«Στην τέχνη, ο δρόμος είναι η Ιθάκη»
Η καταξιωμένη καλλιτέχνις και καθηγήτρια του ΕΜΠ Βάνα Ξένου μιλάει στην «Κ» με αφορμή την έκθεσή της «Για Εκείνη»
ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Η πολυσχιδής βραβευμένη καλλιτέχνις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ Βάνα Ξένου εκθέτει το έργο της σε μια σημαντική έκθεση στην γκαλερί Citronne στο Κολωνάκι, με τίτλο «For Her». Η αφιερωματική αυτή έκθεση περιλαμβάνει ακουαρέλες, γλυπτά, αξιόλογο υλικό της ενασχόλησής της με το γυναικείο και τη μυθολογία γύρω από τη γυναίκα. Συνομιλήσαμε μαζί της, σε μια προσπάθεια να εμβαθύνουμε στην έμπνευσή της, αλλά και να ορίσουμε τη σημασία του φύλου. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις αρχές Ιουλίου.
– Τα έργα που εκθέτετε στην γκαλερί Citronne σε ποια δημιουργική σας περίοδο ανήκουν; Τι είναι αυτό που θεωρείτε ότι σήμερα πρέπει να αναδειχθεί ως προς τη γυναικεία ύπαρξη;
– Στην έκθεση με τίτλο «Για Εκείνη» αποπειράθηκα μια αναδρομή σε έργα που αφορούσαν γυναικείες μορφές της Ιστορίας, της ζωής και της τέχνης, θέλοντας να βρω το μονοπάτι που με οδήγησε εδώ και 30 χρόνια στην Ελευσίνα, ξεκινώντας από το δικό μου σώμα.
Η αναφορά στην «Οδαλίσκη» έγινε η αφορμή και ανάγκη να συγκρίνει κανείς τις πρωταρχικές αφηγήσεις για τη δημιουργία του κόσμου σε διαφορετικούς πολιτισμούς προκειμένου να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση μέσα στον κόσμο.
Είχα τον πειρασμό να διερευνήσω την ταυτότητα αυτών των γυναικών, που τις χαρακτηρίζει μια ηδυπάθεια αφιερωμένη στο ανδρικό φύλο, όμως στο δικό μου το βλέμμα το σώμα αυτό έγινε σκαμμένο χωράφι.
Για τη συμβολική σκέψη ο κόσμος είναι ζωντανός - ανοικτός, ένα αντικείμενο δεν είναι ποτέ το ίδιο, είναι κάτι παραπάνω από ένα κομμάτι γης, είναι το σώμα της μητέρας γης.
Είναι εδώ που αρχίζει η περιπέτεια της Ελευσίνας. Θέλησα να εκτιμήσουμε περισσότερο τον ανατρεπτικό χαρακτήρα τους και τη σημασία των μύθων.
Διαβάζοντας το βιβλίο «Ρωμιές» του Ζήσιμου Λορεντζάτου, αρκεί ένα ερέθισμα για να μας επιτρέψει να ρίξουμε το βλέμμα σε βιώματα που φαινομενικά δεν είναι δικά μας, ανήκουν όμως στα ελληνικά χώματα που πατάμε – τις γυναίκες της ελληνικής υπαίθρου με τίτλο ‘‘Για Εκείνη’’ αποπειράθηκα μια αναδρομή σε έργα που αφορούσαν γυναικείες μορφές της Ιστορίας, της ζωής και της τέχνης».
οι οποίες αποτέλεσαν ένα μέρος της παρούσας έκθεσης στην γκαλερί Citronne. Οι Ρωμιές του Ζήσιμου Λορεντζάτου, «O altra cosa», πλημμύριζαν την Ελλάδα το '22 και ήταν αυτές οι άλλες, οι γυναίκες εκείνες που μνημονεύει ο πρόσφυγας ποιητής Σεφέρης
τόσο τραγικά: «...κλαίγανε με ολολυγμούς/ τα χαμένα παιδιά τους/ και άλλες αγριεμένες γυρεύανε τον Μέγα Αλέξαντρο/ και δόξες βυθισμένες στα βάθη της Ασίας».
