Υπνοβατούμε προς τον ολοκληρωτικό όλεθρο;
Λέγεται πως το βράδυ της 28ης Ιουλίου 1914, όταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, πολλοί από τους πολιτικούς και διπλωμάτες των Μεγάλων Δυνάμεων άνοιγαν σαμπάνιες στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πανηγυρίζοντας για την επιτυχία. Ηταν σίγουροι πως θα ήταν ένας πόλεμος μικρής διάρκειας, που θα διευθετούσε γρήγορα, χειρουργικά σχεδόν, τα πράγματα προς την κατεύθυνση των επιδιώξεών τους. Το τι συνέβη είναι γνωστό. Ο πόλεμος κράτησε περισσότερο από τέσσερα χρόνια. Οκτώμισι εκατομμύρια στρατιώτες και δεκατρία εκατομμύρια πολίτες πέθαναν. Μια τραγωδία ασύγκριτα μεγαλύτερη από οτιδήποτε ανάλογο είχε προηγηθεί. Μόνο ό,τι θα ακολουθούσε είκοσι πέντε χρόνια αργότερα θα αποδεικνυόταν χειρότερο.
Στις 13 Μαΐου 2022, ένα άρθρο του Ανρί Γκενό στη γνωστή γαλλική εφημερίδα Le Figaro, με θέμα
τον πόλεμο στην Ουκρανία («Nous marchons vers la guerre comme des somnambules»), προκάλεσε τόσο θόρυβο ώστε να συζητηθεί τόσο στην Ευρώπη όσο και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού (για παράδειγμα, Christopher Caldwell, «The War in Ukraine May Be Impossible to Stop. And the U.S. Deserves Much of the Blame», Τάιμς της Νέας Υόρκης, 31/5/2002). Βέβαια, ο Γκενό δεν είναι οποιοσδήποτε: με σπουδές Ιστορίας και Οικονομίας, υπήρξε ειδικός σύμβουλος του Γάλλου προέδρου Νικολά Σαρκοζί και στη
ΝΙΚΟΥ ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗ*
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην Ιστορία όπου η υπερβολική αυτοπεποίθηση οδήγησε στην τύφλωση και σε ανείπωτες καταστροφές.
συνέχεια βουλευτής της Κεντροδεξιάς. Με άλλα λόγια, πρόκειται για έναν άνθρωπο του γαλλικού establishment, που γνωρίζει τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων, καθώς και τις συνέπειές τους.
Ο Γκενό μέσω των δημόσιων τοποθετήσεών του εκφράζει τη βαθιά ανησυχία του για τις εξελίξεις: «Αυτός ο πόλεμος είναι, διαμέσου της μαρτυρικής Ουκρανίας, ένας πόλεμος μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας, που μπορεί να οδηγήσει σε άμεση αντιπαράθεση μέσω ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης». Φοβάται ότι η πολιτική των δυτικών δυνάμεων θα αποδειχθεί ασυνεπής και αφερέγγυα για την ειρήνη στον κόσμο: «Με το να κάνεις τα πάντα για να στριμώξεις τη Ρωσία δεν σώζεις την παγκόσμια τάξη, τη δυναμιτίζεις. Οταν η Ρωσία εκδιωχθεί από όλους τους διεθνείς οργανισμούς, τι θα απομένει από την παγκόσμια τάξη;».
Εκτιμά πως ο μανιχαϊσμός μάς παραπλανά: «Η εύρεση ενός ενό
χου λειτουργεί παρηγορητικά πως κάναμε την ορθή επιλογή, και σε αυτή την περίπτωση έχουμε έναν αδίστακτο αυταρχικό ηγέτη, που αποτελεί την ενσάρκωση του κακού. Αλλά το καλό ενάντια στο κακό είναι το πνεύμα της σταυροφορίας».
Ο Γκενό θεωρεί πως η Ευρώπη έχει τις ευθύνες της για όλο αυτό: «Αντί να κάνει τη φωνή της να ακουστεί για να αποφύγει αυτή την τρέλα και να σταματήσει τις σφαγές, η Ευρωπαϊκή Ενωση ακολουθεί τα βήματα των ΗΠΑ στην κλιμάκωση του πολέμου δι’ αντιπροσώπων. Αλλά τι θα κάνουν οι Ευρωπαίοι και οι Ηνωμένες Πολιτείες στους πρόποδες του τείχους του ολοκληρωτικού πολέμου;». Εντέλει, ο Γκενό θέτει ένα τραγικό δίλημμα: «Το να κάνεις παραχωρήσεις στη Ρωσία σήμερα είναι να υποταχθείς στον νόμο του ισχυρότερου. Το να μην κάνεις τίποτα, ισοδυναμεί με το να συμμορφωθείς στον νόμο του πιο τρελού».
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν ο Γκενό έχει δίκιο για το ότι κατευθυνόμαστε χωρίς να το αντιληφθούμε προς τον όλεθρο. Γνωρίζω, όμως, ανάλογα παραδείγματα, όπου η υπερβολική αυτοπεποίθηση οδήγησε στην τύφλωση και σε ανείπωτες καταστροφές.
Θυμάμαι σαν σήμερα, για παράδειγμα, πως μια-δυο εβδομάδες πριν από τις 15 Σεπτεμβρίου 2008, οπότε χρεοκόπησε η Λίμαν Μπράδερς προκαλώντας πανικό στις χρηματαγορές και στη συνέχεια πόνο ιδιαίτερα στις πιο ευάλωτες οικονομίες όπως η ελληνική, ρώτησα ένα συνάδελφό μου, εξαιρετικό οικονομολόγο ειδικευμένο σε θέματα τραπεζικού τομέα, αν τον ανησυχούσαν καθόλου οι φήμες που κυκλοφορούσαν για επικείμενη χρηματοοικονομική κρίση. Μου απάντησε, με σιγουριά και αυτοπεποίθηση, αρνητικά: «Στις μέρες μας, διαθέτουμε όλα τα εργαλεία για να αποφύγουμε μια παρόμοια κρίση με αυτήν του κραχ
του 1929-1930». Σήμερα ακούγεται αστείο, αλλά αυτό πίστευαν πολλοί τότε στις χρηματαγορές και στους μεγάλους τραπεζικούς οργανισμούς μέχρι που η πραγματικότητα συνέθλιψε τις ψευδαισθήσεις τους.
Ο Ενρί Γκενό ανήκει σε μια σχολή σκέψης έντονα επηρεασμένης από τον μεγάλο συγγραφέα και φιλόσοφο Αλμπέρ Καμύ. Η βασική ιδέα του Καμύ αρθρώνεται γύρω από την ιδέα ότι η ανθρώπινη ύπαρξη χαρακτηρίζεται από το παράλογο. Αυτός ο όρος αναφέρεται σε αυτό το αίσθημα κόπωσης, ακόμη και αηδίας, που βιώνεται από τον άνθρωπο που συνειδητοποιεί ότι η ζωή του περιστρέφεται γύρω από επαναλαμβανόμενες πράξεις, στερείται νοήματος και οδεύει ανεπανόρθωτα προς τον θάνατο.