Οι τέσσερις προκλήσεις «ενώπιον» της Αθήνας
Το LSE «ακτινογραφεί» την πόλη
ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΙΑΛΙΟΥ Η Αθήνα είναι μια πόλη περίπλοκη. Από τη μια πλευρά είναι πυκνοδομημένη, με ελάχιστους χώρους πρασίνου και τεράστια αναλογία ιδιοκτησίας αυτοκινήτου ανά κάτοικο, το μεγαλύτερο στην Ευρώπη. Από την άλλη πλευρά είναι μια πόλη η οποία άντεξε διαδοχικές κρίσεις και αυτή την περίοδο επιχειρεί να επανεπενδύσει στο μέλλον της. Αυτό το μοναδικό DNA της Αθήνας ανέλυσαν τα τελευταία δύο χρόνια επιστήμονες από το London School of Economics μαζί με Ελληνες ειδικούς, παραθέτοντας τα χαρακτηριστικά της ελληνικής πρωτεύουσας απέναντι σε εκείνα άλλων πόλεων, από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο. Η πυκνότητα δόμησης και κατοίκησης, οι ελεύθεροι χώροι, το μείγμα των μετακινήσεων, η κοινωνικο-οικονομική της ταυτότητα, η διακυβέρνηση, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γειτονιών της είναι ανάμεσα στα θέματα που αναλύθηκαν.
Τα αποτελέσματα αυτού του διετούς προγράμματος, που ονομάζεται Athens Urban Age Task, θα παρουσιαστούν την Πέμπτη σε μια ανοιχτή εκδήλωση στο Σεράφειο. Και είναι η αφορμή για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Ρίκι Μπαρντέτ, καθηγητή Αστικών Σπουδών στο London School of Economics και διευθυντή του ερευνητικού κέντρου LSE Cities, το οποίο ασχολείται με τη μελέτη μητροπόλεων σε όλο τον πλανήτη. Ο κ. Μπαρντέτ μιλάει για τις ιδιαιτερότητες της Αθήνας, επισημαίνει τις μεγάλες προκλήσεις για την πόλη και τάσσεται υπέρ μιας ριζικής μεταρρύθμισης της διοικητικής οργάνωσης της πρωτεύουσας, με την ενοποίηση των δήμων του λεκανοπεδίου σε έναν «μεγάλο» Δήμο Αθηναίων, στο πρότυπο του Λονδίνου.
– Τι είναι το Urban Age Project (πρόγραμμα «Η εποχή των πόλεων») στο London School of Economics;
– Το πρόγραμμα ξεκίνησε περίπου πριν από μια 15ετία με την υποστήριξη του οργανισμού Alfred Herrhausen Gesellschaft και έχει μια επιστημονική και μια πρακτική διάσταση. Η επιστημονική αφορά τη διερεύνηση των συνδέσεων ανάμεσα στη φυσική οργάνωση των πόλεων και στις κοινωνικο-οικονομικές της επιπτώσεις. Η πρακτική αφορά την παροχή της έρευνας και της συλλογικής μας γνώσης στους διοικούντες την πόλη. Με άλλα λόγια, την προσπάθεια να υποστηρίξουμε την ανταλλαγή γνώσης και καλών πρακτικών στους τομείς της βιωσιμότητας και της αστικής ανάπτυξης.
Η πρωτεύουσα έχει την υψηλότερη αναλογία ιδιοκτησίας αυτοκινήτου σε όλη την Ευρώπη, με 779 ανά 1.000 κατοίκους.
– Πώς προέκυψε η ενασχόληση με την Αθήνα;
– Η Αθήνα είναι μια πόλη που συναρπάζει τους πάντες, όχι μόνο για τους προφανείς ιστορικούς λόγους, αλλά και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Τη μοναδική τοποθεσία της στο λεκανοπέδιο της Αττικής, περικυκλωμένη από βουνά και τη Μεσόγειο. Και την αξιοσημείωτη πυκνότητά της. Ελάχιστες πόλεις είναι τόσο συνεχείς και τόσο συμπαγείς. Αρκεί να δει κανείς την εικόνα της από ψηλά, μια θάλασσα από τσιμέντο με μικρές νησίδες πρασίνου. Είναι μια πόλη του 21ου αιώνα που ένα μέρος της δημιουργήθηκε χωρίς σχεδιασμό, εξαιτίας των γεγονότων που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ένα μέρος της έχει την κλασική, γερμανική επισημότητα του 19ου αιώνα. Είναι επίσης μια πόλη που κυβερνάται με ένα πολύ πολύπλοκο σύστημα, η οποία πέρασε τα τελευταία 15-20 χρόνια μια δύσκολη περίοδο με διαδοχικές κρίσεις, την οικονομική,
Χρειάζεται συνειδητοποίηση ότι με διαφορετική διοικητική οργάνωση της πρωτεύουσας μπορείς να προσφέρεις υπηρεσίες καλύτερα.
την προσφυγική, την υγειονομική.
– Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν την Αθήνα από άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις;
– Αν επέλεγα ένα, θα ήταν η πυκνότητά της. Είναι η δεύτερη πυκνότερα κατοικημένη πόλη στην Ευρώπη, μετά το κεντρικό Παρίσι. Παρ' όλα αυτά, βίωσε μια αρνητική ανάπτυξη. Αν υπολογίσουμε την πληθυσμιακή αύξηση στη βάση του πόσοι άνθρωποι μετακομίζουν μέσα σε μια ημέρα σε μια πόλη (ένας δείκτης
που αγαπάμε εμείς οι πολεοδόμοι), η Αθήνα βρίσκεται στο μηδέν, η Βιέννη λίγο κάτω από το 2, το Λονδίνο στους 9 και το Λάγος (Νιγηρία) στους 76! Στον αντίποδα, το Τόκιο χάνει 10 κατοίκους την ημέρα. Τι σημαίνει λοιπόν αυτό; Οτι η Αθήνα είναι μια πόλη που χάνει τους νέους, φυσικά η κρίση έπαιξε τον ρόλο της σε αυτό. Αυτό που μας κίνησε το ενδιαφέρον είναι ότι ο δήμαρχος έχει τη φιλοδοξία να αναστρέψει αυτή την τάση και να κάνει την πόλη ένα πιο ελκυστικό μέρος να ζεις και να εργάζεσαι.
– Το θέμα βέβαια είναι η φιλοδοξία να γίνεται πράξη...
– Ο κάθε δήμαρχος έχει ένα όριο στο τι μπορεί να κάνει. Μπορεί, για παράδειγμα, να προσελκύσει επιχειρήσεις τεχνολογίας μέσω κινήτρων ή του πολεοδομικού σχεδιασμού. Αλλά δεν είναι στο χέρι του να κάνει την οικονομία πιο ανταγωνιστική. Υπάρχουν πράγματα που κρίνονται από τις κυβερνητικές αποφάσεις. Ειδικά για την Αθήνα, ο δήμαρχος έχει πολύ περιορισμένο χώρο και αρμοδιότητες. Ο δήμαρχος του Λονδίνου έχει την ευθύνη ουσιαστικά όλου του πολεοδομικού συγκροτήματος, των συγκοινωνιών, της
αστυνόμευσης, των περιβαλλοντικών πολιτικών. Ο δήμος της Αθήνας καταλαμβάνει ένα πολύ μικρό μέρος μιας ευρείας μητροπολιτικής περιοχής.
– Πιστεύετε δηλαδή ότι το σύστημα της αστικής διακυβέρνησης είναι ανεπαρκές και χρειάζεται μεταρρύθμιση;
– Το λεκανοπέδιο της Αττικής χωρίζεται σε τέσσερις υπο-περιοχές (σ.σ. περιφερειακές ενότητες), 35 δήμους, ενώ οι αρμοδιότητες για τη συγκοινωνία, τον τουρισμό, το περιβάλλον ανήκουν στο κεντρικό κράτος. Ολο αυτό περιπλέκει τη διακυβέρνηση. Η Αθήνα δεν είναι η μόνη βέβαια που αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα: στο Παρίσι, για παράδειγμα, ο δήμος βρίσκεται σε συζητήσεις για την αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η Βαρκελώνη το ίδιο, γι' αυτό δημιούργησε ένα όργανο που λέγεται Barcelona Regional και έχει μητροπολιτικές αρμοδιότητες. Η Αθήνα θα ωφεληθεί από μια τέτοια αναδιοργάνωση. Μην ξεχνάτε ότι το Λονδίνο επανίδρυσε (σ.σ. διοικητικά) τον εαυτό του μόλις το 2000. Αυτό που χρειάζεται είναι απαραίτητη ενέργεια και η συνειδητοποίηση ότι [με διαφορετική διοικητική οργάνωση] μπορείς να προσφέρεις υπηρεσίες καλύτερα.
– Εκτός από τη διακυβέρνηση, ποιες άλλες προκλήσεις αντιμετωπίζει η Αθήνα;
– Την κατοικία. Αν δεν παρέχεις προσβάσιμη οικονομικά κατοικία, τότε δεν υπάρχει τρόπος να πείσεις νέους ανθρώπους να κατοικήσουν στην πόλη. Μαθαίνω ότι η Αθήνα έχει την πρόθεση να δημιουργήσει έναν οργανισμό για την κοινωνική κατοικία.
– Δεν θα μπορούσε αυτό να επιτευχθεί και μέσω ελέγχου του Airbnb; Με την έννοια ότι δεν πρόκειται κανείς να χτίσει χίλιες κατοικίες στην Αθήνα...
– Η Αθήνα μπορεί να διδαχθεί από τη Βαρκελώνη, η οποία ήταν πολύ επινοητική στον περιορισμό του Airbnb και της δημιουργίας νέων ξενοδοχείων, παράλληλα με την ενθάρρυνση της ανάπτυξης. Πρόκειται για μια ευαίσθητη ισορροπία, δεν μπορείς να επιχειρηματολογείς είτε υπέρ... σταλινικών παρεμβάσεων είτε υπέρ της πλήρους ασυδοσίας της αγοράς. Οι σκανδιναβικές χώρες μας έχουν αποδείξει ότι ιδιωτικός και δημόσιος τομέας μπορούν να συνυπάρχουν. Προσωπικά είμαι υπέρ της φορολόγησης όσων κτιρίων διατηρούνται κενά.