– Θεωρείτε ότι τα φύλα κινδυνεύουν;
– Αν κινδυνεύουν τα φύλα στην ουσία κινδυνεύει ολόκληρος ο άνθρωπος. Θα πρέπει ίσως να δεχθούμε ότι οι διαφορές μεταξύ γυναίκας και άνδρα δεν σημαίνουν ότι και οι δύο στερούνται των ιδιοτήτων του άλλου. Ενα από τα καταλυτικά σημεία στη σχέση μας με το έτερο είναι η απώλεια της πολυμορφίας και της ιδιαιτερότητας του άλλου. Η λέξη φιλότης, που έρχεται από μακρινές εποχές του ελληνικού κόσμου, έχει τη ρίζα της στη λέξη φιλείν και βρίσκει το πληρέστερο νόημά της σε έννοιες και πρακτικές του βίου οι οποίες παραπέμπουν στις ελληνικές λέξεις φιλευσπλαχνία, φιλοπονία, φιλοξενία, φιλοτιμία.
– Ως γυναίκα καλλιτέχνις, ποιο ήταν το μεγαλύτερο εμπόδιο που συναντήσατε στη διάρκεια της πορείας σας;
– Η δυσκολία της πλήρους αφοσίωσης σε αυτό που αποφάσισα να ακολουθήσω, δηλαδή την τέχνη μου, κάτι για το οποίο κανείς δεν σε αναγκάζει, παίρνεις την ευθύνη και καλείσαι να ακολουθήσεις εκείνη τη μυητική διαδικασία, η οποία μπορεί να αφυπνίσει τις δυνατότητες των δημιουργικών σου ενεργειών. Ο δρόμος είναι η Ιθάκη.
– Ποια πιστεύετε ότι είναι η μεγαλύτερη αρετή του γυναικείου φύλου;
– Οσον αφορά την αρετή του γυναικείου φύλου, δεν είναι τυχαίο ότι στο πλατωνικό Συμπόσιο θα τεθεί το ερώτημα για το αντικείμενο του έρωτος στη Διοτίμα.
Η ανταλλαγή των ιδιοτήτων μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας μπορεί να αποτελέσει μια αμοιβαία πράξη σύλληψης και γέννησης πέρα από τη «σαρκική σύλληψη», όπως ακριβώς αναφέρεται από τη Διοτίμα: «Η φύση αισθάνεται επιθυμία να γεννήσει», «τίκτειν επιθυμεί ημών η φύσις» (Συμπόσιον 206c), και η γέννηση, στην οποία μας οδηγεί αυτή η επιθυμία, είναι κάτι αναπαραγόμενον και αθάνατον, όσον ενδέχεται εις θνητόν πλάσμα, «αειγενές έστι και αθάνατον ως θνητώ η γέννησις» (Συμπόσιον 206e).
Η Διοτίμα συνέδεσε την αξίωση της ανθρώπινης ολότητας με την ιδέα της αθανασίας.
Ο τοκετός εξυπηρετεί την ολοκλήρωση του αδιαίρετου ανθρώπου. Ωστόσο, ο «έρως» της Διοτίμας εμφανίζεται ως ένα μεικτό ον, ένα κράμα πληρότητας και στέρησης, του οποίου η υπαρξιακή κατάσταση έγκειται στην απουσία και ταυτόχρονα στην επιθυμία για πληρότητα.
Η θνητή ύπαρξη παίρνει μέρος στην αθανασία και ως προς το σώμα και ως προς όλα τα άλλα, αλλά δεν θα αρκεστεί η Διοτίμα όμως στην αθανασία, θα επικαλεσθεί και όσα είναι πρέπον η ψυχή να κυοφορήσει, τη φρόνηση και τα άλλα προτερήματα, τα οποία γεννάει η ποίηση.