισμό με το εποπτευόμενο εμπορικό τραπεζικό σύστημα. Αντίθετα, ίσως καθιερωθεί ως ένα νέο είδος μηχανισμού νομισματικής παρέμβασης μετά το επιτόκιο αναφοράς, τα ελάχιστα ταμειακά διαθέσιμα και τις συναλλαγές ανοιχτής μορφής.

Μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα πως οι εξελίξεις στην τεχνολογία είναι ραγδαίες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Την εποχή της εισαγωγής της τυπογραφίας, ο Gutenberg είχε απέναντί του την Εκκλησία και μέρος της ελίτ που κατείχε τη γνώση της εποχής εκείνης. Τώρα τα κρυπτονομίσματα ως καινοτομία πρέπει να αναμετρηθούν με τράπεζες και κυβερνήσεις. Σε μια παρτίδα σκάκι που κρατάει πλέον πάνω από 12 χρόνια, διαφαίνεται μια ισορροπία. Τα κρυπτονομίσματα καταλαμβάνουν μόνο ένα μικρό μέρος της νομισματικής δραστηριότητας μέχρι στιγμής. Η αποκεντρωμένη και απρόσωπη λειτουργία τους είναι ανυπάκουη προς τους θεσμούς και ευνοεί τη «μαύρη» οικονομία. Ταυτόχρονα όμως διεκδικούν ένα φιλόδοξο ρόλο που εμφανίζεται πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία: «τραπεζικό σύστημα χωρίς τράπεζες». Μια άποψη που πολλοί τη βλέπουν με σκεπτικισμό.

Τα κρυπτονομίσματα διεκδικούν ένα φιλόδοξο ρόλο που εμφανίζεται πρώτη φορά στην οικονομική ιστορία: «τραπεζικό σύστημα χωρίς τράπεζες».