Δολοφονώντας τον Θουκυδίδη
ΟΛουτσιάνο Κάμφορα –Ιταλός ελληνιστής– έχει γράψει ένα μάλλον ευφάνταστο κείμενο με τον τίτλο «Το μυστήριο Θουκυδίδης». Σε αυτό υποστηρίζει ότι τον δολοφόνησε στα κτήματά του στη Σκαπτή Υλη ο Ξενοφών. Τον επισκέφθηκε εκεί επιστρέφοντας στην Ελλάδα μετά την περιπέτεια των Μυρίων. Ο Κάμφορα στηρίζεται σε δύο αστυνομικού τύπου τεκμήρια. Το πρώτο είναι ότι το χειρόγραφο σταματάει απότομα στη μέση της αφήγησης ενός επεισοδίου. Το δεύτερο είναι ότι, κατά μία παράδοση, το χειρόγραφο του Θουκυδίδη το δημοσίευσε ο Ξενοφών – υπόθεση που σκοντάφτει στο γεγονός ότι ο Ξενοφών δεν επέστρεψε ποτέ στην Αθήνα μετά την περιπέτεια των Μυρίων. Πάντως, είναι γεγονός ότι τα «Ελληνικά» του, που συνεχίζουν την αφήγηση από το σημείο που την εγκατέλειψε ο Θουκυδίδης, ξεκινούν με τη φράση: «Μετά από αυτά». Την υπόθεση του Κάμφορα την πιστεύει όποιος θέλει. Μετά από τόσους αιώνες δεν έχει και σημασία εξάλλου. Αν και οφείλω να πω ότι ως μυθιστοριογράφος γοητεύομαι ιδιαιτέρως από την ανεκδοτολογική πλευρά της ιστορίας των κειμένων. ΤΑΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ
Είναι η πρώτη δολοφονία του Θουκυδίδη. Εκτοτε ακολούθησαν πολλές. Συμβολικές εννοείται. Είναι η μοίρα των «κτημάτων εσαεί», των αξιών που υφίστανται τις διακυμάνσεις της αιωνιότητας του ανθρωπίνου σύμπαντος. Ποιοι αιώνες δεν διάβαζαν τον Θουκυδίδη, πότε ξανάρχισαν να τον διαβάζουν και πόσες παραναγνώσεις και παρερμηνείες δεν έχει υποστεί το κείμενό του. Αστικός μύθος ή όχι, αλλά υποτίθεται ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Κανονικός, αφιέρωσε μεγάλο μέρος από τον χρόνο της αυτοεξορίας του στο Παρίσι για να τον διαβάσει. Πάντως, θυμάμαι να αναφέρεται σε αυτόν, όπως και στον Τοκβίλ, σε αγορεύσεις του στη Βουλή της πρώτης μεταπολίτευσης. Ας μην ξεχνάμε ότι ένας άλλος μεγάλος Ελληνας πολιτικός, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αφιέρωσε τα χρόνια της δικής του αυτοεξορίας στο Παρίσι για να μεταφράσει τις Ιστορίες του στη σύγχρονη ελληνική.
Ο Θουκυδίδης σήμερα εξακολουθεί να «παρεμβαίνει» στον δημόσιο διάλογο. Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, για παράδειγμα, που αφορά μόνον τα φιλοσοφικά κονκλάβια. Λόγω ρεαλισμού, ή «ρεάλ πολιτίκ» θα
λέγαμε. Είναι ο εκπρόσωπός της στον κλασικό κόσμο. Τον Περικλή του Θουκυδίδη επικαλέσθηκε το ιδεολογικό επιτελείο του Τζορτζ Μπους του νεότερου για να δικαιολογήσει τον δεύτερο πόλεμο στον Κόλπο. Οι νεοσυντηρητικοί τον χρησιμοποίησαν για να εξηγήσουν το σχέδιό τους: Εξάγουμε τη δημοκρατία όπως ο Περικλής έκανε στις ελληνικές πόλεις για να επιβάλει την «Αθηναϊκή Αρχή». Με μία διαφορά: Ο Περικλής μπορεί να χρησιμοποιούσε τη δύναμη του στόλου του, όμως απευθυνόταν σε κοινωνίες που μιλούσαν την ίδια γλώσσα με την Αθήνα, μοιράζονταν τον ίδιο πολιτισμό και είχαν κοινές ιστορικές εμπειρίες. Ασε που πίστευαν και στους ίδιους θεούς. Καμία σχέση με ό,τι συνέβη στο Ιράκ. Αποκλείω την υπόθεση της άγνοιας. Δεν μπορώ, όμως, να αποκλείσω την υπόθεση της απάτης. Ο Γούλφοβιτς και ο Κέιγκαν απευθύνονταν σε ένα κοινό που αντιμετώπιζε τον Θουκυδίδη σαν κάποιο μακρινό αστεροειδή του σύμπαντος. Για να το λένε αυτοί, κάτι θα ξέρουν.
Με την ίδια αυτοπεποίθηση άκουσα τις προάλλες τον Νίκο Μαραντζίδη να επικαλείται τον «ρεαλισμό» του Θουκυδίδη συνομιλώντας
με τον Αρη Πορτοσάλτε. Θέμα: η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Αντιστοίχιση με το αγαπημένο χωρίο των ημερών, τον διάλογο Αθηναίων και Μηλίων, που οδήγησε στην καταστροφή της νήσου. Μαραντζίδειο συμπέρασμα: Ο Θουκυδίδης μας λέει από αρχαιοτάτων χρόνων ότι οι αδύναμοι πρέπει να υποτάσσονται στους δυνατούς. Διανοητική ταχυδακτυλουργία: ο Θουκυδίδης «αποφαίνεται», καταγράφει την πραγματικότητα. Ο άλλος μεταμορφώνει τον αποφατικό λόγο σε δεοντολογικό. Δεν είναι αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα. Είναι το δέον. Αντίδραση καφενόβιου: Ωραία τα λέει ο καθηγητής. Στη ζωή, το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό.
Απάτη, φίλε Νίκο. Οι Μήλιοι επικαλούνται, εκτός από το δίκαιο, και τους Δωριείς συμμάχους τους. Κοινώς το δικό τους ΝΑΤΟ. Αρα, αν θέλουμε να διαβάσουμε τίμια τον Θουκυδίδη, θα πούμε πολύ απλά ότι ο άνθρωπος μας λέει ότι οι Μήλιοι εσφαγιάσθησαν διότι δεν τους βοήθησαν οι σύμμαχοί τους. Μάλλον, λοιπόν, το επεισόδιο συνηγορεί υπέρ της βοήθειας στην Ουκρανία.